جهان از بدیها بشویم به رای
گذری بر شاهنامه / بخش چهارم (پادشاهی طهمورث)
پسر بُد مر او را یکی هوشمند گرانمایه طهمورث دیوبند
بیامد به تخت پدر بر نشست به شاهی کمر بر میان بر ببست
همه موبدان را ز لشکر بخواند به خوبی چه مایه سخنها براند
چنین گفت کامروز تخت و کلاه مرا زیبد این تاج و گنج و سپاه
جهان از بدیها بشویم به رای پس آنگه کنم درگهی گرد پای
ز هر جای کوته کنم دست دیو که من بود خواهم جهان را خدیو
هر آن چیز کاندر جهان سودمند کنم اشکارا گشایم ز بند
هوشنگ پسر باهوشی داشت به نام "طهمورث" که پس از پدر به پادشاهی رسید. او تمام موبدان و لشکریان را فرا خواند و به آنها گفت: اکنون که تخت شاهی به من رسیده است، دنیا را از شّر و بدی پاک کرده و دست دیوان و شیاطین را از سرزمینم کوتاه می کنم و هر چیزی که در جهان برای آدمی سودمند است را به دست می آورم.
پس از پشت میش و بره پشم و موی برید و به رشتن نهادند روی
به کوشش ازو کرد پوشش به رای به گستردنی بد هم او رهنمای
ز پویندگان هرچه بد تیزرو خورش کردشان سبزه و کاه و جو
رمنده ددان را همه بنگرید سیه گوش و یوز از میان برکشید
به چاره بیاوردش از دشت و کوه به بند آمدند آنکه بُد زان گروه
ز مرغان مر آن را که بُد نیک تاز چو باز و چو شاهین گردن فراز
بیاورد و آموختن شان گرفت جهانی بدو مانده اندر شگفت
سپس از پشم گوسفند و میش، ریسیدن را به آنها آموخت و با سعی توانست با آنها لباس و فرش تهیه کند. برای حیواناتی مثل اسب، گاو، شتر و گوسفند غذاهایی چون سبزه، کاه و یونجه اختصاص داد. پرندگانی مثل باز و شاهین را رام کرد و به آنها شکار کردن آموخت. سپس مرغ و خروس را پرورش داد و مردم را به نگهداری از آنها توصیه کرد.
مر او را یکی پاک دستور بود که رایش ز کردار بد دور بود
خنیده به هر جای شهرسب نام نزد جز به نیکی به هر جای گام
همه روز بسته ز خوردن دو لب به پیش جهاندار بر پای شب
چنان بر دل هر کسی بود دوست نماز شب و روزه آیین اوست
طهمورث، وزیری پاک نهاد و نیکو منش با نام "شیدسب" داشت. کسی که مدام در حال نیکی کردن به دیگران بود. تمام روز، روزه بود و تمام شب در حال راز و نیاز با خالق. نماز شب و روزه داری آیینی است که از او به جا مانده است.
همه راه نیکی نمودی به شاه همه راستی خواستی پایگاه
چنان شاه پالوده گشت از بدی که تابید ازو فرّه ایزدی
برفت اهر من را به افسون ببست چو بر تیزرو بارگی بر نشست
زمان تا زمان زینش بر ساختی همی گرد گیتی بر تاختی
چو دیوان بدیدند کردار او کشیدن گردن ز گفتار او
شدند انجمن دیو بسیار مر که پردخته مانند ازو تاج و فرّ
وزیر تمام راههای نیکی را به طهمورث نشان می داد و به واسطه اندیشه بلند و نیک او، پادشاهی طهمورث رونق گرفت و جهان از بدی ها پاک شد. طهمورث به واسطه فرّ ایزدی به اهریمن حمله کرد و او را به بند کشیده و او را مانند اسب مرکب خود ساخت و به هر سو می تاخت. دیوان چون اوضاع را اینگونه دیدند از فرمان طهمورث سرپیچی کرده و با سپاهی بزرگ به جنگ با او آمدند.
چو طهمورث آگه شد از کارشان برآشفت و بشکست بازارشان
به فرّ جهاندار بستش میان به گردن برآورد گرز گران
یکایک بیاراست با دیو جنگ نبد جنگشان را فراوان درنگ
ازیشان دو بهره به افسون ببست دگرشان به گرز گران کرد پست
مردان و لشکر طهمورث با دیوان در هم افتادند و طهمورث به واسطه افسون دو بخش آنها را اسیر کرد و بقیه را هلاک نمود.
کشیدندشان خسته و بسته خوار به جان خواستند آن زمان زینهار
که ما را مکش که یکی نو هنر بیاموزی از ما کت آید به بر
کی نامور دادشان زینهار بدان تا نهانی کنند آشکار
نبشتن به خسرو بیاموختند دلش را به دانش برافروختند
نبشتن یکی نه که نزدیک سی چه رومی و تازی و چه پارسی
چه سغدی و چه چینی و پهلوی ز هر گونه ای کان همی بشنوی
دیوان اسیر شده از طهمورث زینهار خواستند و به او گفتند اگر از کشتن ما صرف نظر کنی، هنری به تو می آموزیم که همیشه و همه جا برای تو مفید خواهد بود. آنها به طهمورث نوشتن را آموختند، آنهم نوشتن و خط رومی، عربی، پارسی، سغدی، پهلوی، چینی و ....، آنها سی نوع خط مختلف را به طهمورث آموزش دادند.
جهاندار سی سال از این بیشتر چگونه پدید آوریدی هنر
برفت و سرآمد برو روزگار همه رنج او ماند ازو یادگار
پادشاهی طهمورث سی سال طول کشید و پس از آن به مرگ طبیعی مرد و تنها رنج و سختی هایی که کشیده بود از او یادگار ماند.
آسیه بیاتانی
بخش ادبیات تبیان
منابع:
شاهنامه فردوسی، حکیم ابوالقاسم فردوسی، بر پایه چاپ مسکو
حماسه سرایی در ایران، ذبیح الله صفا
