یك دانشجوی دوره‌ی دكترا:
ورزش در اواخر عصر صفوی از انحصار خارج شد
گردهمایی بزرگ مكتب اصفهان، نوزدهم تا 23 آذرماه سال‌جاری به طور هم‌زمان در تهران و اصفهان برگزار می‌شود و شاخه‌های گوناگون فرهنگی و هنری در این گردهمایی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
به همین منظور، شهرام امیری، دانشجوی دوره‌ی دكترای دانشگاه آزاد اسلامی ایران در مقاله‌ای با نام "نگاهی به ساختار اجتماعی - فرهنگی ایران و اصفهان در عصر صفوی، به بررسی ورزش‌های این دوران پرداخته است.
در این مقاله می خوانیم:
یكی از كاربری‌های میدان امام اصفهان (میدان نقش جهان) در عصر صوفی استفاده از مركز آن، جهت ورزش سواركاری بوده است. تمامی محوطه‌ی مركزی میدان با سنگ‌ریز پوشیده شده بود كه بر طبق گزارش‌های سیاحان، هر روز هنگام طلوع آفتاب و هر شب پس از اتمام كار مردم، میدان و خصوصا محوطه‌ی مركزی را / آب پاشی / می‌كردند تا هنگام عبور چهارپایان گرد و غبار پخش نشده و فعالیت‌های كسبه را مختل نكند.
در محوطه‌ی مركزی میدان نقش جهان در ادوار مختلف دو نوع ورزش انجام می پذیرفت؛ بازی چوگان و بازی
قپق‌اندازی با تیر و كمان و نیزه.
"چوگان"
امروزه اگر با دقت به انتهای شمال میدان امام (ره)، و هم‌چنین در جنوب میدان نظری انداخته شود، در انتهای هر سمت می‌توان دو ستون بزرگ سنگی را مشاهده كرد. این ستون‌ها در حقیقت دروازه‌های بازی چوگان بوده و ارتفاع هر كدام از ستون‌ها را هشت پا، و فاصله‌ی آن‌ها را از یكدیگر پانزده پا تخمین زده‌اند.
این بازی از سابقه‌ی دیرینه‌ای در تاریخ ایران برخوردار است و گزارشات موجود حكایت از آن دارد كه در اوایل عصر صفوی نیز در تبریز، بزرگان به این بازی مبادرت می‌ورزیدند. عمدتا این بازی مخصوص سرداران جوان بود و چون مستلزم خوب اداره كردن اسب و تمرین حركات گوناگون بود، از این ورزش برای تربیت اسبان چابك و سواركارانی چابك‌تر استفاده می‌شد. این بازی بدین گونه انجام می‌پذیرفت كه خان‌ها و رجال كه گاهی نیز شاه آن‌ها را همراهی می‌كرد، در گروه 5 تا 6 نفری در حالی كه چوب بلندی در دست داشتند، سعی می‌كردند تا توپ كوچكی كه گوی نامیده می‌شد را با حركات آرام و نزدیك به هم به سوی دروازه‌ی حریف برسانند. نكته‌ی جالب توجه در این ورزش این است كه برخلاف بسیاری از ورزش‌هایی كه امروزه مرسوم شده، بازی‌كنان دو گروه به هیچ وجه به یكدیگر تنه و حتی مشت نمی‌زدند.
"قپق اندازی"
این بازی نیز در تاریخ ایران از سابقه‌ای طولانی برخوردار است. چنان‌كه از نوشته‌های موجود بر می‌آید، اسماعیل اول هنگامی كه در تبریز بود به كرات به همراه سردارانش با این ورزش خود را سرگرم می‌كرد. با انتقال پایتخت به اصفهان خصوصا در عصر شاهان جنگ‌جوی صفوی، این ورزش اعتبار خود را هم‌چنان حفظ كرد و میدان نقش‌جهان جایگاه اصلی این ورزش شد.
می‌نویسند در وسط میدان چوبی به ارتفاع 120 پا درست در جلوی ورودی عالی قاپو نصب شده بود و هنگامی كه شاه میل به بازی داشت به روی آن هندوانه، خربزه، سیب و گاهی هم یك بشقاب نقره مملو از سكه‌ی طلا و پول قرار می‌دادند و سواران موظف بودند كه به صورت تاخت به آن تیراندازی كنند، در صورتی كه هر كس موفق به زدن هدف می‌شد، جدای از سكه‌های بشقاب از شخص شاه هم جایزه‌ای دریافت می‌كرد، و برخی اوقات هم افتخار اجباری پذیرایی از شاه و همراهان را هم پیدا می‌كرد. گاهی اوقات خودشان هم به همراه سرداران در این ورزشی شركت می‌كرد كه در این صورت جام زرینی بر روی تیر نصب می‌شد، و برنده می‌توانست جام را از آن خود كند.
به هر حال لازمه‌ی این ورزش وجود زمین صاف و هموار بود، لذا برای این‌كه اسبان در حال دویدن بر روی زمین نلغزند در تابستان و زمستان زمین محوطه‌ی میدان را از گچ یا كلوخ‌های بسیار ریز می‌پوشانیدند.
به گزارش ایسنا، بنابراین پژوهش: آن‌چه كه درباره‌ی این ورزش اهمیت دارد، و آن را نباید فراموش كرد، این است كه این ورزش نیز همانند چوگان از اوایل عصر صفوی متعلق به خان‌ها، سرداران و رجال درباری بود. ولیكن به نظر می‌رسد كه در اواخل عصر صفوی، شاهان صفوی، همانند سلیمان (صفی دوم) و شاه سلطان حسین، تمایل چندانی به انجام این‌گونه ورزش‌ها نداشتند. لذا به تدریج در عصر این سلاطین این ورزش از انحصار طبقات عالی رتبه، خارج و به میان مردم عادی كه تا آن زمان چندان در این ورزش‌ها شركت نداشتند، راه یافت و حضور گسترده و روزانه‌ی مردم در میدان بزرگ بر تمایل آن‌ها جهت شركت دراین ورزش دامن می‌زد.
و اما از دیگر سرگرمی‌های عمده‌ی مردم اصفهان تماشای جنگ حیوانات نظیر خروس، بز و قوچ بود. این شهر نیز از جمله شهرهایی بود كه به دو دسته حیدری و نعمتی تقسیم شده بود. لذا این دو گروه همواره بر سر پیروزی یا شكست این حیوانات مبالغ سنگینی شرط‌بندی می‌كرند. شاه عمدتا سعی می‌كرد تا در این امر بی‌طرف باشد، ولیكن هر حیوانی كه غالب می‌شد، به صاحبش از 5 تا 20 تومان انعام می‌داد. این مسابقات عمدتا در میدان بزرگ شهر برگزار می‌شد.
