نکاتی در مرثیه خوانی(٣)

در این مقاله آخرین قسم از نکات مرثیه خوانی خدمت شما تقدیم خواهد شد.

81.هنگام مرثیه خوانی به همه جمعیت نگاه کنیم تا توجه همگان را جلب نماییم. برای جلب توجّه و تأثیر بیشتر می‌توانیم در حدّ ضرورت و متناسب و هماهنگ با محتوای مرثیه از حرکات سر و صورت و دست استفاده کنیم.

82. برای مرثیه خوانی ترس به خود راه ندهیم، و از جمعیت زیادِ شنوندگان و شخصیت آنان هراسان نشویم.

83. در آغاز مرثیه خوانی ترس و لرز، دلهره و ضربان شدید قلب امری طبیعی است، از این رو یأس به خود راه ندهیم و مرثیه خوانی را در «جاهای مختلف» و در حضور «جمعیت‌های گوناگون» تمرین و دنبال کنیم تا ترس و دلهره ما از بین برود.

84. آثار و فواید معنوی مرثیه خوانی را به خاطر بیاوریم تا علاقه ما به خواندن مرثیه بیشتر شود. مرثیه نعمتی بزرگ است که متأسفانه برخی از آن غافلند.

85. اگر مرثیه را همراه با سخنرانی می‌خوانیم، مواظب باشیم که مرثیه ما ناقض سخنرانی مان نباشد؛ مثلاً، اگر در سخنرانی می‌گوییم: توبه در آخر عمر پذیرفته نمی‌شود، در این صورت نباید مرثیه حضرت حُرّ را بخوانیم. زیرا حضرت حرّ در آخر عمرش توبه کرد و امام حسین علیه السلام توبه او را پذیرفت.

86. هدف نهایی از مرثیه خوانی «گریاندن» نیست. اگر چه مرثیه همراه با گریه بهتر است.

87. مرثیه خوان باید آن چنان ورزیده باشد که اگر به او گفتند: سه دقیقه مرثیه خوانی کند، بتواند. چنانچه به وی گفتند: سی دقیقه مرثیه خوانی کند، باز هم بتواند.

88. اگر در آغاز راه هستیم به خود «تلقین» کنیم که می‌توانیم مرثیه خوانی نماییم، زیرا تلقین یکی از راه‌های تعلیم و تعلّم است.

89. در همه جا نباید مرثیه خواند، بلکه باید یا شرایط مرثیه خوانی موجود باشد یا شرایط آن را به وجود آورد و سپس مرثیه خواند.

90. مرثیه‌ها را مطابق فهم و موقعیت فردی، سنّی، زمانی و مکانی شنوندگان انتخاب کنیم و بخوانیم؛ مثلاً، برای نوجوانان مرثیه حضرت قاسم و برای کودکان مرثیه حضرت رقیه علیهاالسلام و برای بانوان مرثیه حضرت زینب علیها السلام را بخوانیم.

91. می‌توانیم از مرثیه‌ها نکات اخلاقی، تربیتی، سیاسی، تاریخی و نظامی را برداشت کنیم و آن‌ها را برای شنوندگان بازگو نماییم.

92. معمولاً از تعابیری که مخصوص همان زمان‌ها بوده است، استفاده کنیم، مثلاً به جای خیمه کلمه چادر یا سنگر و به جای عمود، کلمه گُرز را به کار نبریم.

93. مجالس دعا، ختم و مانند آن زمینه خوبی برای یادگیری و شروع مرثیه خوانی است.

94. فقط برای دیگران مرثیه نخوانیم؛ بلکه در بعضی اوقات و در تنهایی برای خود یا خانواده مان نیز مرثیه بخوانیم.

95. جلسه مرثیه می‌تواند برای مخاطبان، جلسه توبه و بازگشت به سوی خدا باشد، به آن توجّه کنیم و از آن استفاده نماییم.

