تبیان، دستیار زندگی
در بخش دوم مجموعه مقالات گذری بر شاهنامه درباره پادشاهیکیومرث صحبت شد. در این مقاله به ادامه داستان پادشاهان پیشدادی و داستان پادشاهی هوشنگ می پردازیم.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

"جشن سده" چگونه پدید آمد؟

پادشاهی هوشنگ (گذری بر شاهنامه / بخش سوم)


در بخش دوم مجموعه مقالات "گذری بر شاهنامه" درباره پادشاهی"کیومرث" صحبت شد. در این مقاله به ادامه داستان پادشاهان پیشدادی و داستان پادشاهی "هوشنگ" می پردازیم.

جشن سده چگونه پدید آمد؟

جهاندار هوشنگ با رای و داد                                        به جای نیا تاج بر سر نهاد

بگشت از برش چرخ سالی چهل                           پر از هوش و مغز و پر از رای دل

چو بنشست بر جایگاه مهی                                چنین گفت بر تخت شاهنشهی

که بر هفت کشور منم پادشاه                                         جهاندار پیروز و فرمانروا

به فرمان یزدان پیروزگر                                         به داد و دهش تنگ بستم کمر

و زآن پس جهان یکسر آباد کرد                                  همه روی گیتی پر از داد کرد

نخستین یکی گوهر آمد به چنگ                              به آتش ز آهن جدا کرد سنگ

سر مایه کرد آهن آبگون                                     کز آن سنگ خارا کشیدش برون

پس از مرگ کیومرث، نوه او هوشنگ پادشاه شد، تاج بر سر نهاد و چهل سال در نهایت هوش و زکاوت و تدبیر پادشاهی کرد. زمانی که بر جایگاه پادشاهی نشست، به همه اعلام کرد که از این پس او پادشاه هفت کشور است و به فرمان خداوند دانا و توانا، آماده گسترش عدالت و بخشش.

پس به آباد کردن جهان پرداخت و عدل و داد را گسترش داد. او توانست آهن را از سنگ استخراج کند و به وسیله آهن کارهای بسیاری انجام داد.

یکی روز شاه جهان سوی کوه                               گذر کرد با چند کس همگروه

پدید آمد از دور چیزی دراز                                       سیه رنگ و تیره تن و تیز تاز

دو چشم از بر سر چو دو چشمه خون                    ز دود دهانش جهان تیره گون

نگه کرد هوشنگ باهوش و سنگ                گرفتش یکی سنگ و شد تیز چنگ

به زور کیانی رهانید دست                              جهانسوز مار از جهانجوی جست

برآمد به سنگ گران سنگ خرد                  همان و همین سنگ بشکست گرد

فروغی پدید آمد از هر دو سنگ                       دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ

نشد مار کشته ولیکن ز راز                                از این طبع سنگ اتش آمد فراز

جهاندار پیش جهان آفرین                                 نیایش همی کرد و خواند آفرین

که او را فروغی چنین هدیه داد                               همین آتش آنگاه قبله نهاد

یک روز هوشنگ با جمعی از همراهان به سمت کوه می رود، ناگهان مار سیاهی می بیند که با چشمانی مثل کاسه خون قرمز به سمت او می آید، او سنگی برداشت و به سمت مار پرتاب کرد، مار کشته نشد اما از برخورد سنگ با سنگ، جرقه آتشی پدیدار شد و هوشنگ توانست آتش را کشف کند.

پس از جدا کردن آهن از سنگ، آهنگری را بنیان نهاد و به وسیله آهن تیشه و تبر و ارّه و دیگر ابزارها را ساخت. سپس به روان ساختن آب در جویبارها و رودها پرداخت و با این کار کشاورزی و زراعت آغاز شد

پس از آن خداوند را سپاس گفت و به مردمان گفت که این فروغی ایزدی است که خداوند به ما ارزانی داشت و آنگاه آن را قبله و محراب پرستش قرار داد.

شب آمد برافروخت آتش چو کوه                         همان شاه در گرد او با گروه

یکی جشن کرد ان شب و باده خورد                 سده نام آن جشن فرخنده کرد

ز هوشنگ ماند این سده یادگار                          بسی باد چون او دگر شهریار

کز اباد کردن جهان شاد کرد                                  جهانی به نیکی ازو یاد کرد

شب هنگام، آتشی برافروختد و شاه و یاران گرد آن جمع شده و جشنی برپا کردند و نام "سده" به آن دادند و "جشن سده" از هوشنگ به یادگار مانده است.

چو بشناخت آهنگری پیشه کرد                               از آهنگری ارّه و تیشه کرد

چو این کرده شد چاره آب ساخت                               ز دریایها رودها را بساخت

به جوی و به رود آبها راه کرد                                   به فرخندگی رنج کوتاه کرد

چراگاه مردم بدان بر فزود                                پراکند پس تخم و کشت و درود

برنجید بس هر کسی نان خویش                     بورزید و بشناخت سامان خویش

پس از جدا کردن آهن از سنگ، آهنگری را بنیان نهاد و به وسیله آهن تیشه و تبر و ارّه و دیگر ابزارها را ساخت. سپس به روان ساختن آب در جویبارها و رودها پرداخت و با این کار کشاورزی و زراعت آغاز شد.

جشن سده چگونه پدید آمد؟

پس از آن جاندارانی مثل گاو و گوسفند و خر را از سایر حیوانات جدا کرد و آنها را به کار کشت گماشت. از پوست جانورانی چون سمور، روباه، سنجاب و غیره لباس درست کردند و چهل سال سلطنتش را به آبادانی کشور و آسایش مردمش پرداخت و جز نامی نیک، چیزی از خود بر جای نگذاشت.

بسی رنج برد اندر آن روزگار                      به افسون و اندیشه بیشمار

چو پیش آمدش روزگار بهی                           ازو مر دری ماند تخت بهی

زمانه ندادش زمانی درنگ                شد آن هوش هوشنگ با فّر و سنگ

در طول دوران سلطنتش رنج و سختی بسیاری برای آسایشِ زیر دستان خود کشید، اما زمانی که لحظه مرگش رسید مجالی نیافت و از دنیا رفت.

آنگاه فردوسی خطاب به خواننده داستان می گوید:

نپیوست خواهد جهان با تو مهر                       نه نیز آشکارا نمایدت چهر

تو هم متوجه باش که این دنیا به هیچ کس وفا ندارد و به هیچ کس روی خوش نشان نمی دهد.

آنچه که با خواندن این داستان متوجه می شویم این است که طبق گفته فردوسی آتش در دوران هوشنگ کشف شد و جشن سده را او پایه گذاری کرد.

آهنگری، زراعت، کشاورزی، ساخت ابزار های کشاورزی و استفاده از پوست برخی از حیوانات به عنوان لباس همگی در دوران پادشاهی هوشنگ اتفاق افتاد.

آسیه بیاتانی

بخش ادبیات تبیان


منابع:

شاهنامه فردوسی، حکیم ابوالقاسم فردوسی، بر پایه چاپ مسکو

حماسه سرایی در ایران، ذبیح الله صفا