اخلاص، نور پیام واعظان است
مبلّغ دینی، با نیت خالص، شعاع کار خود را وسیع میکند؛ برای آن، ابعاد غیر قابل پیش بینی میآفریند و ره آوردی غیر منتظره، برای تلاش خود ایجاد میکند. چرا که نیت خالصانه ضمانت اجرای برای پیامرسانی خواهد آورد، چون خداوند متعال طالب نیتهای خالص است.
و باید توجه نمود که تمایز تبلیغ دین با دیگر تبلیغات مرسوم، در این است که تبلیغ دنیا و مادیات، تنها به علم و تکنیک وابسته مینماید؛ مهارتهای تبلیغی تاثیرگذاری را رقم میزند؛ استفاده از دانشهایی چون روانشناسی، جامعهشناسی و ...، ضامن پیشبرد پیام تبلیغی میباشد؛ فنون و هنرهای متفاوت، پشتوانه اثرگذاری آن میشود .
در آنگونه تبلیغات، نیت انجام دهنده کار، چندان جلوه یی نمی یابد، اما در تبلیغ دین، چون کار برای دین خدا است، نیت خالص، نقش چشمگیر پیدا میکنند عنایت و توفیق الهی، آن گاه به مدد میآمد که مبلّغ دین، واقعا برای او، پا به میدان مینهد و زبان میگشاید و جامعه را به هدایت، دعوت میکند.
با اخلاص در نیت، قوای مسخر اراده ی الهی، مرکب تیزرو برای عمل مبلّغ میشود، دایرهیی وسیع و گسترده برای آن ایجاد میکند؛ دروازه قلبها را میگشاید و جانها را در برابر سخن، پیام و آرمان او، نرم و موم میسازد؛ خلق کثیری را در برابر حق خواهی او خاضع و خاشع میکند و با او هم آوایش میسازد.
اخلاص در عمل رمز موفقیت مبلّغ است زیرا مۆ ثر واقعى، خداوند است و اگر تبلیغ به خاطر خدا انجام گیرد، بر دلها اثر خواهد گذاشت.
اخلاص در تبلیغ، شیوه تمامى رسولان الهى همچون حضرت نوح، هود، صالح، لوط، شعیب علیهم السلام و خاتم رسولان، حضرت محمد علیهم السلام بوده است كه به مردم مىگفتند:
(وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ)(شعرا، 109)؛ «من براى رسالت خویش از شما پاداشى نمى خواهم و پاداش من تنها نزد خداوند عالمیان است.»
نشانه اخلاص در تبلیغ را می توان در آیه زیر به روشنی دید: «وَیَا قَوْمِ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَیْهِ مَالاً إِنْ أَجْرِیَ إِلاَّ عَلَى اللّهِ»(هود، 29)؛ «ای قوم، من بر این رسالت مالی از شما درخواست نمیکنم. مزد من جز بر عهده خدا نیست.»
اگر مبلّغ به خاطر خوشایند مردم و تشكر و سپاسگزارى ایشان قدم بردارد، بىتوجهى مردم براى او بسیار سخت و جانكاه خواهد بود. اما اگر از ابتدا قصدش رضایت خداوند متعال باشد، ناسپاسى مردم به هیچ وجه بر وى اثرى نخواهد گذاشت.
دانشمند وارسته شیخ عباس قمی مینویسد: «بایسته است واعظ در كار خویش وجه خدای تعالی و امتثال فرمان او را در نظر بگیرد و اصلاح نفس خود و ارشاد بندگان خدا به معالم و معارف دین را بخواهد. كرسی وعظ و ارشاد را نردبان رسیدن به متاع و موقعیت دنیایی قرار ندهد... سزاوار است واعظ آنچه را میگوید خود به كار بندد تا چونان چراغی نباشد كه خود را تباه سازد و بسوزد و دیگران را نور و فروغ بخشد». (1)
استاد بزرگ اخلاق و عرفان میرزا جواد آقا ملكی تبریزی نیز میفرماید:
«بر [مبلغ و واعظ] در راس همه كارها، نیت پاك و اخلاص راستین لازم است تا از آفتهای آن در امان ماند. باید خود را بیازماید كه انگیزه او در ارشاد و موعظه چیست؟ اگر دین است، به كار موعظه بپردازد و اگر - خدای نخواسته - انگیزه او آلوده به خواهشهای نفسانی است یا اخلاص كارش بر او روشن نیست، موعظه خلق را ترك كرده، به سازندگی خویش بپردازد و در پی كسب گوهر گران سنگ «صدق و اخلاص» برآید.
اگر در به دست آوردن صدق در اخلاص راستگو باشد، خداوند به حكم این آیه كه «و كسانی كه در راه ما تلاش و كوشش كردند، آنان را حتما به راه خویش هدایت میكنیم» (2)، او را هدایت خواهد كرد. » (3).
اخلاص، سر سپردن به درگاه دوست و دل بركندن از هوای غیر او است. اخلاص، نور كلام عارفان و گوهر پیام واعظان است.
اخلاص به معنای پاك سازی كردار از ناخالصیهایی چون ریا و عجب است. یكی از عارفان میگوید: «اخلاص آن است كه چون عمل كنی، دوست نداری تو را بدان یاد كنند و... بزرگ دارند... و طلب نكنی ثواب عمل خویش از هیچ كس، مگر از حق تعالی» (4)
بنابراین مبلّغ چون به خاطر خدا تبلیغ مىكند، نباید در مقابل زحماتش بر مردم و بلكه بر خدا منّت گذارد زیرا؛ (وَمَن جَاهَدَ فَإِنَّمَا یُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ)(عنکبوت، 6)؛
«هر كس جهد و كوشش كند به سود خود اوست و خداوند از عالمیان بىنیاز است.»
مبلّغ اگر عزت نفس نداشته باشد، باید چشم به این و آن بدوزد و از اهداف این و آن تبلیغ كند، كه نتیجهاش ستایش از كسى است كه به او چیزى مىبخشد و سرزنش كسى است كه از عطا منع مىكند.
در مناجات شعبانیه مىخوانیم: «بیدك لا بید غیرك زیادتى و نقصى»؛ «خدایا، زیادى و كمى زندگى من به دستِ توست نه به دست غیر تو.»؛ (5).
بنابر این یكی از آفات كار تبلیغی این است كه پیامفرست در كار خود منافع مادی، پست، مقام را اصل قرار دهد و نیت خود را برای خدا خالص نگرداند، در حالی كه خداوند تنها به اعمالی عنایت و توجه دارد كه با نیتی پاك و قلبی صاف صورت گیرد. به قول سعدی:
عبادت به اخلاص نیت نكوست وگرنه چه آید زبیمغز پوست
برو جان بابا در اخلاص پیچ كه نتوانی از خلق رستن به هیچ
اگر پیامفرست مخلص، با دلسوزی و فداكاری، هدفی جز هدایت و راهنمایی مردم نداشته باشد، هرگونه ناملایمات و رفتارهای زشت مردم جاهل را با روح پاك خود تحمل میكند و این رفتارها خللی در تبلیغ او ایجاد نخواهد كرد.
منبع:
1) مجله حوزه، شماره 47، ص 81.
2) سوره عنكبوت، آیه 69.
3) المراقبات (اعمال السنه)، ص 282.
4) تذكرة الاولیاء، ص 412.
5) استاد قرائتی، کتاب قرآن و تبلیغ
تهیه و فرآوری: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان