تبیان، دستیار زندگی
اگر چه رؤیت هلال ماه صرفاً از امور حکومتی نیست و با شهادت عدول و یا اطمینان خود انسان و دیگر موارد ذکر شده در توضیح المسائل، نیز اثبات می شود ولی اگر از دیدگاه حکمی از احکام حکومتی که مخصوص حاکم اسلامی است، به آن نگاه شود، جزء شئون ولی فقیه است؛ یعنی حکم
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اول ماه را از مرجع تقلید جویا شویم یا ولی فقیه؟

ماه رمضان


مهم ترین شئون یک مرجع تقلید، به دست آوردن احکام فرعی شرعی از طریق استدلال از منابع دینی و  قرار دادن آن به عنوان فتوا در اختیار مقلّدین خود است، و تقلید از او از باب رجوع غیر متخصص به متخصص و جاهل به عالم فقط در احکام فرعی شرعی فقهی بوده و در موضوعاتی که نیاز به استنباط ندارد، تقلید بر مکلف واجب نیست؛ و رۆیت هلال چون از موضوعات بوده، از شئون مرجع تقلید نیست.


در آستانه ماه مبارک رمضان این مقاله احکام را به دو سوال در این مورد اختصاص داده ایم:

سوال: با توجه به مبنای آیة الله خامنه ای(دام ظله)، در اثبات اول ماه با چشم مسلح، تکلیف مقلدین حضرت امام در این باره چیست؟

با توجه به این که یکی از شرائط مرجع تقلید در فقه شیعه، "زنده بودن"، شخص مرجع است، اگر مرجع تقلید وفات یافت، انسان باید برای بقاء بر تقلید میت، به مجتهد زنده رجوع کند و در صورتی که ایشان اجازه دهد می تواند بر تقلید ایشان باقی بماند. پس در اصل، انسان مکلف، از مجتهد زنده تقلید می کند و به اجازه ایشان بر تقلید میت باقی می ماند.

اما همین مکلف در همین مسائلی که از مجتهد میت تقلید می کند (مانند رویت هلال) می تواند به مجتهد زنده رجوع کند.(آیة الله خامنه‌ای، اجوبه الاستفتاءات، ص 9)

بحث استهلال ماه با چشم مسلح یا غیر مسلح یک بحث کاملاً فقهی و تخصصی است. با توجه به برداشتهایی که فقهاء بزرگوار از مجموعه ادله فقاهتی و اجتهادی دارند، دیدگاه هایشان در این باب متفاوت است. عده ای، فقط رویت (دیدن) ماه را با چشم غیر مسلح، برای ثبوت اول ماه لازم می دانند، و عده دیگر، دیدن با چشم مسلح را نیز جایز می دانند. (آیة الله خامنه ای، اجوبه الاستفتاءات، ص 186)

پس اگر یکی از فقهاء بنا بر این مبنا،( ثبوت ماه با چشم مسلح) اول ماه را ثابت بداند، فقط نظر فقهی خودش را به کار گرفته است و هر کس که به فتوای مجتهد خودش عمل کند بری الذمه است. در همین حین که اختلاف بین بینه های ثبوت ماه پیدا شود، اگر حاکم شرع، حکم به اول ماه کند، حکم وی حجت شرعی برای همه مکلفین است. (آیة الله خامنه ای، اجوبه الاستفتاءات، ص 188)

ولی اگر حکم نکند مقلدین دیگر مجتهدان باید به وظیفه خود عمل کنند، البته این وقتی است که انسان مطمئن شود اعلام اول ماه توسط مقام معظم رهبری بر اساس همین مبنا باشد و ماه به چشم غیر مسلح دیده نشده باشد.

سوال: آیا اعلام اول ماه از شئون مرجع تقلید است یا از شئون ولی فقیه؟

فقاهت به معنای توانایی استنباط احکام اولیه شرعی از منابع و متون دینی، امر مشترکی است که هم در مرجعیت و هم در قضاوت و هم در ولی فقیه مورد نیاز است و فقاهت در همه این شئون متفاوت، به یک معنا است.

رهبران دینی گاهی از آن جهت که کارشناس فن و متخصص امر هستند اظهارنظر می کنند و گاهی به عنوان رهبر و پیشوای امت، فرمان هایی صادر می کنند.

پیامبر مکرّم اسلام (صلی الله علیه و آله) دارای هر دو وجه بودند، هم احکام شرعی الهی را بیان می کردند هم دستورهای اجتماعی سیاسی، مانند فرمان جهاد و اعلام صلح صادر می کردند. [1]

این مسئله در مورد پیشوایان معصوم (علیهم السلام) نیز وجود دارد. اما این امر در زمان غیبت کبری که فقهای بزرگوار هدایت دینی و بیان احکام الهی را به عهده دارند، بعضاً با مشکلاتی همراه بوده است.

