حسرت‌هایی که باید از آنها حذر کرد!

با خود تأملی کردم… و از آن پرسیدم: اگر ملک الموت هم اکنون به سراغت آید آیا حسرت می خوری؟ تو که می دانی او برای چه می آید، ولی نمی دانی کی قرار است بیاید، آیا هشداری را که پیامبر صلی الله علیه و سلم به تمام بشر می دهد را نشینده ای؟ هشداری که هم به مسلمانان داده شده هم به کافران… هم به فرمانبرداران و هم به سرپیچی کنندگان… "همه کس در روز قیامت حسرت خواهند خورد؛ اگر عصیان گر باشد حسرت می خورد که چرا توبه نکرده و اگر فرمانبردار باشد حسرت می خورد که چرا بیش از این، انجام نداده است. "

آیا نشنیده ای که یکی از نام‌های روز قیامت، روز حسرت است!؟

آیا این حدیث ابوسعید خدری از حضرت مصطفی صلی الله علیه و سلم را نشنیده ای که ایشان می‌فرمایند: مرگ (در روز قیامت) در هیئت قوچ املح (به رنگ سیاه و سفید) آورده می‌شود، پس شخصی ندا می‌دهد که: ای اهل بهشت! آن‌ها تعجب می‌کنند و نگاه می‌نمایند. (منادی) می‌گوید: آیا این را می‌شناسید؟ می‌گویند: بلی، این مرگ است، و همه‌ی اهل بهشت آن را دیده‌اند، … سپس (منادی) می‌گوید: ای اهل آتش، آن‌ها تعجب می‌نمایند و نگاه می‌کنند.

منادی می‌گوید آیا این را می‌شناسید؟ می‌گویند: بلی این مرگ است و همه اهل جهنم آن را دیده‌اند، پس (مرگ) ذبح می‌شود… سپس می‌گوید: ای اهل بهشت، جاودانگی (آمد) و دیگر مرگی وجود ندارد و ای اهل آتش، جاودانگی (آمد) و دیگر مرگی وجود ندارد… سپس این آیه را تلاوت می‌کند:

“وَأَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ وَهُمْ لَا یُۆْمِنُونَ " : و آنان را از روز حسرت بیم ده، آن گاه كه داورى انجام گیرد، و حال آنكه آنها [اكنون‏] در غفلتند و سرِ ایمان آوردن ندارند. (39 مریم)

این حسرت، حسرت اهل دوزخ است چون کافر شدند و ایمان نیاوردند، چون گمراه گشتند و خود را از هدایت محروم نمودند، چون نافرمانی کردند و توبه ننمودند!!

این حسرت، حسرت بهشتیان نیز می‌باشد زمانی که می‌شنوند: “جاودانگی (آمد) و دیگر مرگی وجود ندارد”‌!! حسرت ایشان به خاطر عبادت‌هایی است که بیش‌تر انجام نداده‌اند، به خاطر درجه‌هایی است که بیش‌تر کسب نکرده‌اند، به خاطر نیکی‌هایی است که آن را ضایع نمودند و به خاطر گناهانی است که مرتکب شده‌اند.

حسرت‌های روز قیامت

این حسرت پس از پایان یافتن فرصت‌ها پیش می‌آید… زمان آن، هنگام مرگ و هنگام رو به رو شدن با خداوند است… پس ای برادرانم، از حسرت‌ها و پشیمانی‌هایی بترسید که دیگر سودی ندارد.

این آیات کتاب خداوند باشکوه و بلند مرتبه را در دیدِ شما قرار می‌دهم، آیاتی که احتیاج به شرح و تفسیر ندارد، آیاتی که مواضع حسرتی را نمایان می‌سازد که شما عزیزانم را از آن‌ها به خداوند پناه می‌دهم و از شما می‌خواهم که از اسباب آن دور شوید… چرا که شاید خداوند از ما خواسته جانب احتیاط را رعایت کنیم بدین منظور این آیات را ذکر نموده است: “إنَّ فِی ذَلِكَ لَذِكْرَى لِمَن كَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِیدٌ ‌ (37ق) : قطعاً در این [عقوبتها] براى هر صاحبدل و حق نیوشى كه خود به گواهى ایستد، عبرتى است.

1-  “ قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ كَذَّبُواْ بِلِقَاء اللّهِ حَتَّى إِذَا جَاءتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُواْ یَا حَسْرَتَنَا عَلَى مَا فَرَّطْنَا فِیهَا وَهُمْ یَحْمِلُونَ أَوْزَارَهُمْ عَلَى ظُهُورِهِمْ أَلاَ سَاء مَا یَزِرُونَ ”‌ (31 انعام)‌ : كسانى كه لقاى الهى را دروغ انگاشتند قطعاً زیان دیدند. تا آن گاه كه قیامت بناگاه بر آنان دررسد، مى‏گویند: «اى دریغ بر ما، بر آنچه در باره آن كوتاهى كردیم.» و آنان بار سنگین گناهانشان را به دوش مى‏كشند. چه بد است بارى كه مى‏كشند.

