دیدگاه امام خمینی (ره) در باره مناجات شعبانیه

این ایام و لیالی و ماهها به دلیل فیض و نور و رحمتی که در تمام لحظاتشان جاری می باشد بهترین فرصت ها برای ارتباط معنوی با مبدا وجود وذکر و مناجات و راز و نیازهای خالصانه و عاشقانه محسوب می شوند.

هم اینک در ماه شریف « شعبان » قرار داریم و در معرض بارش انوار قدسی قرار گرفته ایم و بستر و زمینه های مساعدی می یابیم تا دل را از زنگارهای غفلت و معاصی پاک کنیم و به زیور ذکر و مناجات بیارائیم و با مراقبت ها و آماده سازی های معنوی  به استقبال ماه مبارک و پرفیض و رحمت «رمضان » بشتابیم .

در اندیشه و کلام حضرت امام خمینی (ره) درباره اهمیت ماه شعبان و راز و نیاز و ذکر و دعا در آن  و نیز « مناجات شعبانیه » رهنمودهای بیدار کننده ای می یابیم که تأمل در زوایای آن ضروری و لازم می باشد و ما را در بهره برداری از لحظات این ماه عزیز و بزرگ مهیا و آماده می سازد.

مفاهیم عرفانی  از « ادراک » تا « ایمان »

در ماه شریف شعبان هستیم  و مناجات شعبانیه از بزرگترین مناجات و از عظیم ترین معارف الهی و از بزرگ ترین اموری است که آنهایی که اهلش هستند می توانند تا حدود ادراک خودشان استفاده کنند.

عناوین مسائل الهی و مسائل عرفانی عناوین سهلی است که هر کس گمان می کند که این عناوین را فهمیده است و امور استدلالیه برهانیه هم در عین حالی که دقیق است  لیکن سهل الادراک است. بعد از قیام برهان  و دنبال او رساندن حاصل این عناوین و نتیجه این برهان به قلب مشکل تر است  که آن را « ایمان » گفته می شود به آن  و چه بسا که اصحاب برهان به این مرتبه از ایمان نرسیده باشند. این یک مسئله ای است که باید با تلقینات و تکرار و ریاضات به قلب رساند . » (1)

حضرت امام خمینی برای نشان دادن تفاوت «ادراک» و « ایمان » در عرفان اسلامی  از لسان « تمثیل » مدد می گیرد تا واقعیت این تباین و تفاوت آسان تر چهره نمایان سازد: «شما ملاحظه می کنید که به حسب ضرورت یک کسی که مرده است از او به انسان ضرری وارد نمی شود لکن الا بعض اشخاص دیگران اگر چنانچه در یک قبرستانی باشند و کسی نباشد یا به یک مرده ای همجوار باشند در غسالخانه و تنها باشد می ترسند. برای اینکه  آن برهان و ضرورت عقلی به دل نرسیده است آن معنایی که عقل ادراک کرده است ضرورت هم دارد لکن به دل نرسیده است. لکن آن هایی که مثلا مرده شور هستند و سر و کار دارند با مرده ها  از باب این که تکرار شده است این مطلب بینشان  به قلبشان رسیده است و آن ها خوفی ندارند. در مسائل اسلامی هم و مسائل عقلی هم همین طور هست  چه مسائل عقلی هست که با برهان با برهان قوی ثابت است لکن در انسان تاثیر نکرده است برای این که نتیجه برهان به عقل رسیده است لکن به قلب وارد نشده است ایمان به آن نیست عقل او را ادراک کرده است لکن قلب ایمان به او نیاورده است. » (2 )

حضرت امام خمینی از این تمثیل  نتیجه گیری عرفانی می کند و به این واقعیت تنبه می دهد که عرفان اسلامی مندرج در قرآن و رهنمودها و تعالیم ائمه دین(علیهم السلام ) به سهولت درک ذهنی و عقلی می شود  لکن به راحتی به دل وارد نمی شود: «چه بسا مسائل عرفانی که در قرآن و این مناجات های ائمه اطهار سلام الله علیهم و همین مناجات شعبانیه مسائل عرفانی هست که اشخاص  فلاسفه عرفا تا حدودی ممکن است ادراک کنند  بفهمند عناوین را لکن آن ذوق عرفانی چون حاصل نشده است  نمی توانند وجدان کنند. » (3 )

