راههای شناسایی مجتهد اعلم چیست؟

بحث تقلید یكی از موضوعات مهم فقهی است که در لغت به معنای قلاده بر گردن نهادن و دنباله‌روی و در اصطلاح به معنای پیروی جاهل از عالم و غیرمتخصص از متخصص است.

تقلید یا پیروی جاهل از عالم و اطاعت غیرمتخصص از متخصص، یك امر فطری، عقلی و عقلائی است كه مورد تأیید قرآن و سنت نیز قرار گرفته است و چون كه هر انسانی در حركت و تكاپو است و برای این حركت نیاز به شناخت دارد. لذا برای كسب این شناخت یا باید خود، عالم و متخصص بوده باشد و یا به عالم و متخصص مراجع و از نظرات او پیروی كند تا حركت او از سوی بصیرت و شناخت صورت گیرد.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ در این‌باره می‌فرمایند: كسی كه بدون بصیرت حركت كند، مثل كسی است كه در بیراهه قدم گذارد و سرعت حركت او جز دوری از هدف نتیجه‌ای در برنخواهد داشت. (وسائل الشیعه، ج 27، ص 24، كتاب القضاء، باب 4، حدیث 11)

نكته قابل توجه اینست كه؛ مراجعه شخص غیرمتخصص به عالم و متخصص در رشته مورد نیاز، سلب آزادی از او نیست بلكه عین آزادی است، چرا كه تقلید را بر اساس بینش و آگاهی خود انتخاب نموده و از مسیر تقلید به دنبال حقیقت‌جویی و رفع ظلمت و رسیدن به نور حق و سعادت است.

لذا اگر خود انسان متخصص و دانشمند، در رشته‌ای كه تخصص ندارد به صاحب‌نظران آن رشته مراجعه كند، نوعی خفقان و سلب آزادی او محسوب نمی‌شود چرا كه اساس و بنیان زندگی اجتماعی، بر اساس تحقیق و تقلید از متخصص و عالم پی‌ریزی رشده است و الّا سیر رشد و تعالی جامعه مختل می‌گردد.

البته روشن است كه اصل بر این است كه انسان خود بفهمد و متخصص باشد ولی چون امكان ندارد كه همگان به خاطر علل و موانعی، متخصص تمام علوم و رشته‌ها در تمام امور زندگی باشند، لذا در كنار این اصل، اصل دیگری وجود دارد كه انسان باید در هر موردی كه متخصص نیست، از متخصص پیروی كند كه این امری متداول و مورد قبول و متعارف در بین تمام جوامع است.

ما در این مقاله  چند سوال در این مورد را بررسی می کنیم:

عمل به احكام دین طبق نظر مجتهد واجد شرایط را تقلید می‌گویند. بنابراین: همان طور كه در همه علوم اگر سوالی داشته باشیم و مشكلی پیش آید به متخصص مراجعه می‌كنیم و مطابق نظر او عمل می‌كنیم. مثل مراجعه به پزشك در بیماری. اگر در علوم دینی و احكام شرعی مشكل داشته باشیم باید به متخصصین آن، كه مجتهدین هستند مراجعه نمائیم. (توضیح المسائل امام خمینی(ره), م2)

انسان وقتی به سن تكلیف رسید واجب است یكی از مراجع معظم تقلید را به عنوان مجتهد و مرجع خود انتخاب و طبق فتوای ایشان به وظیفه‌ی خود عمل نماید. بنابراین فتوای مرجع تقلید را می‌توانید با مطالعه‌ی رساله‌ی توضیح المسائل ایشان به دست آ‌ورید. (توضیح المسائل امام خمینی(ره), م5)

تقلید از مرجع تقلید برای به دست آوردن تكلیف شرعی است، بنابراین اگر كسی خودش مجتهد باشد و بتواند به احكام الهی دسترسی پیدا كند و یا با احتیاط در آراء فقهاء یقین به عمل به وظیفه شرعی خود داشته باشد نیاز به تقلید ندارد، اما چون رسیدن به درجه‌ی اجتهاد و یا عمل به احتیاط برای همه‌ی مردم ممكن نیست باید به مجتهدی كه متخصص در امور دینی است مراجعه نماید و وظیفه‌ی شرعی خود را مطابق نظر او انجام دهد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره), م1)

تقلید از مجتهد جامع الشرایطی صحیح است كه از جمله شرایط آن عدالت است (و عدالت به عدم ارتكاب مجتهد به گناه كبیره و عدم اصرار بر گناه صغیره حاصل می‌شود). بنابراین، اگر كسی عادل نباشد نمی‌توان از او تقلید كرد و آنچه گفته شده آن است كه بین مجتهدین عادل، اعلم را پیدا كنید. و در پاسخ به قسمت دوم سوال باید گفت كه یا شخص باید خود اهل تشخیص باشد و یا دو نفر خبره‌ی عادل، اعلمیت یكی از مجتهدین را گواهی كنند به شرطی كه دو نفر عادل دیگر با گفته‌ی آنها مخالفت نداشته باشند و یا عده‌ای از اهل علم كه می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته‌ی آنها اطمینان حاصل گردد، مجتهد بودن یا اعلم بودن كسی را تصدیق كنند. (توضیح المسائل امام خمینی(ره), م2 و3)

منبع: سایت اندیشه قم