2- “أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَى علَى مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ وَإِن كُنتُ لَمِنَ السَّاخِرِینَ ”‌ تا آنكه [مبادا] كسى بگوید: «دریغا بر آنچه در حضور خدا كوتاهى ورزیدم بى‏تردید من از ریشخندكنندگان بودم.» (56 زمر)

3- “وَأَنفِقُوا مِن مَّا رَزَقْنَاكُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَیَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِی إِلَى أَجَلٍ قَرِیبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُن مِّنَ الصَّالِحِینَ * وَلَن یُۆَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَاء أَجَلُهَا وَاللَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ”‌ (10 و 11 منافقون)

و از آنچه روزىِ شما گردانیده‏ایم، انفاق كنید، پیش از آنكه یكى از شما را مرگ فرا رسد و بگوید: «پروردگارا، چرا تا مدّتى بیشتر [اجل‏] مرا به تأخیر نینداختى تا صدقه دهم و از نیكوكاران باشم؟»

و [لى‏] هر كس اجلش فرا رسد، هرگز خدا [آن را] به تأخیر نمى‏افكند، و خدا به آنچه مى‏كنید آگاه است.

4- “وَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَیَقُولُ یَا لَیْتَنِی لَمْ أُوتَ کِتَابِیهْ* وَلَمْ أَدْرِ مَا حِسَابِیهْ ‌*یَا لَیْتَهَا   کَانَتِ الْقَاضِیَةَ * مَا أَغْنَی عَنِّی مَالِیهْ ‌* هَلَکَ عَنِّی سُلْطَانِیهْ”‌ (25 تا 29 الحاقه)

و امّا کسی که نامه اعمالش به دست چپش داده شود، می‌گوید: ای کاش هرگز نامه اعمالم به من داده نمی‌شد! و هرگز نمی‌دانستم که حساب من چیست! ای کاش پایان بخشِ عمرم، همان مرگ بود و بس! دارائی من، مرا سودی نبخشید، و به درد (بیچارگی امروز) من نخورد. قدرت من، از دست من برفت! (و دلیل و برهان من، پوچ و نادرست از آب درآمد!).

5- “وَوُضِعَ الْکِتَابُ فَتَرَی الْمُجْرِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمَّا فِیهِ وَیَقُولُونَ یَا وَیْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْکِتَابِ لَا یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَلَا کَبِیرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِراً وَلَا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً”‌ (49 کهف)

و کتاب (اعمال هر کسی، در دستش) نهاده می‌شود (و مۆمنان از دیدن آنچه در آن است شادان و خندان می‌گردند) و بزهکاران (کفر پیشه) را می‌بینی که از دیدن آنچه در آن است، ترسان و لرزان می‌شوند و می‌گویند: ای وای بر ما! این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را رها نکرده است و همه را برشمرده است و (به ثبت و ضبط آن مبادرت ورزیده است؛ و بدین وسیله) آن چه را که کرده‌اند حاضر و آماده می‌بینند؛ و پروردگار تو به کسی ظلم نمی‌کند. (چرا که پاداش یا کیفر، محصول اعمال خود مردمان است).

6- “إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِیَصُدُّواْ عَن سَبِیلِ اللّهِ فَسَیُنفِقُونَهَا ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ یُغْلَبُونَ وَالَّذِینَ کَفَرُواْ إِلَی جَهَنَّمَ یُحْشَرُونَ”‌ (36 انفال)

کافران اموال خود را خرج می‌کنند تا (مردمان را) از راه خدا (و ایمان به الله) بازدارند. آنان اموالشان را خرج خواهند کرد، امّا بعداً مایه حسرت و ندامت ایشان خواهد گشت و شکست هم خواهند خورد. بی گمان کافران همگی به سوی دوزخ رانده می‌گردند و در آن گرد آورده می‌شوند.

7- “وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَجَعَلْنَا الْأَغْلَالَ فِی أَعْنَاقِ الَّذِینَ کَفَرُوا هَلْ یُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ”‌ (33 سبأ)

و پشیمانی خود را پنهان می‌دارند، بدان گاه که عذاب را مشاهده می‌کنند و ما غل و زنجیرها را به گردن کافران می‌اندازیم (و ایشان را روانه دوزخ می‌سازیم). آیا به آنان جزائی جز (جزای) کارهائی که می‌کرده‌اند داده می‌شود؟

8- “کَلَّا إِذَا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکّاً دَکّاً *‌ وَجَاء رَبُّکَ وَالْمَلَکُ صَفّاً صَفّاً * وَجِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنسَانُ وَأَنَّی لَهُ الذِّکْرَی *‌ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی قَدَّمْتُ لِحَیَاتِی”‌ (21 تا 24 فجر)

هرگز هرگز! (حقیقت آن چنان نیست که می‌پندارید). زمانی که زمین سخت درهم کوبیده می‌شود و صاف و مسطّح می‌گردد؛ و پروردگارت بیاید و فرشتگان صف صف حاضر آیند. در آن روز دوزخ را حاضر آورند (و نشانش دهند)

