6 توصیه غذایی در آستانه روز جهانی کلیه
کاهش مصرف میوه و سبزیجات، دریافت بیش از حد پتاسیم، مصرف موادغذایی‌ای که باعث افزایش فشارخون می‌شود، استفاده بیش‌ازحد کود در فرآیند تهیه میوه و سبزیجات، مسمومیت‌های تغذیه‌ای و سموم مورد استفاده در دفع آفات، زمینه ابتلا به نارسایی کلیوی را فراهم می‌کند. در واقع عدم پاکسازی کامل سموم مورد استفاده در دفع آفات گیاهی یا نگهداری مواد غذایی مانند گندم باعث ابتلا به این بیماری می‌شود. سیر روند این بیماری به گونه‌ای است که با گذشت زمان بیماری نمایان می‌شود. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد استفاده از ظروف آلومینیومی هم که باعث ترکیب آلومینیوم با مواد غذایی داخل آن می‌شود در ابتلا به نارسایی کلیوی موثر است. مصرف خودسرانه داروها به خصوص مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها و برخی از داروها بدون نسخه پزشک در وهله اول به کبد و سپس به کلیه آسیب می‌رساند. بهتر است بدانید محافظت از کلیه در سلامت قلب هم موثر است. اگر دیابت دارید از کلیه‌هایتان مراقبت کنید و وزن خود را کاهش دهید. بیماران کلیوی باید از سبزی‌ها و میوه‌های کم‌پتاسیم مانند سیب، نارنگی، لیمو، گریپ‌فروت، گیلاس، توت‌فرنگی، هلو، آناناس، هندوانه، تمشک و زغال‌اخته استفاده کنند. موز، خرما، کیوی، گلابی، آلو، شلیل، زردآلو، طالبی و خربزه دارای پتاسیم بالا هستند. موز میوه‌ای است که قند و پتاسیم بالایی دارد و در بیماران مبتلا به دیابت و کلیوی منع مصرف دارد. کدو حلوایی هم جزو سبزی‌ها به حساب می‌آید که هم نشاسته بالا (مضر برای دیابتیک) و هم پتاسیم بالایی دارد (مضر برای کلیوی). خیار، کاهو، گل کلم، پیاز، فلفل، کدو، بادمجان و شلغم جزو سبزی‌های مطمئن هستند.
در بحث خورد و خوراک در واقع تمامی اندام‌ها و دستگاه‌های بدن را در نظر می‌گیریم و به عبارت ساده‌تر دستور تغذیه‌ای خاصی برای حفظ سلامت هیچ اندامی و از جمله کلیه به آن مفهوم وجود ندارد. اما طبیعتاً برخی از مراقبت‌های تغذیه‌ای می‌توانند نفع عمده‌ای به کلیه‌ها برسانند که در اینجا به 6 نمونه از مهم‌ترین‌های آن اشاره می‌کنم.
1- نمک؛ هرچه کمتر، بهتر
مقدار مصرف نمک در کشور ما بیش از سایر کشورها و تقریباً 2 برابر سرانه مصرف در سایر نقاط دنیاست. مصرف نمک با پرفشاری خون در ارتباط بوده و پرفشاری خون از جمله عواملی است که به بافت کلیه آسیب می‌رساند و در مدت زمانی طولانی سبب بروز مشکلات بسیاری در این ارگان می‌شود.
2- پروتئین به اندازه
به طور معمول در یک رژیم غذایی عادی و طبیعی و مطابق با دستورالعمل‌های تغذیه‌ای، مقدار پروتئینی که به بدن می‌رسد چیزی حدود 15 تا 25 درصد کل کالری دریافتی است که در شرایط خاص ممکن است، به 30 درصد هم برسد.
در این حالت مصرف پروتئین مشکل خاصی برای کلیه پیش نمی‌آورد اما در پاره‌ای از شرایط خاص در مورد جوانانی که دنباله‌روی ورزش هستند و بیشتر بدن‌سازی می‌کنند و علاقه دارند که به قول خودشان حجم بیاورند مصرف بی‌رویه پروتئین گفته شده در درازمدت ممکن است صدماتی را متوجه کلیه‌هایشان کند.
کاهش مصرف میوه و سبزیجات، دریافت بیش از حد پتاسیم، مصرف موادغذایی‌ای
که باعث افزایش فشارخون می‌شود، استفاده بیش‌ازحد کود در فرآیند تهیه میوه
و سبزیجات، مسمومیت‌های تغذیه‌ای و سموم مورد استفاده در دفع آفات، زمینه
ابتلا به نارسایی کلیوی را فراهم می‌کند
هر چند باید بگویم واقعاً مطالعه و یافته ثابت‌شده‌ای دال بر این مسئله نداریم ولی از نظر تئوری واقعاً چنین مسئله‌ای هست و با برخی مکانیسم‌های خاص ممکن است جدار صافی‌های کلیه که به آن گلومرول می‌گوییم از لحاظ پروتئین بالای دریافتی آسیب دیده و تخریب شوند.
117473این مسئله به آن معنی نیست که ورزشکاران به هیچ‌وجه نباید مصرفشان از پروتئینی که یک فرد عادی دریافت می‌کند، بیشتر شود.
