فلسفه وجودی مستحبات

در این مقاله در مورد مستحبات مطالبی را تقدیم شما عزیزان می کنیم:

ابتدا یاد آوری می کنیم که؛

احتیاط واجب: اگر مرجع تقلیدی در مسئله ای فتوا نداشت و احتیاط واجب كرده بود مقلد نمیتواند ان را ترك كند. بلكه میتواند به احتیاط واجب عمل كند و یا در مسئله به مرجع تقلید دیگری (بارعایت اعلم فالاعلم)رجوع كند.

احتیاط مستحب: در این نوع احتیاط ترك عمل برای مقلد جایز است اگر چه انجام دادن آن ثواب دارد(توضیح المسائل مراجع م 8.7)

احکام تکلیفى بر پنج قسم است. واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح.

البته این تقسیم بر اساس ملاک خاصی است که در هر حکمی وجود دارد؛ یعنی شدت و ضعفِ مصلحت یا مفسده ای که در انجام یا ترک عمل وجود دارد، موجب این تقسیمات گشته است.

بدیهی است که برای دست یابی به استحباب یا میزان شدت و ضعف ملاک ها به حجتی معتبر مورد نیاز است، اما قاعده ای بین علما داریم که از آن با نام "تسامح در ادله سنن" تعبیر آورده می شود.

این قاعده محصول اخبار صحیح و مشهوری است که در منابع روایی آمده است و از آن به "اخبار من بلغ" یاد می شود. بر اساس این اخبار اگر روایتی به ثواب داشتن عملی دلالت کند و دلیلى بر حرام بودن آن عمل وجود نداشته باشد و انسان به قصد و نیّت رسیدن به ثوابش، آن عمل را به جای آورد، آن ثواب را به او مى دهند.

گفتنی است که برخی از فقها به استحباب این عمل نیز نظر داده و گفته اند: اگر "اخبار من بلغ" ثواب داشتن عمل را اثبات نماید، استحباب عمل نیز ثابت می شود. این نظر مورد نقد برخی دیگر از فقها قرار گرفته است، با این استدلال که ظهور روایات در آن است که از ناحیه خداوند به بنده اش که به امید ثواب اقدام کرده است، تفضلا ثواب داده می شود، نه این که خود آن عمل ثواب داشته باشد و اگر خود عمل ثوابی نداشته باشد استحبابی نیز برای آن اثبات نمی گردد.

بنابراین، روایاتى که در کتاب هاى دعا و زیارات و غیره آمده است و تشویق به انجام کارهایی نموده است؛ مثلا گفته هر کس هنگام وضو این دعا را بخواند، یا به هنگام خوابیدن این ذکر را بگوید، یا در شب قدر این دعا را بخواند، یا هنگام زیارت امامان (‏علیهم السلام) این کلمات را بگوید، اجر و پاداشى چنین خواهد داشت، در این موارد عمل کردن به این گونه روایات حتی اگر ضعیف باشند نه تنها ایرادى ندارد، بلکه به حکم عقل و روایات صحیحى که به آنها اشاره شد، مورد تفضل و عنایت خداى بزرگ قرار مى‏گیرد!

البته برای عمل به روایات و دریافت ثواب رعایت دو شرط الزامی است: یک این که دلیلى بر حرام بودن و کراهت آن عمل نداشته باشیم. دیگر این که انجام آن کار به قصد و نیّت رسیدن به ثوابش باشد.

فلسفه وجودی مستحبات:

بطور کلی مستحب را اینگونه تعریف کرده اند: هر عملی که شارع مقدس به آن امر کرده؛ ولی ترک ان را اجازه داده است. یا چیزی که مطلوب شارع است ولی واجب نیست.

اصطلاحات «مندوب»، «مستحب»، «سنت» و «تطوع» نزد مذاهب امامیه، شافعی و حنبلی، الفاظ مشترک و مترادف‌اند و یک معنا را می‌رسانند، و آن عملی است که انجامش ثواب دارد ولی ترکش عقاب و گناه محسوب نمی‌گردد.

وقتی به مستحبات به عنوان بخشی از دستورات دینی و خواسته های الهی توجه میکنیم باید فلسفه وجودی آنها را نیز از دیدگاه خود دین مورد توجه قرار بدهیم. از این رو در آموزه های دینی به نکاتی در مورد فلسفه مستحبات و آثار آنها برخورد می کنیم.

1. جبران و از بین برنده گناهان.

وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِكَ ذِكْرى‏ لِلذَّاكِرِینَ. (هود 114)

در دو طرف روز، و اوایل شب، نماز را برپا دار چرا كه حسنات، سیئات (و آثار آنها را) از بین مى‏برند این تذكّرى است براى كسانى كه اهل تذكّرند.

همانطور که در بخش دوم آیه شریفه اشاره شده است حسنات و اعمال خیر و نیکو، گناهان را از بین میبرند.

2. جبران نواقصی ها و کمبودهایی که در واجبات رخ داده است.

ممکن است به دلایل مختلفی در اعمال واجب ما نواقص و کمبودهایی راه پیدا کنند که این کمبودها و نواقص را میتوان با انجام مستحبات جبران کرد. مثلا نمازها را با نماز مستحبی و روزه را با روزه مستحبی و ... .

در روایت شریفی چنین آمده است: انّ اللَّه تبارك و تعالى اتمّ صلاة الفریضة بصلوة النّافلة و اتمّ صیام الفریضة بصیام النّافلة و اتمّ الوضوء بغسل یوم الجمعة، خداوند متعال نماز واجب را با نماز نافله و روزه واجب را با روزه مستحب و وضو را با غسل روز جمعه کامل میکند.

3. باعث تقرب به خداوند متعال و بهره مندی از ثواب و پاداش در نزد خداوند متعال می شوند.

هر عمل مستحبی وقتی به عنوان اطاعت از خداوند متعال انجام می شود قطعا ثواب و اجری در نزد خداوند متعال دارد که موجب رشد و تعالی انسان نزدیک شدن او به خداوند متعال می شود.

وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَهً لَكَ عَسى أَنْ یَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً. (اسراء / 79)

پاسی از شب را برای ادای نافله بیدار باش، باشد كه خدایت تو را به جایگاه پسندیده ای برگزیند.

به طور کلی اعمال مستحب هر چند به پشتوانه فضل و لطف الهی دارای ثواب است و در عین حال ترکش مستلزم گناه و عقاب نیست؛ ولی به اعتبار بخشی از اعمال انسان نقش خاص خود را در هدایت و سعادت انسان دارد و همانند واجبات آثار برخی از آنها در دنیا و زندگی دنیوی انسان نیز آشکار میشود و برخی از آنها ممکن است تاثیر دنیوی اش آشکار نشود هر چند عمل به آنها به عنوان دستورات خداوند متعال ثواب و اجر خاص خود را به دنبال خواهد داشت.

منابع:

سایت اسلام کوئیست

سایت اسک دین

سایت اسک قرآن