اعتکاف چیست؟

هدف از عبادت اعتکاف، همان است که ائمه معصومین علیهم‌السلام در دعای "مناجات شعبانیه" از خداوند خواسته اند "اِلهی هَب لِی کَمالَ الاِنقِطاعَ اِلَیکَ؛ خدایا به من نهایت بریدگی وابستگی از غیر خودت را هدیه نما.

تعریف اعتکاف:

اعتکاف در لغت به معنای توقف در جایی است. امام خمینی(ره) در تعریف اعتکاف می فرمایند: "وَ هُوَ اللَّبَثُ فِی المَسجِدِ بِقَصدِ التَعّبُدِ بِهِ وَ لا یعتَبَرُ فِیه ضَمُّ قَصدِ عِبادَةٍ اُخری خارِجَةً عَنهُ وَ اِن کانَ هُو الاَحوِط؛ اعتکاف، ماندن در مسجد به نیت عبادت است و قصد عبادت دیگر، در آن معتبر نیست. اگر چه احتیاط مستحب نیت عبادتی دیگر، در کنار اصل ماندن می باشد.

اهمیت اعتکاف:

اعتکاف، محو خود خواهى در امواج بلند خداگرایى و خدمت‏ به امت اسلامى است.

اعتکاف، بیرون رفتن از خانه خویش و مصمم شدن بر حضور در خانه حضرت حق است.

عبادتى مستحبى و تقرب جویانه و داوطلبانه است که روزه روز سوم آن رنگ وجوب مى ‏گیرد.

اعتکاف، گریز از لذت گرایى و مهار حس خود محورى و برترى جوئى و بازگشت از قبله دنیاگرایان به سمت و سوى قلب و قبله هستى است. خود سازى، محاسبه نفس، توبه و نیایش، نماز و تلاوت قرآن و استمداد از آستان قدس ربوبى از دیگر برکات‏ اعتکاف است.

اسلام، فکر جدایى از زندگى دنیا و گوشه نشینى و کناره گیرى از مردم و به تعبیر دیگر رهبانیت را باطل و ناپسند اعلام کرد، اما اعتکاف را بعنوان فرصتى براى بازگشت‏ به خویش و خداى خویش قرار داد، تا کسانى که از هیاهو و جنجال هاى زندگى مادى خسته مى ‏شوند، بتوانند چند صباحى با خداى خود خلوت کنند و جان و روح خود را با خالق هستى ارتباط دهند .

اعتکاف شرایطی را فراهم می کند تا انسانها با توشه معنوى و اعتقادى راسخ و ایمان و امیدى بیشتر، به زندگى خود ادامه داده ، خود را براى صحنه‏ هاى خطر و جهاد در راه خدا آماده سازند ، همیشه با یاد خدا تلاش کنند، خود را در محضر پروردگار ببینند ، از نافرمانى او بپرهیزند و به سوى سعادت دنیا و آخرت گام بردارند.

اهداف اعتکاف:

هدف از اعتکاف را باید از دو منظور جستجو نمود. 1- هدف از عبادت چیست؟ 2- هدف از عبادت اعتکاف چیست؟ چرا خداوند ما را به عبادت خود دعوت می کند؟ و چرا عرفا مشتاق عبادت خدایند و از عبادت و راز و نیاز با خدا، لذت می برند؟

پاسخ سوال یک: قرآن رمز و راز ایمان، تزکیه نفس و عبادت را این گونه معرفی می نماید "وَ اتّقُو اللهَ لَعَلّکُم تُفلِحون"؛ تقوا پیشه کنید، به این امید که رستگار شوید.(آل عمران: 130) در جای دیگر می فرماید: "قَد اَفلَحَ مَن زَکیها"؛ کسی رستگار شد که نفس را تزکیه کرد.(شمس:9) "قَد اَفلَحَ المۆمنون"؛ به راستی که مۆمنان رستگاران اند. (مۆمنون :1)"

"وَ اذکُروُا اللهَ کَثیراً لَعَلَکُّم تُفلِحون"؛ خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید (جمعه:10). "قَد اَفلَحَ مَن تَزّکی"؛ به راستی که رستگار کسی است که تزکیه نفس کرده باشد (اعلی :14). و "وَ افعَلوا الخَیر لَعَلَکُّم تُفلِحون" (یونس:52).

بنابراین قرآن فلاح و رستگاری را به عنوان هدف ایمان، تزکیه نفس و عبادت ذکر می کند.

پاسخ سوال دو: همه عبادات در یک هدف کلی مشترک اند اما برای هر یک از آنها اهداف جداگانه ای نیز وجود دارد؛ و گرنه دلیلی نداشت تا به صورتهای گوناگونی در آیند.

حال سۆال این است که هدف تشریع اعتکاف چیست؟ عبادتی چون نماز باعث آرامش انسان می شود زیرا قرآن می گوید: "اَلا بِذِکرِ اللهَ تَطمَئِنُّ القُلوب" و عبادتی چون روزه انسان را صابر بار می آورد و حتی قرآن از روزه به کلمه صبر تعبیر می نماید "استَعینُوا بِالصَبرِ وَ الصَّلاة" از روزه و نماز کمک بگیرید. انسان صابر در برابر مشکلات بردبار است و سختی عبادت را تحمل می نماید و تحت فشار معصیت سر خم نمی کند. اما اعتکاف چه هدفی را دنبال می کند؟

اعتکاف عملی است مرکب از چند عبادت، پس در یک نگاه اهداف این عبادات در اعتکاف هم منظور گردیده؛ بنابراین در اعتکاف اهدافی چون رسیدن به آرامش روحی، دستیابی به صبر، حضور در مسجد، دعا و توبه و استغفار همه و همه، مورد توجه قرار گرفته است.

می توان از مجموعه این عبادات، هدفی دیگر ورای اهداف تک تک آنها، برای عبادت اعتکاف در نظر گرفت و آن تمرین انقطاع از غیر است.

معتکف در طول مدت اعتکاف از همه تعلقات دنیایی بریده و تمام وقت، به حالت عبادت در آمده، از مسجد که خانه خداست به خانه خود و دیگران نمی رود. کلامی غیر از قرآن و دعا و نماز که کلام خداست بر زبان جاری نمی کند. معتکف اراده خود را در مسیر اراده خدا قرار داده در طول روز به خاطر او، دست از خوردن و آشامیدن کشیده و به روزه داری قیام می کند و ... پس هدف از عبادت اعتکاف، همان است که ائمه معصومین علیهم السلام در دعای "مناجات شعبانیه" از خداوند خواسته اند "اِلهی هَب لِی کَمالَ الاِنقِطاعَ اِلَیکَ؛ خدایا به من نهایت بریدگی وابستگی از غیر خودت را هدیه نما.

بعد از این مقدمه به طرح چند پرسش و پاسخ در باب اعتکاف می پردازیم:

آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):

در اعتکاف باید از ابتدای روز اول شروع کند، لذا روزی که ناقص مانده جزء اعتکاف محسوب نمی شود هر چند که تأخیر از روی اضطرار باشد.

(استفتائات، موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم)

آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):

الف، ب، ج، د) خارج شدن از مسجد برای هدف های ذکر شده اشکال ندارد، ولی باید به قدر حاجت اکتفا کند و طول ندهد. هـ) ملحق به خارج شدن از مسجد برای تجدید طهارت است.

(استفتائات، موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم)

منابع:

سایت آوینی

سایت آموزه

استفتائات، موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم