دست هایم برای تویی که نمی شناسمت

مصاحبه اختصاصی تبیان با رییس واحد پیوند دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

تبیان : لطفا در مورد این مرکز و پیوند دست که برای اولین بار در ایران انجام شد، توضیحاتی ارائه بفرمایید.

واحد پیوند دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از سال 1383 به منظور افزایش اهدای عضو از افراد دچار مرگ مغزی در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری تاسیس شد. حالا چرا در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری که یک بیمارستان ریوی است و توسط ما که تخصصمان در مورد ریه است؟

به دلیل اینکه در سال 1379 پیوند ریه را در بیمارستان مسیح دانشوری راه انداختیم، اما به دلیل اینکه افراد مرگ مغزی ای که ما ریه شان را برای پیوند استفاده می کردیم توسط بیمارستان های دیگر معرفی می شدند و سال به سال تعداد بیمارهایی که معرفی می شدند کمتر و کمتر می شد، سال 1383 با اجازه آقای دکتر ولایتی از وزارت بهداشت و همینطور رئیس وقت دانشگاه، خودمان واحد فراهم آوری اعضای پیوندی راه انداختیم، یعنی در یک بیمارستان ریوی، واحد اهدای عضو دایر کردیم.

انگیزه اول ما از این کار، افزایش ریه های قابل اهدا بود، ولی وقتی یک فرد دچار مرگ مغزی، همه اندام هایش را اهدا می کرد، در نتیجه تعداد اهدای کبد، کلیه و قلب و .... نیز افزایش پیدا کرد.

از سال 1383 از نظر اهدای عضو رتبه اول کشوری بودیم، یعنی از نظر تعداد اهداکننده و از نظر تعداد و کیفیت اندام ها بهترین رتبه را داشتیم و با تلاش پیگیری که گروه اهدای عضو ما انجام دادند، در خاورمیانه هم رتبه اول را کسب کردیم.

جالب است بدانید که آمار اهدای عضو در دنیا بر اساس میلیون بیان می شود و کشورها از این نظر با هم مقایسه می شوند. بالاترین آمار مربوط به کشور اسپانیا است که 34.3 در میلیون است. در کشورهای اروپایی و آمریکا بین 10 تا 20-25 در میلیون است. در ایران 5.7 در میلیون بود که آمار بسیار پایینی است. دانشگاه شهید بهشتی توانست آمار خود را به 25 میلیون برساند، یعنی نزدیک به آمار کشور اسپانیا و این کار را با افزایش گرفتن رضایت از خانوده های افراد دچار مرگ مغزی انجام دادیم. قبلا آمار رضایت گیری 32 درصد بود، یعنی 68 درصد مردم رضایت نمی دادند. ولی ما در دانشگاه شهید بهشتی، تعدادی روانشناس برای صحبت با خانواده ها استخدام کردیم و همینطور تعدادی هماهنگ کننده اهدای عضو تربیت کردیم. با این کار در طی یک ماه، آمار رضایت گیری به 77.7 رسید و در دی ماه 90 درصد شد.

پیوند دست فردی که دستش قطع شده به خودش، حدود بیست سال است که در ایران انجام می شود. در دنیا هم در دهه چهار و پنج میلادی، این نوع پیوند انجام می شد.اولین پیوند دست موفق از فرد دچار مرگ مغزی به یک فرد دیگر، در دنیا در سال  1998 انجام شد، یعنی حدود چهل سال بعد از اینکه پیوند دست در دنیا شروع شد.در ایران سال هاست که جراحان پلاستیک پیگیر این قضیه هستند و مرتب با ما تماس می گرفتند و از ما می خواستند که این کار را انجام بدهیم.

اولین مسئله ای که ما مطرح کردیم مجوز شرعی این کار بود. در  صحبتی که با علما داشتیم به خصوص آیت الله مکارم شیرازی، ایشان فرمودند چون این کار برای کمک به یک آدم دیگر است، اشکالی ندارد.

تبیان: کسانی که فرم اهدای عضو را پر می کنند مشخص می شود که کدام اعضای خود را می توانند اهدا کنند؟

در کارت اهدای عضو نوشته شده است که شما کدام یکی از این اعضا را می خواهید اهدا بکنید مثلا قلب، ریه، کبد، کلیه و..... یا نسوجی که بیرون بدن است، یعنی نسوج با پوست برداشت می شود،  ممکن است کل یک مفصل پا را بردارند یا دریچه قلبی،  قرنیه چشم و ... که همه اینها نسوج است و از خود فرد پرسیده می شود.