در آن روز انسان به خود می‌آید، ولی چنین به خود آمدنی که سودی به حال او دارد!؟ خواهد گفت: کاش برای زندگی خود (خیرات و حسناتی) پیشاپیش می‌فرستادم! ‌ ‌

حسرت دعوت گران

این نوع حسرت در واقع، حسرت پیامبران، و دعوتگران و مصلحانی است که پیرو ایشان هستند، حسرتی که در پی ریشخند مردم از دعوت خیرشان و روی گردانی شان از آن به وجود می‌آید:

“یَا حَسْرَةً عَلَی الْعِبَادِ مَا یَأْتِیهِم مِّن رَّسُولٍ إِلاَّ کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُون”‌ (30 یاسین)

افسوسا و اسفا بندگان را! هیچ پیغمبری به سوی ایشان نمی‌آید مگر این که او را مسخره می‌کنند و به باد استهزاء می‌گیرند.

- این حسرت هم چنین، حسرت رسول الله صلی الله علیه و سلم بر قوم خود را نیز شامل می‌شود، قومی که دل‌هایشان را به روی هدایتی که این پیامبر آورده بود بستند. اما در مقابل، الله عزیز و بلند مرتبه، این روی گردانی مردم را برایش آسان نمود، و بدو گفت:

“فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا یَصْنَعُونَ”‌ (8 فاطر)

پس خود را با غم و غصّه آنان هلاک مکن. خدا بس آگاه از کارهائی است که می‌کنند.

حسرت ظالمان

در آخر به حسرت ظالمان در روز قیامت گوش فرا ده:

“وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً * یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَاناً خَلِیلاً ‌*‌ لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولاً”‌ (27 تا 29 فرقان)

و در آن روز ستمکار (کفر پیشه) هر دو دست خویش را (از شدّت حسرت و ندامت) به دندان می‌گزد و می‌گوید: ای کاش! با رسول خدا راه (بهشت را) برمی‌گزیدم. ای وای! کاش من فلانی را به دوستی نمی‌گرفتم. بعد از آن که قرآن به دستم رسیده بود، مرا گمراه کرد. (آری! این چنین) شیطان انسان را خوار می‌دارد. ‌

ای کاش ظالمان و جباران متوجه این نکته می‌شدند و از راه پیامبر صلی الله علیه و سلم پیروی می‌نمودند، راهی که به سوی عدل و انصاف رهنمون می‌کند، راه اخلاق نیکو و رفتار راستین، راه نیکوکارانی که به مردم ظلم نمی‌کنند و در زمین فساد به وجود نمی‌آورند… ای کاش این ظالمان به پرهیزگاران نزدیک می‌شدند و آنان را دوست و هم نشین خود قرار می‌دادند تا این که روز قیامت آن‌ها را نمی‌دیدم که دستان خود را گاز گرفته‌اند… روزی که دیگر وقت به پایان رسیده… پس وا اسفا بر ایشان!

“إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُواْ مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُواْ وَرَأَوُاْ الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الأَسْبَابُ * وَقَالَ الَّذِینَ اتَّبَعُواْ لَوْ أَنَّ لَنَا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَمَا تَبَرَّۆُواْ مِنَّا کَذَلِکَ یُرِیهِمُ اللّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَیْهِمْ وَمَا هُم بِخَارِجِینَ مِنَ النَّارِ”‌ (166 و 167 بقره)

در آن هنگام که (رستاخیز فرا می‌رسد و پیروان سرگشته از رهبران گمراه‌کننده می‌خواهند که رستگارشان سازند و) رهبران از پیروان خود بیزاری می‌جویند (و نسبت به آنان اظهار ناشناسی و بیگانگی می‌کنند) و عذاب را مشاهده می‌نمایند، و روابط (و پیوندهای مودّت و محبّتی که در دنیا میانشان بود) گسیخته می‌گردد (و دستشان از همه جا کوتاه می‌شود) و (در این موقع) پیروان می‌گویند: کاش بازگشتی (به دنیا) می‌داشتیم تا از آنان بیزاری جوییم، همان گونه که آنان (امروزه) از ما بیزاری جستند (و ناآشنایمان نامیدند. آری) این چنین خداوند کردارهایشان را به گونه ای حسرت زا و اندوه بار، نشان ایشان می‌دهد، و آنان هرگز از آتش (دوزخ) بیرون نخواهند آمد.

این چنین بعد از آن همه تبعیت و یاری بر ظلم… بعد از آن همه دوری از راه اسلام و مسیر پیامبر صلی الله و علیه و سلم… بعد از آن همه همکاری در راه گناه و دشمنی… بعد از آن همه ... پیروی شدگان از پیروی کنندگان بیزاری می‌جویند… و پیوندها و علاقه‌هایی که میانشان وجود داشت از بین می‌رود… “وَلَن یَنفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذ ظَّلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذَابِ مُشْتَرِکُونَ”‌ هرگز این گفتگوها امروز به حال شما سودی نمی‌بخشد، چرا که شما ستم کرده‌اید، و حق این است که همگی در عذاب دوزخ مشترک باشید.

 بخش قرآن تبیان

منبع: مقاله د. احمد حسن؛ سایت تابش