تبیان، دستیار زندگی
تعلیم و تعلم از شئون الهی است و خداوند، این موهبت را به پیامبران و اولیای پاک خویش ارزانی کرده است...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

روزت مبارک

روزت مبارک

تعلیم و تعلم از شئون الهی است و خداوند، این موهبت را به پیامبران و اولیای پاک خویش ارزانی کرده است تا مسیر هدایت را به بشر بیاموزند و چنین شد که تعلیم و تعلم به صورت سنت حسنه آفرینش  درآمد.

انسان نیز با پذیرش این مسئولیت، نام خویش را در این گروه و در قالب واژه مقدس معلم ثبت کرده است. معلم، ایمان را بر لوح جان و ضمیرهای پاک حک می کند و ندای فطرت را به گوش همه می رساند. هم چنین سیاهی جهل را از دل ها می زداید و زلال دانایی را در روان بشر جاری می سازد.

دغدغه معلم همیشه این است که حیات بشر، بر مدار ارزش ها و کرامت انسانی بچرخد و شناخت خدا و مکتب و دین، همت اساسی آدمی باشد و هیچ بیگانه ای را مجال تجاوز به فرهنگ ارزشی دین و میهن فراهم نیاید.

در این مسیر خطیر، بزرگانی گام نهاده اند که نامشان بر تارک زمان می درخشد. علامه شهید استاد مرتضی مطهری (رحمته الله) از همین طایفه مقدس است که در سنگر تعلیم و تعلم، به قله های رفیعی دست یافت تا آنجا که معمار انقلاب اسلامی ـ که خود معلمی بزرگ است ـ همه آثارش را مفید می داند و بهره برداری از آنها را سفارش می کند.

مفهوم علم

امروزه در زبان پارسی و عربی كلمه ی «علم» به دو معنای متفاوت به كار برده می شود.

1- معنای اصلی و نخستین علم، دانستن در برابر ندانستن است.

قرآن كریم به این معنا اشاره دارد كه  هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون آیا یكسانند آنان كه می دانند و آنان كه نمی دانند. (زمر 9) از این منظر به همه دانستنی ها صرف نظر از نوع آن ها علم گفته می شود مطابق این معنا، اخلاق، ریاضات، فقه، ‌دستور زبان، مذهب، زیست شناسی و نجوم همه علم اند... كلمه Knowledge در انگلیسی وConnaissance  در فرانسه معادل این معنا علم اند.

2-كلمه علم در معنای دوم منحصراً به دانستنی هایی اطلاق می شود كه بر تجربه مستقیم حسی مبتنی باشند...

علم در این جا در برابر همه دانستنی هایی قرار می گیرد كه آزمون پذیر نیستند. اخلاق (دانش خوبی ها و بدی ها) متافیزیك (دانش احكام و عوارض مطلق هستی) عرفان (تجارب درونی و شخصی) منطق (ابزار هدایت فكر) فقه، اصول، بلاغت، و ... همه بیرون از علم به معنای دوم آن قرارمی گیرند و همه به این معنا غیر علمی اند كلمه SCIENCE در انگلیسی و فرانسه معادل این معنا علم اند.

دیده می شود كه علم در این معنا بخشی ازعلم به معنای اول را تشكیل  می دهد و به سخن دیگر علم تجربی نوعی از انواع دانستنی های بسیاری است كه در اختیار بشر می تواند قرار گیرد. رشد علم به معنای دوم عمدتا از آغاز دوره رنسانس به بعد است در حالی كه علم به معنای مطلق آگاهی (معنای اول) تولدش با تولد بشریت هم آغاز است.

آیه ی قرآنی  خلق الانسان علمه البیان  (خداوند رحمن انسان را آفرید و بیان را به وی تعلیم داد/ رحمن/4و3) بهترین موید این معناست.

  معنای عالم  باتوجه به دو تعریف از علم

ـ در نگاه اول به علم كه نگاه تركیبی به معرفت است خداوند معلم اول و پیامبر معلم ثانی است چرا كه پس از تعلیم آدم توسط خداوند دستور  قال یا آدم اننبئهم باسمائهم  (ای آدم ملائكه را به این اسماء آگاه ساز/ بقره 33) آدم علیه السلام داده شده این بدان جهت است كه اساساً هدف آفرینش انسان با علم و معرفت پیوند ناگستنی دارد در بیان رسا و جامع سید شهیدان امام حسین (ع) این معنا به خوبی  روشن  است  كه:

 ما خلق العباد الا لیعرفوه،‌ فاذا عرفوه عبدوه (بندگان را نیافرید مگر برای آن كه او را بشناسند پس چون او را شناختن عبادتش خواهند كرد. ـ در این معنا هدف از ارسال معلم ثانی ارایه معرفتی است كه انسان به واسطه آن به عبادت  می رسد.

 هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم تیلوا علیهم آیاته و یزكیهم و یعلمهم الكتاب  و الحكمه و ان كانوا من قبل لفی ضلال مبین (اوست خدایی كه پیامبر بزرگوار از میان شان برانگیخت تا بر آنان آیات وحی را تلاوت كند و آنان را پاك سازد و شریعت كتاب و حكمت الهی را بیاموزد كه پیش از این همه در ورطه ی جهالت و گمراهی بودند(جمعه/2) در این آیه همه علوم از جمله بیان، اخلاق،‌ تعلیم كتاب و حكمت، برای رهایی از گمراهی  و یافتن راه هدایت (عبادت) توسط پیامبر(ص) معرفی شده است.

ـ در نگاه دوم كه نگاه تفكیكی به شاخه ای معرفت است. معلم اول ارسطو است چرا  كه وی نخستین واضع علم منطق بود ... و راه دلیل و برهان منطقی را باز نمود  و معلم ثانی نیز ابونصر فارابی است  بخاطر آن كه او اول بار كتب حكمت یونانی را  كه  ارسطو و غیره  تحریر كرده اند از یونانی به عربی ترجمه كرد و تعلیم داد....

ارزش و مقام معلم شرافت و مرتبت معلم زمانی اهمیت دارد كه بتواند شان خداوند و پیامبران را در  وجود خود محقق سازد  و پیوند انسان به هدف متعالی خلقت یعنی عبادت را برقرار سازد. لذا در این تعریف شهید مرتضی مطهری  یكی از آن معلمان راستین است كه:

اولاً با نگاه  تركیبی  به همه معارف بشری نظر می كند و
ثانیا  تمامی تلاش های علمی و عملی را  مقدمه ای برای عبادت می داند و در این راه به مرحله سوم دینداری راه می یابد و  با شهادت، عبادت عملی و علمی خود را كامل می سازد. به همین مناسبت روز شهادت این بزرگ مرد فرزانه (11  اردیبهشت ) را روز معلم نامیدند.

هنر معلمی:

معلمی شغل و حرفه نیست، بلکه ذوق و هنر توانمندی است معلمی در قرآن به عنوان جلوه ای از قدرت لایزال الهی نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک و تعالی است. در نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) نازل شد، به این هنر خداوند اشاره شده است:

 اقرا باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق، اقرأ و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم. (علق: 1ـ 5) بخوان به نام پروردگارت که جهانیان را آفرید. انسان را از خون بسته سرشت بخوان ! و پروردگارت کریم ترین است همان که آموخت با قلم، آموخت به انسان آن چه را که نمی دانست.
کاش معلم بودم

در این آیات خداوند، خود را «معلم» می خواند و جالب این که معلم بودن خود را بعد از آفرینش پیچیده ترین و بهترین شاهکار خلقت، یعنی انسان آورده است.  مقام معلم بودن خدا، بعد از آفرینش قرارداد. نوع انسانی را که هیچ نمی دانست، به وسیله قلم آموزش داد که این از اوج خلاقیت و هنر شگفت خداوند در امر آفرینش حکایت دارد:

چو قاف قدرتش دَم بر قلم زد              هزاران نقش بر لوح عدم زد

از این رو، می توان گفت که هنر شگفت معلمی از آن خداوند عالم است.

شهید ثانی رحمت الله درباره هنر معلمی خداوند می فرماید:

خداوند از آن جهت به وصف (اکرمیت) و نامحدود بودن کرامتش، توصیف شد که علم و دانش را به  بشرارزانی داشته است. اگر هر مزیت دیگری، جز علم و دانش، معیار فضیلت به شمار می رفت، شایسته بود همان مزیت با وصف (اکرمیت) در ضمن این آیات همراه و هم پا گردد و آن مزیت به  عنوان معیار کرامت نامحدود خداوند به شمار آید. کرامت الهی در این آیات با تعبیر «الاکرام» بیان شده است. چنین تعبیری می فهماند که عالی ترین نوع کرامت پروردگار نسبت به انسان با والاترین مقام و جایگاه  او، یعنی علم و دانش هم طراز است.

به همین جهت امام خمینی (ره) می فرمود:

 معلم اول خدای تبارک و تعالی است ..... به وسیله ی وحی؛ مردم را دعوت می کند به نورانیت؛ دعوت می کند به محبت؛ دعوت می کند به مراتب کمالی که از برای انسان است.

معلّمی برتر از شهادت

حضرت امام جعفر صادق (ع) می فرمایند: هنگامی که روز قیامت شود، خداوند تمام انسان ها را جمع می کند و چون ترازوی اعمال نهاده شد و خون شهیدان را با مرکب قلم عالمان و معلمان بسنجند، ارزش مرکب آنان بر خون شهیدان فزونی خواهد داشت. این ارزش بدان جهت است که شهیدان در سایه ی علم و تربیت معلمان  و تعلیم شایسته ی آنان به خدا راه یافته و لیاقت شهادت نصیبشان شده است.

مرکز یادگیری سایت تبیان