حُسن دلبران در حدیث دیگران

اهل‏ بیت علیهم ‏السلام، چراغ هدایت و ره‏یابان شب‏های دیجور هستند و منازلشان محل نزول فرشتگان و آمد و شد جبرییل امین است. اراده خداوند بر این قرار گرفته است كه آنها را پاك و مطهر و از هر پلیدی مبرا سازد. تمامی مسلمانان واقعی با هر مذهب و آیینی به این خانواده عشق می ورزند و دوست داشتن آنان را جزو دین می شمارند. در منابع معتبر مسلمانان، فضایل اهل‏بیت علیهم ‏السلام فراوان ذكر شده است و بسیاری از اندیشمندان مسلمان به قداست و شخصیت والای آنان اقرار دارند. بنابراین، بیان این موارد، دریچه های وحدت و همدلی را بر روی مسلمانان می گشاید و زمینه‏های جدایی و پراكندگی را می زداید.

یكی از این جلوه های ریسمان محکم الهی که حتی اندیشمندان اهل ‏سنت نیز به تجلیل از مقام شامخ وی پرداخته ‏اند، امام سجاد علی بن الحسین بن علی علیهم ‏السلام است. در این نوشتار، شخصیت آن حضرت را از دیدگاه عالمان حدیث، رجال و تاریخ اهل‏ سنت به نظاره می نشینیم، كه گفته ‏اند:

فقیه‌‏تر از همه

امام علی بن الحسین علیهما‏السلام همچون پدر و اجداد بزرگوارش، شخصیتی والا داشت و همچون آنان انسانی كامل بود. در زمان حضرت، كسی از مقام والای حضرت برخوردار نبود؛ اگر دیگران با ورع بودند، وی اورع بود، اگر دیگران با فضل بودند، وی افضل بود و اگر دیگران فقیه بودند، او افقه آنان بود.

یكی از افرادی كه نزد عالمان علم حدیث و فقه اهل ‏سنت جایگاه ویژه‏ ای دارد، محمد بن مسلم مشهور به ابن شهاب زهری است. ابن شهاب زهری با وجود اینكه از عالمان دربار بنی مروان بود و به همین جهت، با امام علی علیه ‏السلام دشمنی می ورزید و با ابن زبیر در بدگویی به آن حضرت هم داستان بود(1) ولی در برابر عظمت شخصیت علی بن الحسین علیه ‏السلام نتوانسته راه سكوت برگزیند. وی با آنكه یكی از فقهاء و محدثان بزرگ تابعی در مدینه بود و ده تن از صحابه رسول‏ خدا صلی الله علیه و آله همچون جابر بن عبدالله انصاری، عبدالله بن عمر، ابوهریره و انس بن مالك و … را درك و از آنان حدیث نقل كرده بود و از پنج نفر (2) از هفت فقیه معروف مدینه نیز دانش آموخته است، از عظمت امام سجاد علیه ‏السلام چنین یاد می كند:

«كان اكثر مجالستی مع علی بن الحسین و ما رایت احدا كان افقه منه»(3)؛ بیشترین همنشینی من با علی بن حسین بود، ولی هیچ ‏كس را فقیه ‏تر از وی ندیدم.

از همین رو، محدثان اهل ‏سنت صحیح ‏ترین احادیث (به لحاظ سند) زهری را روایتی دانسته ‏اند كه وی از علی بن الحسین از پدرش از علی علیهم ‏السلام نقل كرده باشد. (4)

محمد بن ادریس، ملقب به امام شافعی، پیشوای یكی از مذاهب چهارگانه اهل سنت، نیز درباره امام سجاد علیه ‏السلام می گوید: «علی بن الحسین و هو افقه اهل المدینة» (5)؛ علی بن الحسن فقیه ‏ترین اهل مدینه است.

زینت پرستندگان

امام زین ‏العابدین علیه السلام در میدان عبادت و بندگی حضرت حق، نیز گوی سبقت از همگان ربوده بود و به دلیل عبادتهای فراوان با القابی همچون زین‏العابدین، سجاد، ذوالثفنات و سید العابدین خوانده می شد. مالك بن أنس، پیشوای مذهب مالکی و دومین امام از ائمه اهل سنت، درباره عبادتهای امام سجاد علیه السلام چنین می گوید:

«لم یكن فی اهل ‌بیت رسول الله مثل علی بن الحسین» (6)؛ علی بن حسین در میان اهل ‌بیت رسول خدا بی ‌نظیر بود.

و سپس می گوید:

«بلغنی ان علی بن الحسین كان یصلی فی الیوم و اللیلة الف ركعة الی ان مات و كان یسمی زین ‌العابدین لعبادته» (7)؛ به من خبر رسیده كه علی بن حسین علیه‌السلام تا زنده بود در هر شبانه ‌روز هزار ركعت نماز می‌خواند و به خاطر كثرت عبادتش او را «زینت پرستندگان» نام نهادند.

