تبیان، دستیار زندگی
علم نور است و معلم اول خداست. تعلیم و تعلم از آموزه های انبیا و اولیاست و وظیفه معلم رسیدن و رساندن به خداست. علم جویی فریضه بر مسلمان هاست و دوستداری علم و علاقه به جویندگان علم از ارزش هاست
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

110 نكته برای تدریس بهتر(1)

110 نكته برای تدریس بهتر(1)
علم نور است و معلم اول خداست. تعلیم و تعلم از آموزه های انبیا و اولیاست و وظیفه معلم رسیدن و رساندن به خداست. علم جویی فریضه بر مسلمان هاست و دوستداری علم و علاقه به جویندگان علم از ارزش هاست.

علم نور است و معلم اول خداست. تعلیم و تعلم از آموزه های انبیا و اولیاست و وظیفه معلم رسیدن و رساندن به خداست. علم جویی فریضه بر مسلمان هاست و دوستداری علم و علاقه به جویندگان علم از ارزش هاست.

تعلیم هر علمی دارای بسی نكته هاست و تدریس هر درسی، آشنایی با بسی تجربه هاست. و تدریس، دانش است و عشق است و روش است و بسیاری درس هاست و بدون آن، هرچه هست پوچ است و بی بهاست.

آنچه در پی آمده، «110» قطره از یك دریاست كه طبق حروف ابجد، برابر با نام مولا «علی علیه السلام » امیر مۆمن هاست، و برگرفته از دانش ها و كتاب ها و تجربه هاست، و همچون مشعلی در تاریكی هاست. و در هر قسمت، بسیاری از نكته های مهم آن در نگاشته ماست و با توجه به كلاس های آزاد و غیرآزاد و زمینه ها و شرایط ویژه هر كدام قابل اجراست.

1- شرایط تدریس

الف) شرایط زمانی تدریس

1 - برای رفتن به كلاس تاخیر نداشته باشید و از تز نادرست «نظم ما در بی نظمی ماست » جدا پرهیز كنید؛ زیرا چنانچه شاگردان كلاس شما 30 نفر باشند و شما 10 دقیقه تاخیر كنید، در حقیقت 300 دقیقه (5 ساعت) از وقت انسان ها را به هدر داده اید و این اتلاف وقت قابل جبران نیست. و نیز در موارد ضروری و غیر اختیاری بیش از 50 دقیقه تدریس نكنید، و زمان هر جلسه تدریس را درنظر داشته باشید تا با كمی یا زیادی وقت روبرو نشوید؛ یعنی درس را بموقع آغاز نمایید و بموقع نیز تمام كنید؛ زیرا بی نظمی استاد، شاگردان را نیز بی نظم می كند و به گفته «سعدی » :

اگر زباغ رعیت ملك خورد سیبی                 برآورند غلامان او درخت از بیخ

2 - بین دو جلسه تدریس حد اقل 10 دقیقه استراحت كنید؛ این استراحت تاثیر بسزایی در تدریس های بعدی شما خواهد داشت. از استاد كهنسالی پرسیدند: «شما با این سن و سال زیاد، چگونه این همه تدریس می كنید؟» پاسخ داد: «من در برابر یك ساعت تدریس، یك ساعت نیز استراحت می كنم »

3 - هنگامی كه خودتان در اواخر درس اعلام می كنید وقت درس تمام شده است، دیگر آن را ادامه ندهید، مگر آن كه ادامه درس با مشورت خود شاگردان و بدون رودرواسی آنان انجام گیرد.

4 - در كلاس های اختیاری - تا آنجا كه امكان دارد - بكوشید زمان تدریس را تغییر ندهید و درس را بدون علت ضروری تعطیل نكنید. استادی می گفت: «به تجربه برای من ثابت شده است كه تغییر زمان كلاس و یا تعطیل كردن كوتاه مدت آن، باعث كم شدن تعداد شاگردان می شود »

5 - درس خود را با توجه به زمان پیش بینی شده و تعداد جلسات تدریس و روزهای تعطیل زمان بندی كنید تا از نظر زمانی در پایان دوره یا ترم و یا سال با مشكلی روبرو نشوید. این كار نوعی «برنامه ریزی آموزشی » است. استادی را می شناسم كه همیشه با شروع درس ها تقویمی تهیه می كند و با توجه به روزهای تعطیل و تعداد جلسات، برای درس خود برنامه ریزی دارد.