ما از سال 1384 سایتی را به اسم ehda.ir تاسیس کردیم که فرد می تواند کارت اهدای عضو را در این سایت پر کند و کارت اهدا، به طور رایگان برایش ارسال می شود. در عرض سالیان گذشته، ما حدود یک میلیون کارت اهدای عضو صادر کردیم و برای مردم به صورت رایگان فرستادیم . در مورد افرادی که خودشان نمی توانند حرف بزنند، طبق قانون ولی دم باید رضایت بدهد. حتی اگر فرد قبلا کارت اهدای عضو داشته باشد، باز هم رضایت ولی دم شرط است.

اهدای دست یک مساله خیلی خطیر بود، چون در واقع خانواده فرد اولین سوالی که از ما می پرسند این است که شکل ظاهری او به هم نمی خورد. به همین دلیل ما دو مسئله را مطرح کردیم :  اولا اجازه شرعی بود که حدود سال 1385 یا 1386 از حضرت آیت الله خامنه ای مجوز شرعی را هم برای پیوند دست و هم برای پیوند صورت گرفتند. هدف اصلی هم پیوند دست نبود، بلکه پیوند صورت بود. چون یک نفر می تواند بدون دست زندگی کند، ولی کسانی که به دلیلی مثل پاشیدن اسید به صورتشان یا به دلیل سوختگی صورتشان را از دست می دهند، در خانه سختی زیادی تحمل می کنند و نمی توانند وارد جامعه شوند. در همان سال ها، از حدود 60 بیمار دعوت شد تا عوارض داروهای بعد از پیوند به آنها گفته شود.

تبیان: داروهای بعد از پیوند چه عوارضی دارند ؟

این داروها عارضه ی عمومی دارند و ایمنی بدن را تضعیف می کنند. لذا ممکن است عفونت ها به بدن حمله کنند و حتی خود عفونت باعث مرگ مریض شود. ما این خطرات را برای آنها  توضیح دادیم، ولی بیماران به شدت مصر بودند که این کار انجام شود و عوارضش را قبول کردند. این  بیماران تقریبا 4 یا 5 سال است که در لیست انتظار هستند و روز به روز هم به تعدادشان افزوده می شود.

تبیان : از پیوند دست بگویید.

برای پیوند دست، از خانواده فر دچار مرگ مغزی رضایت گرفتیم، ولی آقای دکتر ولایتی باید به ما اجازه می دادند، چون این کار مسائل جانبی داشت. در واقع من رئیس بخش اهدای عضو بیمارستان هستم و آقای دکتر ولایتی رئیس اینجانب هستند. اگر ایشان مسئولیت اهدای عضو بیمارستان مسیح دانشوری را قبول نمی کردند و حمایت های بی دریغ ایشان نبود، نمی توانستیم در یک بیمارستان ریوی، قوی ترین مرکز اهدای عضو خاورمیانه را راه اندازی کنیم.

تبیان: برداشتن اعضا به چه ترتیبی است؟ آیاقانون خاصی دارد، مثلا اول قلب، بعد کلیه و ... .این دست پیوند زده شده چقدر دوام دارد و چقدر زنده می ماند؟

بله ، برداشتن اعضا و احشا قانون دارد که اول کدام رگ را ببندند. در مورد این پیوند دست، ما هیچ اطلاعی نداشتیم و از آقای دکتر فیروزی پرسیدیم که چه محلولی برای انتقال دست لازم است که ایشان گفتند فقط باید دست مرطوب نگه داشته شود.آقای دکتر ولایتی نیز از این پیوند حمایت مستقیم کردند، هم در اینجا و هم در بیمارستان پانزده خرداد سر پیوند حضور داشتند. مسئولیت بعدش را هم تیم پیوند ما به عهده گرفت.