سبط بن جوزی مورخ و واعظ مشهور اهل ‏سنت در شام می نویسد:

او پدر امامان و كنیه ‏اش ابوالحسن و ملقب به زین ‏العابدین است كه رسول‏ خدا وی را سیدالعابدین نامید. او ملقب به سجاد، زكی و امین و ذو الثفنات (دارای پینه ها بر پیشانی و مساجد دیگر) بود.(8)

ابن طلحه شافعی نیز در توصیف آن حضرت می گوید:

این است زین ‏العابدین و پیشوای زاهدان و سید متقیان و امام مومنان. اخلاق او گواهی دهند كه او از سلاله رسول‏خدا است و طریق روشنش، مقام تقرب و نزدیكی ‏اش به خدا را ثابت می كند و پینه ‏های پیشانی ‏اش، بسیاری نماز و شب زنده داری ‏اش را مسجل می سازد و روی گردانی ‏اش از دنیا بیانگر زهد اوست.(9)

شایستگی سیاسی

برای پی بردن به مقام و شایستگی حضرت در امور سیاسی، كافی است به اعتراف صاحب نظر برجسته در حدیث و رجال و تاریخ نگار معروف اهل‏ سنت؛ یعنی شمس ‏الدین محمد ذهبی توجه كنیم. وی درباره امام سجاد علیه ‏السلام می گوید:

جلالت شگفت انگیزی داشت و به خدا سوگند چنین جلالتی سزاوار او بود. همچنین به جهت برتری نسب و بزرگی مقام والایش و علم و عبادت گرایی ‏اش و برخورداری از عقل كامل، امامت و خلافت مسلمانان سزاوار او بود. (10)

برترین شخصیت دوران

بیشتر كسانی كه آن حضرت را از نزدیك دیده و با وی آشنا شده بودند، وی را به افضلیت توصیف كرده ‏اند.

زید بن اسلم، فقیه معروف مدینه كه افزون بر شماری از اصحاب رسول‏ خدا صلی الله علیه و آله همچون جابر بن عبدالله انصاری، انس بن مالك و عبدالله بن عمر و تابعین بی ‏شماری را نیز دیده و از آنان دانش آموخته بود، درباره امام سجاد علیه ‏السلام می گوید:

در میان اهل قبله (مسلمانان) با كسی همچون علی بن حسین هم‏ نشین نشدم و در میانشان همچون او هرگز ندیده‏ام.(11)

چنانکه ابن شهاب زهری كه پیش ‏تر مطالبی از وی نقل شد، درباره امام سجاد علیه ‏السلام می گوید:

«ما رایت قرشیا افضل من علی بن الحسین»(12)؛ هیچ شخصیت قریشی را برتر از علی بن حسین ندیدم».

سفیان بن عیینه، استاد احمد بن حنبل و ابن ادریس شافعی نیز درباره آن حضرت می گوید:

«ما راینا قرشیا افضل منه؛ در میان قریش افضل از او ندیده‏ایم». (13)

احمد بن حجر العسقلانی از اكابر فقها و محدثین شافعی قرن نهم هجری مولف كتابهای زیاد از جمله «تهذیب تهذیب الكمال فی معرفة الرجال» می ‌گوید:

«علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب الهاشمی زین ‏العابدین ثقة، ثبت، عابد، فقیه، فاضل مشهور»؛(14)

اقتضای چنین ویژگی ‏هایی آن است كه مردم به او روی آورند و تنها وی را به عنوان رهبر و امام جامعه برگزینند؛ زیرا كسی كه افضل از همه است، باید به حكم عقل بر دیگران مقدم باشد. هم چنان كه شمس ‏الدین ذهبی، تاریخ‏نگار و رجالی معروف اهل‏ سنت به آن اعتراف كرده است، ولی امت چنین نكرد و از آن فیض بزرگ محروم شد.

پی نوشت:

1) شرح نهج‏البلاغه ابن ابی الحدید، ج 4، ص 102.

2) قاسم بن محمد بن ابی بكر، عروه بن زبیر، سعید بن مسیب، ابوبكر بن عبدالرحمن بن حارثه و خارجه بن زید كه با دو تن دیگر معروف به فقهای سبعه مدینه اند.

3) تاریخ دمشق، ج 41، ص 371؛ سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 387؛ تهذیب الكمال، ج 20، ص 384؛ تهذیب التهذیب، ج 5، ص 67.

4) سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 392؛ تهذیب الكمال، ج 20، ص 388؛ تاریخ دمشق، ج 41، ص 376.

5) ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج ‏البلاغه، ج 15، ص 276.

6) تهذیب التهذیب، ج 7، ص 269

7) شذرات الذهب، ج 1، ص 105

8) تذكرة الخواص، ص 291.

9) مطالب السوول، ج 2، ص 84.

10) سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 398.

11) . تهذیب الكمال، ج 20، ص 387؛ سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 389؛ تاریخ دمشق، ج 41، ص 373.

12) حیاة الحیوان، ج 1، ص 127

13) الكوكب الدری، ص 139.

14) تهذیب التهذیب، ج 1، ص 339.

منابع:

امامان اهل بیت علیهم ‌السلام در گفتار اهل سنت، داود الهامی.

امام سجاد علیه ‌السلام  از دیدگاه اهل سنت، علی باقر شیخانی.