ب) شرایط مكانی تدریس

6 - سعی كنید مكان تدریستان دارای دما، روشنایی، مساحت، بهداشت، آرامش، میز و صندلی مناسب باشد.

7 - شاگردانی را كه گوش یا چشمشان ضعیف است در جلوی كلاس، و شاگردانی را كه قدشان بلند است در انتهای كلاس بنشانید. نیز فاصله شما با شاگردان، فاصله ای مناسب باشد به طوری كه صدایتان برای همه آنان به خوبی شنیده شود.

8 - در صورت امكان، محل كلاس را در جایی انتخاب كنید كه مورد سوء استفاده كسانی قرار نگیرد، و از محل سكونت شاگردان بسیار دور نباشد.

ج) شرایط آموزشی تدریس

9 - در پایان هر دوره آموزشی خود، با نظرخواهی از فراگیران به ارزیابی آموزشی و تاثیرات پرورشی درس خود بپردازید. برای این كار می توانید حد اقل سه سۆال را دراختیار آنان بگذارید: 1. نكات منفی كلاس؛ 2. نكات مثبت كلاس؛ 3. نظریات و پیشنهادها.

10 - در آغاز راه، هر درسی را به همان صورتی كه می خواهید تدریس كنید، در جای خلوتی و پیش از تدریس، تمرین كنید.

11 - در مواردی كه كتاب و یا متن درسی وجود ندارد، در صورت امكان به شاگردان خود، جزوه و متن درسی بدهید.

12 - مطالب درسی را دسته بندی كنید؛ زیرا دسته بندی مطالب در تفهیم درس و كیفیت تدریس بسیار مۆثر است.

13 - رۆوس مطالب درسی را روی یك كاغذ كوچك بنویسید و از روی آن تدریس كنید تا مطلبی فراموشتان نشود.

14 - یكی از مهم ترین اصول آموزشی، داشتن «تنوع » در هنگام آموزش است؛ پس بیشتر به آن توجه كنید.

15 - به حضور و غیاب شاگردان جز در موارد استثنایی، توجه داشته باشید. می توانید برای استفاده بیشتر از وقت، شخصی مطمئن را برای انجام این كار معین كنید.

16 - اگر سۆالی را در كلاس مطرح كردید، سرانجام جواب آن را بدهید و آن را بی جواب نگذارید.

17 -سعی كنید در هر جلسه تدریس، مطالب نو و تازه ای نیز برای شاگردان خود داشته باشید. این امر موجب پویایی و بالندگی كلاس شما خواهد شد.

18 - در صورت امكان، تعداد شاگردان كلاستان از 20 نفر بیشتر نباشند، اگرچه تغییر شرایط در تغییر تعداد شاگردان نیز تاثیر می گذارد.

19 - درس را از افراد مختلف و از جای جای كلاس و در اوقات گوناگون بپرسید تا همه شاگردان همواره از آمادگی درسی برخوردار باشند و احساس تبعیض هم نكنند.

20 - شاگردان را با روش های گوناگون و مناسب، نسبت به یادگیری درس تشنه كنید؛ به گفته «مولانا»:

آب كم جو تشنگی آور به دست              تا بجوشد آبت از بالا و پست

21 - در كلاس درس، سۆالات خود را به گونه ای مطرح كنید كه شاگردان را به اندیشیدن وا دارد و در حل آن سۆالات كمك كند، نه اینكه فقط نادانی آنان را ظاهر سازد.

22 - تا آنجا كه امكان دارد انجام تكالیف درسی را به عنوان مجازات و جریمه و تنبیه، از فراگیران نخواهید.

23 - سۆالات مناسب ولی خارج از موضوع درس را پس از پایان كلاس جواب دهید، نه این كه آن ها را هنگام تدریس پاسخ دهید و نه این كه اصلا پاسخ ندهید.

24 - در صورتی كه خستگی را در وجود شاگردان احساس كردید، اگر می توانید از ادامه تدریس خودداری كنید. گاه این خستگی در شاگردان به صورت های گوناگونی مانند نگاه به ساعت، گذاشتن پلك ها روی هم، بستن كتاب و كلاسور با صدای بلند، سخن گفتن با یكدیگر، توجه نكردن به درس و نگاه به جاهای دیگر جلوه گر می شود.