3- کنترل وزن
اضافه وزن و چاقی بسیاری از اندام‌ها و دستگاه‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و متأسفانه کلیه هم از مضرات آن بی‌نصیب نمی‌ماند. کمترین اثری که چاقی بر کلیه می‌گذارد این است که سبب پرفشاری خون می‌شود و پرفشاری خون بر کلیه اثر می‌گذارد. حفظ وزن و پیشگیری از افزایش آن در اینجا اهمیت زیادی پیدا می‌کند. یادمان باشد حتی در دامنه وزن طبیعی هم افزایش وزن می‌تواند خالی از ضرر نباشد. به عبارت ساده‌تر، یک فرد ممکن است وزن عادی داشته باشد ولی انباشت چربی در بدنش بیش از حد انتظاری دارا باشد. فراموش نکنیم مصرف میوه و سبزی نیز نفعی عمومی برای بدن دارد و کلیه نیز از منافع آن بی‌نصیب نمی‌ماند. مصرف میوه و سبزی‌ها در برخی بیماری‌های التهابی که کلیه را هم درگیر می‌کند، می‌تواند تا حدودی سبب پیشگیری و درمان آن‌ها شود.
4- مراقبت‌های دیابت
در مورد افراد که بیماری‌های خاص دارند باید گفت شایع‌ترین بیماری که می‌تواند به کلیه آسیب برساند بالا بودن قند یا دیابت است. چند نکته در این مورد لازم است که به آن اشاره می‌کنم. یکی اینکه شایع‌ترین نشانه بیماری قند، نبودن هیچ‌گونه علامت و نشانه است. این موضوع بسیار مسئله‌ساز است به لحاظ اینکه ممکن است بسیاری از افراد بیماری قند داشته باشند ولی خودشان متوجه نباشند. نکته‌ای که باید در اینجا یاد بگیریم اینکه به ویژه افرادی که بالای 35 تا 40 سال سن دارند، باید سالانه چکاپ شوند و حتی اگر علامتی از بیماری خاصی ندارند باز باید خود را چک کنند.
کسانی که بیماری قند دارند و نسبت به وزن و رژیم خود بی‌تفاوتند که متأسفانه تعداد آن‌ها کم هم نیست، یکی از آسیب‌های جدی که می‌بینند، آسیب به کلیه است. به همین دلیل لازم است زیر نظر متخصص باشند تا خدای نکرده دچار آسیب ماندگار کلیوی نشوند زیرا وقتی چنین اتفاقی پیش آید دیگر نمی‌توان کاری کرد و فرد درگیر مسئله دیالیز و مشکلات خاص آن خواهد شد.
5- پیشگیری از سنگ کلیه
یکی از ابتلایات شایع کلیه، سنگ کلیه است. اینکه چرا برخی کلیه‌ها سنگ می‌سازد، برخی دیگر نمی‌سازد دقیقاً مشخص نیست اما گفته می‌شود به هر حال یک زمینه فردی و خانوادگی ممکن است داشته باشد. دوم اینکه برخی افرادی که تجربه دفع سنگ‌های کوچک کلیوی را داشته‌اند و می‌دانند چقدر دردناک و همراه با تهوع و استفراغ شدید است، متأسفانه به توصیه دوستان یا حتی راهنمایی غلط کادر پزشکی، لبنیات را از برنامه غذایی‌شان حذف می‌کنند تا دچار این مشکل نشوند. اتفاقاً طب امروز بر این مصرف صحه گذاشته که افراد مبتلا به سنگ کلیه که جنس سنگ آن‌ها از نوع اگزالات کلسیم است حتماً باید کلسیم را در حد توصیه شده دریافت کنند مگر اینکه مشکل خاصی داشته باشند که پزشک تشخیص دهد و باز در این حالت هم کلسیم دریافتی قطع نمی‌شود بلکه میزان آن توسط متخصص تغذیه تنظیم می‌شود.
اگر نوع سنگ از نوع اگزالات کلسیم باشد برخی غذاها مانند چای پررنگ، قهوه، شکلات، کرفس، ریواس و تا حدی گوجه‌فرنگی نیز باید در رژیم غذایی محدود
یا کاملاً حذف شود
برای پیشگیری از بروز سنگ کلیه در افرادی که کلیه سنگ‌ساز دارند، لازم نیست لبنیات حذف شود بلکه باید مایعات به مقدار زیاد حداقل 8 تا 10 لیوان و ترجیحاً 12 لیوان در روز مصرف شود، وزن خود را کنترل کنند و اگر چاق هستند وزنشان را پایین آورند. ورزش کنند، فعالیت بدنی منظم داشته باشند تا اگر هسته اولیه سنگ در لگنچه تشکیل شده با جریان ادرار یا نیروی جاذبه زمین دفع شود بدون اینکه درد و خطری برای فرد داشته باشد. مصرف برخی غذاها نیز بسته به نوع سنگ باید زیر نظر متخصص تغذیه محدود یا قدغن شود. اگر نوع سنگ از نوع اگزالات کلسیم باشد برخی غذاها مانند چای پررنگ، قهوه، شکلات، کرفس، ریواس و تا حدی گوجه‌فرنگی نیز باید در رژیم غذایی محدود یا کاملاً حذف شود.
6- توصیه آخر
به طور کلی مصرف مایعات زیاد، کاهش مصرف گوشت قرمز، ورزش و تحرک بدنی منظم و کنترل وزن از جمله مهم‌ترین مواردی هستند که می‌توانند در داشتن یک کلیه سالم به ما کمک کنند.
فرآوری: مریم مرادیان نیری
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منابع:
هفته نامه سلامت - دکتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی
سلامتیران - دکتر محمدحسن انتظاری، متخصص تغذیه
مطالب مرتبط:
غذاهای مفید برای حفظ سلامت کلیه‌ها
سنگ کلیه دارید؟ نوشیدن چای جوشیده ممنوع!