عظمت مناجات شعبانیه

حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه به گزیده ای از مناجات شریف شعبانیه نظر می دوزد و مقدمات مزبور را با آن تطبیق می دهد : « الهی هب لی کمال الانقطاع الیک وانر ابصار قلوبنا بضیا نظرها الیک حتی تخرق ابصارالقلوب حجب النور فتصل الی معدن العظمه و تصیر ارواحنا معلقه بعز قدسک الهی واجعلنی ممن نادیته فاجابک و ناجیته فصعق لجلالک » (خدایا کمال انقطاع به سوی خودت را به من عطا گردان  و دل و دیده ما را نورانی کن به تابش نظر خود به آن  تا دیده های دل پرده های نور را بدرد و به سرچشمه عظمت تو برسد و ارواح ما به عز قدس تو آویخته گردد. خداوندا از آنانم قرار داده که چون ندا در دهی پاسخ تو را گوید و چون به او توجه کنی از جلال و عظمت تو بیهوش گردد و غریو برآرد . (4 )

همین جملاتی که در این مناجات بزرگ است و بعض جملات دیگری که در آن هست مسائلی است که به حسب ظاهر سهل است و واقعا ممتنع است  ریاضات بسیار می خواهد تا انسان بتواند بفهمد. این از دعاهایی است که من غیر از این دعا ندیدم که روایت شده است  همه ائمه این دعا را  این مناجات را می خواندند این دلیل بر بزرگی این مناجات است که همه ائمه این مناجات را می خواندند…. این ها چیزهایی است که دست ماها از آن کوتاه است  و دعا کنید که خدای تبارک و تعالی به ما توفیق بدهد که در این ماه شریف و ماه شریف رمضان از این مسائل هم حظی ولو یک جلوه کوچکی در دلها و قلبهای ما واقع بشود . » (5 )

در این عبارت اولین موضوع مورد توجه و نظر حضرت امام خمینی (ره ) عظمت و بزرگی مناجات شریف شعبانیه.

منبع و سرچشمه اصلی مفاهیم عرفانی

حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه پس از اشاره به مفاهیم عمیق و عرفانی مناجات شعبانیه و دعوت و ترغیب به مطالعه آن در ماه شعبان و تامل و تفکر در پیام ها و آموزش های زیبای این دعای شریفه  به نکته مهمی اشاره می نماید که یکی از موضوعات مطرح و آزاردهنده در عرصه های فرهنگ و معارف عرفانی محسوب می شود. حضرت امام خمینی می‌فرماید:

« …مومن به این بشویم که مناجات خدا با انسان چی هست. مناجات را انکار نکنیم  نگوئیم این ها حرفهای درویشی است . همه این مسائل در قرآن هست به نحو لطیف و در کتاب ادعیه مبارکه ما که از ناحیه ائمه هدی وارد شده است همه این مسائل هست نه به آن لطافت قرآن لکن به نحو لطیف آن هم و همه اشخاصی که بعدها این اصطلاحات را به کار برده اند فهمیده و نفهمیده از قرآن و حدیث گرفتند و ممکن است که اصل مسندش هم درست ندانند.» (6 )

در این ماه شریف و لحظات نورانی و لیالی و ایام پر فیض و رحمت از درگاه حضرت محبوب می خواهیم که جان و روحمان را به زیور معارف زیبای عرفانی بیاراید و در فضای معطر و دل انگیز راز و نیاز و مناجات و عشق و دلدادگی و پرستش وارد کند و بر جان مشتاقمان تجلی نماید و صفات زیبای جمال و جلال خویش را بنمایاند و نور وجه کریمش را بر روح دلباخته و تاب از دست داده و سوخته در فراقش بتاباند و با « انقطاع کامل » از هر چه غیر اوست  به سوی خویش بخواند و به « وصال کامل » نائل گرداند.

پی نوشت ها :

1 ـ صحیفه امام  از انتشارات موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی  ج 17  ص 456

2 ـ همان مدرک  ص 456 و 457

3 ـ همان مدرک  ص 457

4 ـ مفاتیح الجنان  مناجات شعبانیه  از اعمال مشترک ماه شریف شعبان .

5 ـ صحیفه امام  ج 17  ص 458

6 ـ همان مدرک  ص 458

فرآوری: محمدی               

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع : پیروان خط امام(ره)