مقصود از "والد" و "ولد" در سوره بلد چیست؟

وَ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ یعنی چه؟

در ابتدای سوره مباركه بلد ،چند سوگند مطرح شده است :

لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ

وَأَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ

وَ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ

مرحوم علامه در توضیح اینكه منظور از " والد و ما ولد " چه كسانی هستند می فرمایند:

از آنجا كه از نظر ادبی رعایت تناسب بین سوگند و بین چیزی كه می‏خواهیم با سوگند اثبات كنیم لازم است ، لذا باید بگوییم مراد از والد و ما ولد كسی است كه بین او و بین بلدی كه مورد سوگند واقع شده نسبت روشنی بوده ، و این معنا با ابراهیم خلیل (علیه‏ السلام‏) و فرزندش اسماعیل (علیه‏ السلام‏) منطبق است ، كه سبب اصلی در بنای این شهر و بانیان خود بیت الحرام بودند، و خدای تعالی درباره آنان فرمود : وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیلُ ...، و ابراهیم(علیهماالسلام‏) بود كه از خدای تعالی درخواست كرد مكه را شهر امن قرار دهد : وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَـذَا الْبَلَدَ آمِنًا...

و معنای آیه مورد بحث هم این است كه : سوگند می‏ خورم به پدری عظیم الشان كه ابراهیم باشد ، و به آنچه برایش متولد شد ، یعنی پسری عجیب كه امری شگفت‏ آور و اثری مبارك داشت ، و آن اسماعیل پسرش بود ، سوگند به این دو تن كه بانیان این شهر بودند .

در نتیجه مفاد آیات سه‏ گانه سوگند به مكه معظمه و به رسول خدا (صلی‏ الله ‏علیه‏ وآله‏ و سلّم‏) است ، كه در آن شهر می‏ زیست، و به ابراهیم و اسماعیل است ، كه بنیانگذار آن شهر بودند . (المیزان ، ذیل آیه 3 سوره بلد)

سپس علامه نقل های دیگری را نیز كه مفسرین در توضیح "والدوماولد " به آن قائلند را بازگو نموده اند:

بعضى از مفسرین گفته اند: مراد از (والد)، ابراهیم (علیه السلام) و مراد از (ماولد) تمامى اولاد عرب او است، ولى این نظریه درست نیست، براى اینكه بسیار بعید است كه خداى تعالى پیغمبر اسلام و ابراهیم (علیهما السلم) را با امثال ابولهب و ابوجهل و سایر پیشوایان كفر در سوگند خود جمع نموده، در سیاقى واحد به همه سوگند یاد كند، با اینكه خود ابراهیم (علیه السلام) از كسانى كه پیرویش نكنند و دین توحید را نپذیرند بیزارى جسته بود.

بعضى دیگر گفته اند: مراد از (والد و ماولد) آدم (علیه السلام) و همه ذریه او است...

این وجه فى نفسه وجه بدى نیست، ولیكن صاحب این نظریه باید به این سوال پاسخ دهد كه مناسبت میان سنت ولادت با شهر مكه چیست؟ با اینكه تمامى مولودهاى عالم داخل در سوگند هستند؟

بعضى دیگر گفته اند: مراد از آن دو همه پدران و همه فرزندان است.

بعضی دیگر گفته اند: مراد از (والد)، متولد و از (ماولد) غیر متولد است و قائل این وجه كلمه (ما) را نافیه گرفته، نه موصوله.

بعضى مراد از (والد) را رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلم) و مراد از (ماولد) را امت او دانسته اند، به این دلیل كه آن جناب به منزله پدر امت است، ولى همه این وجوه از نظر لفظ و سیاق، وجوه بعیدى است.( المیزان ، همان)

همچنین در بخش بحث روایی نیز از مجمع نقل كرده اند كه در تفسیر آیه (و والد و ما ولد) بعضى گفته اند: منظور از والد حضرت آدم، و از (ماولد) همه انبیاء و اوصیاى انبیاء و پیروان ایشان است، (نقل از امام صادق (علیه السلام).( همان)

آیا انسان در این سوره مراد جنس انسان است؟

بله، جنس انسان مد نظر است و خدای متعالی در اینجا جنس انسان را مورد خطاب قرار داده که ای انسانی که آفرینشت در رنج و سختی بوده! این را بدان که همیشه دست قاهری که می‌تواند عرصه را بر تو تنگ بگیرد، بالای سر تو هست و هیچ گاه رها نیستی و همواره در دنیا با مشکلات و بیماری ها و سختی هایی روبه رو هستی که توان برطرف کردن آنها را نداری.

اصلاً ما تو را به خاطر همین که این دست قاهر را بالای سر خود ببینی و لمس کنی در رنج و سختی آفریدیم ولی این انسان مورد نظر ما خدا را بالای سر خود حاضر و ناظر نمی‌بیند و به هدر دادن مال خود می‌پردازد.

فرآوری: زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان  

منابع:

پرسمان

سایت گفتگوی دینی