96. مرثیه خوان نباید بر مسموعاتی (شنیده ها) که دروغ و غیر صحیح یا غیر قابل قبول است، تکیه کند.

97. در مجالس مرثیه خوان‌های خبره و مشهور شرکت نماییم تا از روش و کیفیت مرثیه خوانی آنان نیز بهره مند شویم.

98. مرسوم است که در هر یک از روزها یا شب‌های دهه محرم، مرثیه یکی از شهدای کربلا را می‌خوانند. از مرثیه خوانان با تجربه این را سۆال کنیم.

99. اگر مثلاً در دو جا مرثیه خوانی می‌کنیم، بهتر است برای هر کدام مرثیه جداگانه یا دو قسمت مختلف از یک مرثیه را بخوانیم. زیرا ممکن است برخی از شنوندگانِ هر دو جا یکی باشند.

100. مرثیه‌ها را طوری بازگو نکنیم که خواری و ذلّت خاندان عصمت و طهارت از آن برداشت شود.

101. در مرثیه می‌توان به جای آمار و اعدادی که از نظر صحت مورد تردید یا انکار است، به کلماتی از قبیل: جمعیت بسیار، عده‌ای زیاد و تعدادی فراوان اکتفا نمود؛ مثلاً، به جای این که بگوییم: امام حسین چندین هزار نفر از دشمنان را کشت، بهتر است بگوییم: امام حسین علیه السلام تعداد فراوانی از دشمنان را کشت.

102. شایسته است از ذکر مراثی یا آماری که موجب انکار یا عکس العمل منفی شنوندگان می‌شود، خودداری کنیم. به ویژه در مقابل شنوندگانی که کمتر از اعتقاد راسخ و ایمان بالا برخوردار هستند. مثلاً در چنین مجالسی شاید لازم نباشد که بگوییم: نوجوان کربلا حضرت قاسم علیه السلام سی و پنج نفر از دشمنان را کشت.

103. می‌توانیم برخی از قسمت‌های مرثیه یا اشعار و رَجَزها را با همان زبان عربی بخوانیم و سپس آن‌ها را ترجمه کنیم، مگر در مواردی که ترجمه آن‌ها لازم نباشد.

104. اگر از کلمات و جملات عربی در مرثیه خوانی استفاده می‌کنیم، آن‌ها را به طور صحیح تلفظ کنیم. به ویژه در مجالسی که آشنایان به زبان عربی مانند علما و طلاب حضور دارند.

105. اگر به زبان عربی آشنایی داریم، مراثی حضرت فاطمه زهرا علیها السلام در جلد (43) بحار الانوار و مراثی امام حسین و اصحابش علیهم السلام در جلدهای (44) و (45) بحار الانوار گردآوری شده اند.

106. اگر بعد از غذا یا با حالت کسالت، بیماری، خستگی، عصبانیت، ناراحتی، خواب آلودگی و مانند آن مرثیه خوانی نکنیم، بهتر است. از این رو آرامش، سلامت و استراحت کافی پیش از مرثیه خوانی را فراموش ننماییم.

107. می‌توان برای یادگیری مرثیه‌ها و اشعار زیبا، دفتری تهیه کرد و آن‌ها را در آن نوشت تا در هنگام مرثیه خوانی به تناسب موضوع از مرثیه‌ها و اشعار آن استفاده نمود.

108. کسب تجربه از خود و دیگران از رموز موفقیت در این امر است.

109. دقّت کنیم محتوای مرثیه را اشتباه نگوییم. مثلاً توجه داشته باشیم که حضرت عباس علیه السلام مشک آب را اوّل به دست راستش گرفت یا به دست چپش یا مثلاً امام حسین علیه السلام زبانش را در دهان حضرت علی اکبر علیه السلام گذاشت یا به عکس؟

110. از این شاخه به آن شاخه نپریم. بلکه همان موضوع و محتوای مرثیه را برای شنوندگان بازگو کنیم.

111. سعی کنیم مرثیه را برای شنوندگان «مجسّم» نماییم.