25 - اگر متن درسی یا كتابی برای تدریس خود دارید، نخست مطالب آن را دسته بندی كنید، روی تابلو بنویسید و توضیح دهید و سپس آن ها را با متن درسی و كتاب تطبیق دهید.

26 - موضوع و عنوان درس را در آغاز تدریس به طور مشخص بازگو كنید، و درصورت امكان آن را به صورت سۆال و طرح مسئله در آورید و روی تابلو بنویسید. یكی از استادان با تجربه و با سابقه همیشه در آغاز تدریس خود، موضوع و عنوان درس را روی تابلو می نوشت و سپس آن را برای فراگیران بیان می كرد.

27 - اگر شبهه ای را برای مخاطبان خویش مطرح می كنید، آن را بدون پاسخ نگذارید. در غیر این صورت، جدا از طرح این گونه شبهات بپرهیزید.

28 - خلاصه و جمع بندی و نتیجه درس را در پایان تدریس برای شاگردان خود بیان كنید.

29 - گاهی برخی از شاگردان، سۆال شاگردان دیگر و بویژه شاگردان ردیف های جلوی كلاس را نمی شنوند و یا متوجه نمی شوند؛ در این صورت، یك بار دیگر سۆال را تكرار كنید و توضیح دهید تا همه شاگردان، سۆال را در یابند و سپس آن را پاسخ دهید.

30 - بكوشید از طرح مطالب بدون مدرك و ماخذ و یا با مدرك و ماخذ نامعتبر خودداری كنید؛ بلكه مدرك و ماخذ مطالب را نیز به طور صحیح و دقیق ذكر نمایید.

31 - اگر از شاگردان سۆالی می كنید - تا آنجا كه امكان دارد - اجازه دهید خود شاگردان پاسخ آن را بیابند و بگویند و یا حتی زمینه پاسخ دادن را نیز برای آنان فراهم آورید، نه اینكه خودتان بی درنگ پاسخ آن را بدهید.

32 - اگر پاسخ سۆالی را به بعد موكول می كنید، آن سۆال را در ذهن خود داشته باشید و یا بر صفحه كاغذی یادداشت نمایید تا حتما پاسخش را در جلسات بعد به دانش آموختگان بدهید.

33 - جواب سۆالات شاگردان را با كلمات و عبارتی مانند «ظاهرا»، «احتمالا»، «فكر می كنم » و «تقریبا این طور است » ندهید؛ بلكه بكوشید پاسخ آن ها را به طور صحیح بیابید و سپس به طور دقیق و قطعی به آنان بگویید.

34 - برخی از روانشناسان معتقدند كه اگر بخواهیم تمام اصول یادگیری را در یك اصل خلاصه كنیم، آن اصل عبارت از «توجه كردن به آموخته های قبلی فراگیران » است؛ پس به این اصل، بسیار توجه كنید.

35 - در صورت امكان از شاگردان خود، هم آزمون كتبی، هم آزمون شفاهی و هم آزمون عملی بگیرید.

36 - مطلبی را كه شاگردان با سعی و تلاش خود به دست می آورند، از آن خود می دانند و آن را با علاقه و بدون مقاومت می پذیرند.

پس زمینه دستیابی به مطالب به وسیله خود شاگردان را برای آنان فراهم آورید.

37 - پزشك روانشناسی می گفت: «شاگردان حدود 25 دقیقه می توانند روی یك موضوع خاص تمركز كافی داشته باشند. پس از آن، تمركز حواسشان سیر نزولی خواهد داشت » از این رو باید پس از این مدت، در كلاس درس «تنوع » ایجاد كنید.

38 - استادی می گفت: «تعلیم و تربیت هماهنگی می خواهد».

باید با مدیر، سرپرست، مسۆول، معاون، همكاران دیگر و یا حتی با پدر و مادر شاگردان هماهنگی داشته باشید تا تلاش شما بیهوده و آب در هاون كوفتن نباشد.

39 - تا آنجا كه امكان دارد، اوقات استراحت و زنگ تفریح دانش آموختگان را نگیرید؛ زیرا در چنین اوقاتی، فرآیند یادگیری سیر نزولی فراوانی خواهد داشت.

40 - به گونه ای تدریس كنید كه دانش آموختگان بااستعداد بپسندند و دانش آموختگان كم استعداد درك كنند.

قسمت بعدی را اینجا بخوانید.


منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 17

تهیه و تنظیم: سید صدرالدین مرتجی-گروه حوزه علمیه تبیان