طلاب و مشکلات جدی پرداخت شهریه(١)

یکی از روش ها و سنت های قدیمی که از دیرباز تا کنون در حوزه های ما جاری بوده و هم اکنون نیز سفره پربرکتش باز است و هزاران طلبه از خوان کرمش بهره می برند، مساله شهریه و پرداخت آن به طلاب و علوم دینی است.

طلاب حوزه های علمیه که غالبا تمام زندگی خود را در کنار کتاب های دینی و سفره پربار آیات و روایات اهل بیت سپری می کنند، ماهانه مبلغ اندکی را به عنوان شهریه برای گذران زندگی روزمره خود از مراجع تقلید دریافت می کنند. این مبلغ در زمان کنونی ما فقط صرف ضروریات و اولیات زندگی روزمره شده و غالبا دوره زندگی یک ماهه خود را به سختی سپری می کند.

از زمان حضرت آیه الله حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم مساله پرداخت شهریه طلاب، رنگ و بوی دیگری به خود گرفت و به نظر می رسید این سیستم کمی رسمی تر و مدون تر شد.

بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران نیز نحوه پرداخت شهریه طلاب به همان شیوه سابق و سنتی صورت می گرفت. به مرور زمان و با متولد شدن سخت افزارها و نرم افزارهایی که در این زمینه به بازار آمد و تحولی در سیستم جابجایی پول ایجاد کرد، این سیستم نیز تحت تاثیر قرار گرفت.

حال اگر بخواهیم بررسی کامل و جامعی در این باره داشته باشیم و با رویکرد جدی تر و دقیق تری به این مساله نگاه کنیم باید بگوییم تحول عجیب و چشمگیری که طی چند سال اخیر در نحوه جابجایی پول انجام گرفت باعث شد که روز به روز بر سرعت و سهولت این جابجایی افزوده شود.

تکنولوژی و فن آوری های دیجیتالی که بخش قابل توجهی از زندگی مردم را در بر گرفته در این زمینه نیز پیشرفت بسیاری داشته است. بدون شک بررسی مزایا و معایب این چرخه از تحمل این نوشتار خارج است اما آنچه شاخصه مهم و کلیدی این پیشرفت به شمار می رود سرعت بالا و دقت بیشتر در پرداخت پول و هم چنین ایمنی قابل توجه نسبت به سرقت های فیزیکی است.

حال سوال اینجاست که حوزه های علمیه ما در زمان کنونی چقدر توانسته اند سیستم پرداخت شهریه خود را با این پیشرفت سریع و ابزارهای تکنولوژی جدید هماهنگ کنند.

برای بررسی این موضوع نیاز به پژوهش های کلان و بررسی های دقیق نیست فقط کافی است نگرشی هرچند سطحی به نحوه پرداخت شهریه طلاب داشت.

متاسفانه باید به این مساله اذعان کرد که وضعیت پرداخت شهریه طلاب ما به هیچ وجه با زمان کنونی منطبق نیست. اگرچه حوزه های علمیه ما حرکت خوب و قابل تقدیری در استفاده از ابزارهای نوین در تمامی عرصه ها داشته است اما باید معترف بود که سیستم پرداخت شهریه طلاب هنوز که هنوز است در دوران گذشته زندگی می کند و آنطور که شاید و باید نتوانسته خود را با وضعیت فعلی جامعه و سیستم جابجایی پول هماهنگ کند.

اجازه دهید نگاهی دقیق تر به چگونگی جابجایی پول در ایام شهریه طلاب و ضعف های این سیستم بیاندازیم.

نگاه اول: عمر طلاست

البته این یک مثل معروف قدیمی است ولی پرواضح است که در زمان ما ارزش آن به مراتب بیش از این حرف هاست به گونه ای که اهمیت دو چندان آن بر کسی پوشیده نیست. روزمرگی و زندگی های پرمشغله ارزش آن را بیش از پیش برای ما روشن کرده است. امیرالمومنین علیه السلام فرمود: فرصت ها را غنیمت شمارید  چرا که آنها می گذرند مانند گذشتن ابرها.[1] و این خود اشاره به نامحسوس بودن گذران عمر است.

جای تاسف است که در عصر تکنولوژی های دیجتالی که انتقال پول در کمتر از دقیقه انجام می شود طلاب ما باید ساعتها از عمر مفید و بهار جوانی خود را در صف های طولانی شهریه سپری کنند. طلبه جوانی که که باید لحظه به لحظه زندگی طلبگی اش را با کتابهای فقهی، اصولی ، تفسیری و روایی سپری کند تا بتواند در دروه انفجار اطلاعات پاسخگوی جامعه خود و بعد از آن پاسخگوی دنیا باشد و با شبهات عجیب و غریب روز مبارزه کند، امروز باید در صف های طولانی شهریه، بهترین ساعات عمرش را صرف اخذ مقدار اندکی مبالغ برای گذران زندگی روزمره اش باشد.

این محاسبه فردی از زندگی یک طلبه است. حال اگر بخواهیم نگاه کلان تر و نزدیک به واقع تری به این مساله داشته باشیم باید تاسفی دو چندان خورد چرا که طبق آمار منتشر شده در سال 1390 [2]، از 130 هزار طلبه، 100 هزار طلبه را برادران تشکیل می دهند.

حال اگر تصور کنیم فقط نصف تعداد مذکور  واجد شرایط اخذ شهریه هستند و هر ماه در صفوف شهریه حاضر می شوند(طبق ضوابط اکثر دفاتر مبنی بر لزوم حضور هر طلبه برای اخذ شهریه) و هر کدام فقط 15  دقیقه زمان خود را صرف اخذ شهریه می کنند (که در اکثریت موارد، زمان اختصاصی بیش از این هاست)، ماهانه  12.500ساعت معادل 520  روز یعنی حدود یک سال و نیم فرصت فرهنگی جامعه در هر ماه به هدر می رود.

خلاصه آمار مذکور این نکته را گوشزد می کند که در هر سال، ما معادل 18 سال زمان فرهنگی و پیشرفت علمی و بستر تبلیغی دین را که طلاب طلایه دار آن هستند به هدر می دهیم. 18 سال به ازای هر سال، زمانی است که میتوان تحولات عظیمی در زمینه های علمی و فرهنگی جامعه ایجاد کرد.

بگذارید از زاویه دیگری به این مساله نگاه کنیم. 18سال زمانی است که در آن می توان قریب به دو دوره از طلاب را بعد از گذشت ده سال و اتمام دروس سطح، برای درس خارج مهیا کرد. همچنین زمان مذکور به خوبی ظرفیت پرورش بهترین نیروهای علمی و تبلیغی را دارد و غالبا نیروهای زبده حوزوی در زمان مذکور بار علمی و یا تبلیغی خود را می بندند.

به نظر می رسد بازنگری جدی و صحیح و برنامه ریزی شده و سامان یافته در سیستم پرداخت شهریه طلاب می تواند کمک چشمگیری در جلوگیری از اتلاف و هدر رفت زمان برای پیشرفت و اعتلای حوزه و طلاب ایفا کند.

بدون شک استفاده از امکانات جدید و به روز در جابجایی پول و نقل و انتقال آن یکی از کلیدی ترین راه های جلوگیری از مشکل جدی است.

پر واضح است مدیریت قوی و پیشرفته و استفاده از یک مرکز آماری در حوزه برای به دست آوردن آمار دقیق طلاب می تواند به مدیریت حوزه و همچنین به دست آوردن آمار صحیح و اقدام مناسب برای پرداخت شهریه هر طلبه کمک شایانی کند.

این آفت بزرگ که گریبانگیر پیشرفت علمی و فرهنگی حوزه است می تواند با اندکی دقت و مدیریت صحیح و دلسوزانه به یک خدمت بزرگ به جامعه حوزوی ما تبدیل شود.

پی نوشت ها:

[1] . نهج‌البلاغه فیض، ص 1086

[2] . مشرق نیوز به نقل از حجت الاسلام والمسلمین «رسول ابراهیمیان»  معاون شهرستان های مركز مدیریت حوزه های علمیه خواهران كشور