112. مواظب باشیم به جای تقویت روحیه، تضعیف روحیه نکنیم.

113. اگر مرثیه خوان‌های دیگری حضور دارند، وقت آنان را نیز در نظر داشته باشیم.

114. خواندن مرثیه را بیش از حد، طولانی نکنیم تا موجب خستگی شنوندگان نشود و بر آنان اثر منفی نگذارد. به ویژه در مجالسی که علاقه و زمینه کمتری نسبت به مرثیه در آن‌ها وجود دارد.

115. در غیر موارد ضروری، مرثیه‌ها را متناسب با زمان خود بخوانیم مثلاً، مرثیه ورود امام حسین علیه السلام به کربلا را در همان اوایل محرم و مرثیه جابربن عبدالله انصاری به کربلا را در روز اربعین بخوانیم.

116. سعی کنیم حتماً در ایام خاص و ویژه، مانند ماه‌های محرّم، صفر، ایام فاطمیه، شب‌های قدر، وفات و شهادت مرثیه بخوانیم. و شایسته است در این ایام از خنده و مزاح پرهیز کنیم.

117. از کتاب‌های مَقتَل و مرثیه‌هایی که دارای مدرک، سند و مأخذ صحیح و معتبر هستند، استفاده کنیم و از هر مرثیه خوانی، مرثیه‌ها را نقل ننماییم. کتاب‌های منتهی الآمال، نفس المهموم، بیت الاحزان محدّث قمی، لُهوف سید بن طاووس، جلاء العیون مجلسی و ارشاد شیخ مفید در زمینه مرثیه خوانی کتاب‌های خوب، مفید و معتبری هستند.

118. اگر مأخذ و مدرک مرثیه را به شنوندگان بگوییم بهتر است. بخصوص در مجالسی که طلاب، علما و بزرگان حضور دارند.

119. آرام و شمرده شمرده مرثیه بخوانیم و با فریاد و شتاب مرثیه خوانی نکنیم.

120. هنگام خواندن مرثیه فاصله مناسب دهان خود با میکروفون را رعایت کنیم تا صدا خوب منتقل شود و بلندگو سوت نکشد. توجّه داشته باشیم که صدای بلندگو بیش از اندازه، کم یا زیاد نباشد.

121. اگر مرثیه را با صورت زیبا بخوانیم، دلنشین‌تر است. اگر صوت زیبا نداریم، مرثیه را به صورت عادی و معمولی و بدون صوت بخوانیم.

122. مرثیه خوانی را به خاطر نداشتن صوت زیبا ترک و رها نکنیم.

123. در جاهایی که مرثیه، سوزناک است، بهتر است هماهنگ با آن، صدایمان را سوزناک و چهره مان را اندوهناک نماییم.

124. شایسته است صوت ما هنگام خواندن مرثیه یکنواخت نباشد. صوت خود را به تناسب محتوای مرثیه و به گونه‌ای که زننده نباشد، تغییر دهیم.

125. اگر در شیوه مرثیه خوانی از کسی تقلید می‌کنیم، آن را به مرور زمان ترک نماییم تا خودمان صاحب سبک شویم. البته در آغاز راه، تقلید از مرثیه خوان‌ها دیگر اشکالی ندارد.

126. اگر مرثیه خوان‌های دیگری نیز در مجلس حضور دارند، از روی احترام، از آنان کسب اجازه کنیم و به آن‌ها تعارف نماییم.

127. کتاب‌ها، اشعار مرثیه و نوحه خوانی را مطالعه کنیم و به نوارهای مرثیه و نوحه خوانی گوش دهیم.

128. از بانی، مۆسس و دست اندرکاران مجلس روضه خوانی تشکر نماییم، امّا به صورت مبالغه آمیز و خارج از حد و فراتر از واقعیت نباشد.

منبع:سایت معاونت تبلیغ حوزه های علمیه

تهیه و تنظیم: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان