نکاتی در مرثیه خوانی

 «مرثیه خوانی» از اموری است که مورد توجّه خاندان عصمت و طهارت (است. به همین منظور «128» نکته را در زمینه «روش مرثیه خوانی» ـ که طبق حروف ابجد برابر با نام مبارک امام «حسین» است ـ با شما مبلّغان گرامی در میان می‌نهیم:

1. در مرثیه خوانی به «خدا» توکّل کنیم.

2. توسّل به معصومان و کمک از آنان به ویژه حضرت فاطمه زهرا، امام حسین و حضرت مهدی علیهم السلام را فراموش نکنیم.

3. از خاندان عصمت و طهارت (با احترام یاد کنیم؛ مثلاً، برای مرد «علیه السلام‌» و برای زن «علیها السلام» را به کار بریم.

4. از خدا بخواهیم تا خاندان عصمت و طهارت به ویژه حضرت مهدی به جلسات مرثیه خوانی ما عنایت کنند و در این گونه مجالس تشریف بیاورند و چشمان گنه کار ما را به جمال دل آرای خویش نورانی بفرمایند.

5. اگر به مرثیه خوانی علاقه داریم، از خاندان عصمت و طهارت به ویژه حضرت فاطمه زهرا، امام حسین و امام زمان علیهم السلام بخواهیم تا ما را در زمره مرثیه خوانان واقعی خود قرار دهند.

6. مرثیه خوانی از نعمت‌هایی است که خداوند و خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام به دوستانِ خود عطا می‌کنند. پس آن را دست کم نگیریم و کم ارزش نکنیم.

7. می‌توانیم ثواب مرثیه خوانی خود را به معصومان علیهم السلام یا مراجع تقلید ـ رضوان الله تعالی علیهم ـ یا شهیدان و درگذشتگان یا پدر و مادر و فامیل یا همه مۆمنین و مانند آن هدیه کنیم.

8. خواندن مرثیه را عبادت بدانیم.

9. در هنگام مرثیه خوانی با طهارت و با نظافت باشیم.

10. می‌توانیم پیش از مرثیه خوانی دو رکعت نماز بخوانیم و از خدا بخواهیم تا ما را در مرثیه خوانی موفق بدارد.

11. شایسته است پیش از خواندن مرثیه جمله «یا ابا عبدالله ادرکنا» یا جمله «یا صاحب الزّمان ادرکنا» یا جمله «یا فاطمة الزهرا ادرکینا» را از قلب خود بگذرانیم یا بر زبانمان جاری سازیم.

12. پیش از مرثیه خوانی درباره آن فکر نماییم که چگونه آن را آغاز کنیم. چگونه آن را ادامه دهیم و چگونه آن را به پایان بریم و به طور کلی چگونه آن را بیان نماییم.

13. مرثیه را با نام و حمد خدا، درود و صلوات بر پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصومین علیهم السلام و بیزاری از دشمنان آنان آغاز کنیم؛ مثلاً، بگوییم: «بسم الله الرّحمن الرحیم، الحمدلله ربّ العالمین، ثمّ الصّلوة و السّلام علی سیدنا و نبینا ابی القاسم محمّد و علی اهل بیته الطّیبین الطّاهرین و لعنه الله علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدّین.»

14. می‌توانیم مرثیه را با نام خدا و یاد صفات خدا آغاز کنیم؛ مثلاً بگوییم: «بسم الله الرحمن الرحیم، یا رحمان یا رحیم...»

15. پس از ذکر نام، صفات و حمد خدا و درود بر معصومان علیهم السلام می‌توانیم چند بیت شعر بخوانیم یا خاطره و داستانی را ذکر کنیم. سپس اصل مرثیه را بازگو نماییم.

16. اگر شعر یا خاطره یا داستانی پیش از خواندن اصل مرثیه مورد استفاده قرار می‌گیرد، سعی شود آن قدر طولانی نگردد که از اصل مرثیه بیشتر شود و اصل مرثیه، هدف و محتوای آن را تحت الشعاع خود قرار دهد.

17. چنانچه شعر، داستان، خاطره یا نظایر آن در مرثیه خوانی مورد استفاده قرار گرفت، باید از نظر محتوا درست و از نظر مدرک صحیح و معتبر باشند.

18. شایسته است از اشعار عرفانی مربوط به مرثیه در همه جا استفاده نشود، زیرا مطالب عرفانی، زمینه یا زمینه سازی می‌خواهد.

19. در آغاز راه و پیش از خواندن مرثیه، آن را در خانه یا مانند آن تمرین و حفظ کنیم، تا در هنگام خواندن مرثیه دچار اشتباه یا فراموشی نشویم.

20. اگر شنوندگان برای شنیدن مرثیه به طور پراکنده نشسته اند، در صورت امکان از آنان بخواهیم جمع‌تر بنشینند.

21. سعی کنیم تا مرثیه را بدون مقدمه چینی و زمینه سازی شروع ننماییم. فوری به «گودال قتلگاه» نرویم.

22. برای مقدمه چینی و زمینه سازی می‌توانیم مرثیه را با عرض سلام بر معصوم یا شهید مورد نظر یا همان گونه که گفته شد، با خواندن شعر، ذکر داستان و خاطره‌ای مربوط به مرثیه مورد نظر آغاز کنیم.

23. گاهی برای آغاز یا پایان مرثیه سرور شهیدان می‌توانیم این سلام‌ها را بخوانیم: «السّلام علیک یا اباعبدالله و علی الارواح الّتی حلّت بفنائک. علیک منّی سلام الله ابدا ما بقیت و بقی اللّیل و النّهار و لا جعله الله اخر العهد منّی لزیارتکم. السّلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین [و رحمه الله و برکاته] »

24. در آغاز یا پایان مرثیه هر معصومی می‌توانیم قسمتی از دعای توسل را که مربوط به آن معصوم است بخوانیم؛ مثلاً، برای مرثیه امام حسین علیه السلام عرض کنیم: [السلام علیک] یا ابا عبدالله یا حسین بن علی ایها الشّهید یابن رسول الله یا حجّه الله علی خلقه یا سیدنا و مولانا انّا توجّهنا و استشفعنا و توسّلنا بک الی الله و قدّمناک بین یدی حاجاتنا یا وجیهاً عندالله اشفع لنا عند الله.»

25. معمولاً مرثیه دارای سه مرحله است: مقدمه، اوج و فرود. بعد از رسیدن مرثیه به مرحله اوج و سوزناک خود، آن را زیاد طول ندهیم؛ یعنی، مرحله فرود مرثیه را کوتاه کنیم. گاهی مرثیه بدون فرود نیز خوانده می‌شود.

26. مرحله اوجِ مرثیه، مرحله‌ای است که گره مرثیه گشوده می‌شود و سوزناک‌ترین قسمت مرثیه است. بدین جهت مرحله اوج مرثیه را زود بیان نمی‌کنیم.

27. وقتی مرثیه به مرحله اوج خود رسید، سوز و گدازی در شنوندگان برانگیزانیم و «تحولی درونی» در آن‌ها به وجود آوریم، به گونه‌ای که حالت توجّه به معارف بلند عاشورایی با آن سوز و گداز همراه شود.

28. در اوج مرثیه با کلماتی مانند «یا حسین» و «یا زهرا» توسل را بیشتر و داغ‌تر کنیم.

29. اگر مرثیه را همراه با سخنرانی انجام می‌دهیم، شایسته است ارتباط بین آن دو را در نظر داشته باشیم و به اصطلاح سخنورانِ مرثیه خوان، «گریز» بزنیم.

30. شایسته است مرثیه را با خواندن دعا، فاتحه، صلوات و قیام برای حضرت مهدی (عج) به پایان بریم.

31. پس از پایان یافتن مرثیه می‌توان این آیه را خواند:}و سیعلم الّذین ظلموا‌ای منقلب ینقلبون{؛ «و ستم کاران به زودی خواهند دانست که به چه مکانی باز می‌گردند.‌» یا آیه }الا لعنة الله علی القوم الظّالمین{؛ «آگاه باشید نفرین خدا بر ستم کاران است.»

32. بعد از خواندن آیاتی که گفته شد، می‌توانیم برای استجابت دعا پنج بار آیه }امّن یجیب المضطرّ اذا دعاه و یکشف السّوء{؛ را بخوانیم.

33. می‌توانیم پس از «امّن یجیب» این دعا را بخوانیم: «اللّهم انّا نسئلک و ندعوک باسمک العظیم الاعظم الاعزّ الاجلّ الاکرم بحقّ محمّد و علی و فاطمه و الحسن و الحسین و تسعه المعصومین من ذریه الحسین» سپس ده بار «یا الله» بگوییم آن گاه دعاهای دیگر را بخوانیم.

34. اگر هنگام مرثیه خوانی، مطلب یا شعر بعدی را فراموش کردیم، مطلب یا شعر قبلی را تکرار می‌کنیم و شرح می‌دهیم و در ضمن این کار به جستجوی مطلب یا شعر بعدی می‌پردازیم تا آن را به یاد آوریم.

35. برای مرثیه خوانی اگر می‌توانیم در جایی قرار بگیریم که مُشرِف بر شنودگان باشیم.

36. شایسته است موانع تمرکز حواس را از محل مرثیه خوانی بر طرف کنیم. گاهی این کار با تذکری از سوی مرثیه خوان می‌تواند انجام گیرد.

37. در آغاز مرثیه می‌توانیم از شنوندگان بخواهیم تا سرها را به زیر بیندازند، دل‌ها را روانه کربلا کنند و زانوی غم در بغل گیرند.

38. تا می‌توانیم مقدار مرثیه را با مدّت زمانی که از ما خواسته اند، هماهنگ کنیم؛ یعنی، مرثیه را به موقع شروع کنیم و به موقع خاتمه دهیم.

39. در ابتدای مرثیه صدای خود را خیلی بالا نبریم و بلند نکنیم تا برای ادامه مرثیه نفس داشته باشیم.

40. گاهی گلو و دهان مرثیه خوان مبتدی خشک می‌شود یا نفس آنان کم می‌آید. این امری طبیعی است که به مرور زمان از بین می‌رود، ولی نکات مرثیه خوانی، مانند، نکته قبلی را نیز باید رعایت کرد، تا با چنین مشکلی رو به رو نشد.

منبع:سایت معاونت تبلیغ حوزه های علمیه

تهیه و تنظیم: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان