تبیان، دستیار زندگی
حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد خاتمی طی سخنانی درهمایش « مشروطه، تجارب گذشته، چشم‌انداز آینده» از مشروطه به عنوان مظهر و نماد واقعیتی كه در حیات تاریخی ایران ظهور پیدا كرد و همه‌ی حوادث بعد از خود را تحت تاثیر قرار داد نام ب...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

خاتمی: قدرتی در دوران جدید پایدار است كه درآن ملت پایه‌ واساس باشد


حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد خاتمی طی سخنانی درهمایش « مشروطه، تجارب گذشته، چشم‌انداز آینده» از مشروطه به عنوان مظهر و نماد واقعیتی كه در حیات تاریخی ایران ظهور پیدا كرد و همه‌ی حوادث بعد از خود را تحت تاثیر قرار داد نام برد.

وی گفت:« آنچه درحال حاضر قابل توجه است تغییر مناسبات قدرت در دوران جدید و دوران ماست. حكومت مظهر نظم اجتماعی است. بدون حكومت زندگی اجتماعی میسر نیست و این مسئله‌ای است كه تنها آنارشیست‌ها نسبت به آن تردید دارند و لزوم وجود حكومت را رد می‌كنند.»

وی با بیان اینكه آنارشیسم یك توهم است نه یك مكتب، ادامه داد:« اگر حكومت مظهر نظم اجتماعی است باید بپذیریم كه زندگی بدون نظم اجتماعی میسر نیست، اما پایه و اساس این حكومت چیست؟ »

خاتمی اضافه كرد:« در دوران جدید قدرتی پایداری پیدا می‌كند كه در آن ملت پایه و اساس است.با پیدایش ملت به عنوان پایه و اساس نظم، نظام اجتماعی نظام مردم‌سالاری و دموكراسی است.»

رییس جمهور سابق كشورمان، در ادامه با بیان اینكه در گذشته از آنجایی كه ملت به عنوان پایه و اساس نظم اجتماعی مطرح نبود، مردم‌سالاری و دموكراسی امری مذموم تلقی می‌شد، گفت:« حتی در دوران پیركلف در یونان قدیم دموكراسی كه وجود داشت با دموكراسی زمان از بعد شكلی و محتوایی فاصله دارد. گرچه این دوره اوج شكوفایی و پیدایش نحله‌های بزرگ فكری در زیرمكتب سقراط و افلاطون است، اما آن دموكراسی با دموكراسی امروز كه پایه‌ی آن ملت است متفاوت می‌باشد.»

وی یادآور شد:« در یونان قدیم همه‌ی مردم در دموكراسی نقشی نداشتند و بخش كوچكی از مردان آزاد در آن سهیم بودند و زنان، بردگان و بیگانگان از این دایره خارج بودند اما در دوران جدید بر اثر تحولاتی كه در زندگی بشر پیش آمد و استبداد در غرب عالم‌گیر شد پدیده و منشا قدرت جدیدی به نام ملت ظهور پیدا كرد.»

خاتمی با یادآوری اینكه ما اولین آثار این پدیده (ملت) را در آثار ماكیاول مشاهده می‌كنیم و بعد در آثار دیگر نویسندگان همانند روسو و ولتر مشاهده می‌كنیم، افزود:« زمانی كه ملت ظهور پیدا كرد نظم اجتماعی مقبول نیز عبارت شد از دولت و ملت و امروز در همه‌ی عالم یك مبنای نظم اجتماعی پذیرفته شد و آن دولت و ملت است و در سایه‌ی چنین تحولی مردم منشا قدرت شدند. مردمی كه به صورت جمعی هویت آنها در ملت و به صورت سیاسی در دولت تعریف می‌شود.»

رییس موسسه بین‌المللی گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، در ادامه با طرح این سوال كه رابطه‌ی میان مردم و دولت چگونه تعریف می‌شود، اظهار داشت:« در گذشته رابطه‌ی مردم و دولت رابطه‌ی خدایگان و برده و ارباب و رعیت بود. نسبتی كه حاكم با مردم داشت تحكم و نسبت مردم با حكومت اطاعت بود و دیگر هیچ اما وقتی مردم در هیات ملت اعلام حضور كردند این رابطه تغییر كرد.»

وی اضافه كرد:« ملت جمع مردمی است كه در یك زادبوم با یك خاطره‌ی تاریخی، اهداف و منافع مشترك زندگی می‌كنند. وقتی این هیات و پدیده ظهور پیدا كرد نسبت میان قدرت متمركز و مردم به نسبت میان ملت و دولت تغییر یافت و این امری عالم‌گیر است گرچه در غرب پدید آمد اما در سراسر جهان بسط پیدا كرد.»

خاتمی با بیان اینكه درحال حاضر در هیچ جا هیچ نظم اجتماعی را جز از طریق دولت و ملت نمی‌توان پذیرفت و نمی‌پذیریم، افزود:« بر این اساس است كه بعد از تحولی كه در ایران در قالب انقلاب اسلامی رخ داد آنچه مورد قبول همگان قرار گرفت جمهوری اسلامی بود و نه انواع و اقسام دیگری كه در تاریخ سابقه داشت.»

خاتمی در ادامه با استناد به برخی روایاتی كه حكمرانان و خلفای اسلامی با استفاده از آن خود را دارای صفاتی كه به لحاظ الهی آنها را شایسته‌ی قرار گرفتن در جایگاه خلافت قرار می‌دهد، می‌دانستند؛ صحت این روایات را مورد تردید قرار داد و گفت:« در اینجا به عنوان یك مسلمان كه به آزادی و مردم‌سالاری ایمان دارد و معتقد به معنویات و اخلاق است می‌گویم مشروطیت در تاریخ معاصر ما بام بلندی است كه مردم ایران بر فراز آن ایستاده‌اند و موجودیت مستحبسی خود را به جهان عرضه كردند و هر كس در مقابل آن ایستاد ناچار به عقب‌نشینی شد.»

رییس جمهور سابق كشورمان، با یادآوری اینكه البته مردم ایران در این حركت خود همواره كامیاب نبودند و ناكامی‌هایی را نیز داشته‌اند، افزود:« كسانی كه در مقابل این حركت مردم ایستاده‌اند گر چه توانستند حركت آنها را كند كنند، اما در نهایت مجبور به عقب‌نشینی شدند.»

وی با بیان اینكه جامعه‌ی ایران و جوامع مسلمان درحال گذراندن دوره‌ی نوزایش خویش هستند، گفت:« این نوزایش واقعیتی است كه با آنچه در نظر و نزد صاحب‌نظران می‌گذرد فاصله دارد. هنوز به جایی نرسیده‌ایم كه به لحاظ تئوریك این نوع زایش را تبیین كنیم اما این نوع زایش امری واقعی است.»

خاتمی اضافه كرد:« دراین نوع زایش پدیده ملت خود را آشكار كرده و متاسفانه میان صاحب‌نظران چه سنت‌گریزان غرب‌گرا و چه سنت‌گرایان غرب‌ستیز و چه مصلحان كه می‌توانید عنوان روشنفكر دینی را به آنها بدهید و آنها در عین وفاداری به سنت به نوسازی نیز معتقدند درباره‌ی نواندیشی و تجددی كه درحال شكل‌گیری است و ظهور پدیده‌ای به نام ملت اختلاف‌نظرهای بزرگی وجود دارد.»

وی افزود:« من معتقدم منشا این موارد از فقر تئوریك میان متفكران مسلمان و ناتوانی در تبیین این پدیده و تعیین نسبت آن با سنت است.»

وی با بیان اینكه تحول جدید تاریخ معاصر ایران متاثر از دنیای مدرن است، اما تسلیم تجربه‌ی غرب در این زمینه نبوده است، افزود:« تحول جدید گر چه متاثر از دنیای مدرن است اما باید توجه داشته باشیم كه تسلیم این تجربه كه در گوشه‌ای دیگر از جهان و با توجه به شرایط و واقعیت‌های تاریخی آن رخ داده نبوده‌ایم. جامعه‌ی ما نیازمند نوعی تجدد در فكر و عمل است، اما این تجدد نسخه‌برداری از تجددی كه در جای دیگر رخ داده است نیست و نوزایشی است.»

رییس جمهور سابق كشورمان، با بیان اینكه باید این زایش با كمترین درد و هزینه متناسب با وضعیت تاریخی ما شكل می‌گرفت، نگاه‌هایی را كه در قالب این زایش معتقد به كنار گذاشتن سنت یا تجدد به نفع دیگری بودند را مورد نقد قرار داد.

خاتمی در ادامه با استناد به آیه‌ی شریفه‌ی قرآن كه در آن عنوان شده «انا خلقناكم من ذكر و انثی و جعلناكم شعوبا و قبائلا لتعارفو،ان اكرمكم عندالله اتقكم»، گنجاندن مفاهیم جدید در قالب عناوین و روایات دینی را تصنعی و سطحی خواند و افزود:« بر این اساس اشتباه است كه تصور كنیم مفهوم شعب كه در فارسی آن را ملت ترجمه كردیم از همان شعوبی گرفته شده كه در این آیه آمده است.»

وی اضافه كرد:« چه اشكالی دارد اطلاق شعب را چنان بدانیم كه از جمله در صورت تاریخی شعب و ملت نیز منطبق باشد و شامل حال آن بشود. هم‌چنان كه عشیره و قبیله و زندگی عشیره‌ای و قبیله‌ای در اسلام به استناد این آیه نفی نشده برخورداری از نظام جدید گریزناپذیری كه امروز در شرق و غرب عالم حاكم است نیز قابل انطباق باشد و تعارضی بین آنها نباشد.»

خاتمی تصریح كرد:« به هر حال مشروطیت فراز بزرگی در تاریخ ماست و به مظهر یك تحول در جامعه و هم منشا تحولات بعدی در جامعه‌ی ما تبدیل شده است. هر چند معتقدم مشروطیت در مسیر خود به اهدافش نرسید؛ اما واقعیاتی كه مشروطیت را تحمیل كرده وجود داشته و دارد و در مسیر تكاملی خود درحال حركت است و آن واقعیت و پدیده‌ی مبارك ملت شریف ایران است.»

منبع: خبرگزاری ایسنا - روابط عمومی موسسه تبیان


لینک مطالب مرتبط:

ویژه نامه صدمین سالگرد انقلاب مشروطیت