در این عصر مردم در ابواب فقهی مختلف مثل نماز، روزه، حج، زکات، خمس و... و عموم عبادات و معاملات با مراجعه به فقها در جهت رفع تکلیف و عمل به احکام شرعی اقدام می کنند و در این زمینه مشکل چندانی ندارند. مشکل مردم در پاره ای مسائل اجتماعی - سیاسی مانند اقامه حدود الهی، اقامه نماز جمعه و عید، اعلام جهاد و صلح، اخذ وجوهات شرعیه، تشکیل حکومت و دهها مسئله اجتماعی سیاسی دیگر است. برخی فکر می کنند این امور همچون احکام شرعی فقهی، با تقلید از یکی از مراجع تقلید حل می شود. اما آیا مسائلی چون اعلام روز اول ماه مبارک رمضان و روز عید فطر و روز عید قربان و... همچون وجوب نماز و بیان احکام فقهی است؟

پاسخ به پرسش مطرح شده، در ضمن  موارد ذیل روشن می شود:

الف) شأن مرجع تقلید:

مهم ترین شأن مرجع تقلید عبارت است از:

«مرجعیت» که در فرهنگ شیعی، آمیزه ای از شأن «افتا» و «ولایت» می باشد و مراجع عظام تقلید، وظیفه ارشاد مردم به سوی احکام الهی را دارند؛ [2]

بنابراین اگر چه رۆیت هلال ماه صرفاً از امور حکومتی نیست و با شهادت عدول و یا اطمینان خود انسان و دیگر موارد ذکر شده در توضیح المسائل، نیز اثبات می شود ولی اگر از دیدگاه حکمی از احکام حکومتی که مخصوص حاکم اسلامی است، به آن نگاه شود، جزء شئون ولی فقیه است؛ یعنی حکم دادن به این که اول ماه است از شئون ولی فقیه است

ب) شأن ولی فقیه:

مهمترین شأن ولی فقیه،- افزون بر شأن یک مرجع، مانند فقاهت- اداره جامعه براساس معیارها و ارزش هاس اسلامی است، [3] و می تواند براساس موازین در جامعه حکم کرده و اطاعت از احکام حکومتی او بر همگان واجب است؛ [4]

گفتنی است که صدور حکم حکومتی (یعنی، ایجاد دستوری از طرف حاکم درباره یک حکم شرعی یا وضعی یا موضوع حکم شرعی و وضعی در موضوع خاص [5] و چنین حکمی که براى حفظ کیان اسلام و نظام سیاسى- اجتماعى مسلمانان مفید و تأثیرگذار است مى تواند به عنوان اولى یا ثانوی اش با تشخیص ولى فقیه در قالب احکام حکومتى جعل و صادر شود) نمی تواند دارای تکثّر و اختلاف باشد، از این رو از شئون حاکم اسلامی است. بر خلاف احکام شرعی فقهی که قابل تکثّر و محل ابراز آراء و نظرات مختلف است.

حکم به رویت هلال

صاحب جواهر به عنوان یکی از مدافعان ولایت عامه فقیه، با توجه به روایات، محدوده صدور حکم و انشای فقیه عادل را منحصر به مقام قضا و رفع منازعه ندانسته و احکامی مانند حکم به رۆیت هلال اول ماه را نیز از شئون ولی فقیه می داند.(6)

در علم فقه هم، نظر فقیه و مرجع تقلید، از موارد و معیارهای اثبات رۆیت هلال ذکر نگردیده و آثار شرعی بر قول فقیه و مرجع تقلید (بما هو فقیه و مفتی) مترتب نشده است، بلکه یکی از موارد اثبات رۆیت هلال ماه حکم حاکم اسلامی ذکر شده است. [7]

بنابراین اگر چه رۆیت هلال ماه صرفاً از امور حکومتی نیست و با شهادت عدول و یا اطمینان خود انسان و دیگر موارد ذکر شده در توضیح المسائل، نیز اثبات می شود ولی اگر از دیدگاه حکمی از احکام حکومتی که مخصوص حاکم اسلامی است، به آن نگاه شود، جزء شئون ولی فقیه است؛ یعنی حکم دادن به این که اول ماه است از شئون ولی فقیه است.

پاسخ حضرت آیة الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:

حکم به اول ماه از شئون ولایی است و مربوط به ولی فقیه می باشد.

پی نوشتها:

[1] هادوی تهرانی، مهدی، ولایت و دیانت، ص 138

[2] همان، ص 141

[3] ولایت و دیانت، ص 141

[4] ولایت و دیانت، ص 121 – 122؛ توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏ 1، ص 35، س 55 و ص 36، س 62

[5] جواهرالکلام، ج 40، ص 100

[6] جواهرالکلام، ج 40، ص 100.

]7] صراط النجاة (المحشى)، ص 193؛ سۆال و جواب، ص 120؛ توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج 1، ص 959- 961، ذیل م 1730 و 1731.

فرآوری: آمنه اسفندیاری 

بخش احکام اسلامی تبیان


منابع:

سایت اسلام کوئیست

توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏ 1

جواهرالکلام، ج 40

اجوبه الاستفتاءات، آیة الله خامنه ای(دام ظله)

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.