خواجوی كرمانی (689- 753هـ)
كمالالدین محمود بن علی معروف و متخلّص به خواجو از شاعران و عارفان قرن هفتم هجری است كه در شهر كرمان چشم به جهان گشود. پس از مسافرتهای بسیار و مصاحبت با جمعی از مشایخ و بزرگان و گزاردن سفر بیتاللهالحرام ابتدا در تبریز سپس در شیراز ساكن شد و چندی با حافظ معاشرت داشت تا در سال 753 هجری درگذشت. آثار خواجو عبارتند از دیوان قصاید و غزلیات و مثنویهایی به نامهای: همای و همایون، گل و نوروز، كمال نامه، روضةالانوار، سام نامه و گوهرنامه كه در بیشتر آنها از نظامی پیروی كرده است. خواجو در غزل از سعدی پیروی كرده و سپس به سبكی روی آورد كه مورد توجه حافظ قرار گرفت. دیوانش چاپ شده است.ای صبح صادقان رخ زیبای مصطفی صلی الله علیه و آله
ای صبح صادقان رخ زیبای مصطفی صلی الله علیه و آله | |
و ای سرو راستان قد رعنایمصطفیصلی الله علیه و آله | |
آیینه سكندر و آب حیات خضر | |
نور جبین و لعل شكر خای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
معراج انبیا و شب قدر اصفیا1 | |
گیسوی روزپوش قمرسای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
ادریس2 كِاو معلم علم الهی است | |
لب بسته پیش منطق گویای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
عیسی كه دیر دایر علوی مقام اوست | |
خاشاك روب حضرت اعلای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
بر ذروه «دنی فتدلّی3» كشیده سر | |
ایوان بارگاه معلای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
وز جام روحپرور «مازاغ4» گشته مست | |
آهوی چشم دلكش شهلای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
خیاط كارخانه «لولاك5» دوخته | |
درّاعه6 «ابیت7» به بالای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
شمس و قمر كه لولو دریای اخضرن | |
از روی مهر آمده لالای 8 مصطفیصلی الله علیه و آله | |
خالی ز رنگ بدعت 9و عاری ز زنگ شرك | |
آیینه ضمیر مصفّای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
كحل الجواهر 10 فلك و توتیای روح | |
دانی كه چیست؟ خاك كف پای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
قرص قمر شكسته بر این خوان لاجورد11 | |
وقت صلای معجزه12 ایمای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
روحالامین كه آیت قربت به شأن اوست | |
قاصر ز درك پایه ادنای13مصطفیصلی الله علیه و آله | |
در برفكنده زهره به غلطاق14 نیلگون | |
از سوگ زهرخورده15 زهرای مصطفیصلی الله علیه و آله | |
گومه به نور خویش مشو غرّه زانك او | |
عكسی بود ز غرّه غرّای16 مصطفیصلی الله علیه و آله | |
بر بام هفت منظر بالا كشیدهاند | |
زاین چار صفّه 17 رایت آلای 18 مصطفیصلی الله علیه و آله | |
«خواجو» گدای درگه او شو كه جبرئیل | |
شد با كمال مرتبه مولای مصطفیصلی الله علیه و آله |
پینوشتها
1-دوستان خالص و صافی و برگزیده (مفرد آن: صفی).2-ادریس: پیامبری كه پیش از بنی اسرائیل به سبب درس گفتن- بنابر روایات- بدین نام مشهور شده است.
3-اشاره است به آیه 8 سوره نجم در مورد معراج پیامبرصلی الله علیه و آله و رسیدن به مقام قرب الهی.
4- اشاره است به آیه 17سوره نجم: ما زاغ البصر و ما طغی (نلغزید دیده و سركشی نكرد.)
5-اشاره است به حدیث قدسی: لولاك لما خلقت الافلاك .
6-درّاعه: نوعی روپوش و جبّه.
7-ابیت: اشاره است به حدیث نبوی: ابیت عند ربی یطعمنی و یسقینی (رك: احادیث مثنوی).
8-لالای- تابان و درخشان.
9-عقیده و نظری مخالف سنّت و شرع و آراء مقبول.
10-سرمهای كه در آن مروارید ناسفته و دیگر جواهرات انداخته، برای روشنی چشم میسائیدند.
11-آسمان لاجوردی.
12-اشاره است به معجزه شقالقمر كه بر اثر اشاره انگشت حضرت رسولصلی الله علیه و آله انجام شد.
13-ادنی: پستترین، كمترین.
14-كلاه و فرجی و برگستوان و قبا (ناظمالاطباء)
15-مقصود حضرت مجتبی(ع) است.
16-غرّاء: روشن، تابان.
17-صفّه: ایوان مقصود شرق و غرب و شمال و جنوب است.
18-الاء: نعمتها، نیكوییها.
*دیوان خواجوی كرمانی به تصحیح احمد خوانساری، 1336هـ. ش، تهران.