خانم دکتر رشید فرخی مسئولیت این پیوند دست را به عهده گرفت. چون این پیوند بیشتر شبیه پیوند کلیه است تا پیوند ریه، خانم دکتر رشید فرخی که مسئول پیوند کلیه و متخصص نفرولوژی هستند و مسئولیت این پیوند را عهده دار شد.چون باید قبل از پیوند عضو، ایمنی بدن را بسیار پایین بیاوریم، به فرد گیرنده دارو دادیم. الحمدلله حال گیرنده دست الان خوب است، راه می رود، غذا می خورد و مشکلی ندارد.

تبیان: تا به حال چند پیوند با سرپرستی شما یا با حضور شما انجام شده است؟

در این بیمارستان حدود 600 اهدای عضو انجام دادیم که بیشترش پیوند کلیه و کبد بوده است، چون کلیه و کبد اکثر اهداکننده ها استفاده می شود.اما تعدادی از قلب ها به خاطر ضربه مثلا پمپاژ قلب مختل شده یا اینکه فشار مریض پایینه دارو زیاد میگیره و در نتیجه قلبش پذیرفته نمی شود . ریه از بدترین هاست. آمار دنیا هم همین است و از هر ده اهدا کننده، یک ریه قابل استفاده است. مثلا ما 25 اهدا کننده داریم ، 25 کلیه اهدا می شود که تقریبا 40 تا 50 تا کلیه در ماه می شود . قبلا همه پیوند کلیه های کشور که تقریبا 2000 پیوند کلیه در سال بود، از فرد زنده انجام می شد. ولی از زمانی که اهدای عضو در کشور فعال شد، دو سال قبل 26 درصد از مرگ مغزی انجام شد و سال قبل 33 درصد از مرگ مغزی انجام شد، حالا زنده فامیل یا غیر فامیل به صورت هدیه، فروش یا هر چیزی که اسمش رو بذارید . یعنی اگر به همین ترتیب پیشرفت کنیم، به جایی خواهیم رسید که اصلا نیازی از پیوند زنده وجود نخواهد داشت. یعنی مرگ مغزی این قدر زیاد است که 3000 تا 6000 مورد در سال وجود دارد.  آمار غیر رسمی تا 12000 مرگ مغزی در سال را هم گزارش می کند که امیدواریم این آمار کم شود.

تبیان: شما با مرگ مغزی می توانید به بیمارانی که با بیماری خود دست و پنجه نرم می کنند، پیوند داشته باشید. واقعا این برای شما خوشحال کننده است یا نه؟ با توجه به اینکه با هر مرگ مغزی شما می توانید یک نفر را نجات دهید.

از نظر مادی که خیال تان راحت باشد، چه اهدای عضو و چه پیوند برای بیمارستان فقط هزینه دارد. ما محاسبه ای کردیم با پولی که وزارتخانه برای اهدای عضو به ما می دهد ، برای هر اهدای عضو ما حدود چهار میلیون ضرر می دهیم. من واقعا آرزو می کنم یک روزی اهدا کننده های ما هم 60 و 70 ساله شوند ، نه جوان های 16 تا 25 سال.وقتی صورت یک دختربچه شش ساله را نگاه می کنم، که مثلا دراثر گازگرفتگی دچار مرگ مغزی شده است، دیگر نمی توانم خودم را کنترل کنم و همه گریه می کنیم.

من همیشه می گویم پرسنل واحد پیوند، به خاطر سختی کار، باید یک اضافه کار ویژه بگیرند. ولی نکته اش این است که ما از یک اتفاق بد، زندگی می سازیم. یعنی این قسمت قضیه است که مهم است و این برای ما ارزشمند است. چیزی که ما را نگه داشته همین است.

من متخصص ریه هستم و باید بروم بیمارستان خصوصی ویزتم را کنم، کلینکم را بروم و... . چیزی که ما را با تمام سختی نگه داشته، همین اهدای زندگی به یک فرد است.در این سیستم سخت، فقط بیماران هستند که به ما انرژی می دهند، وقتی یک بیمار مرخص می شود و اذعان می دارد که پرستارهای این بیمارستان چقدر خوب از مریض مراقبت می کنند.پرستاری که لقمه می کرد و صبحانه می داد به یک مریض پیوندی به یک پسر 16-17 ساله می گفت که وقتی که غذا می خورد احساس می کنم که گوشت تن من می شود. احساس می کنم که دارم به بچه خودم غذا می دهم .

تبیان: مراقبت بعد از پیوند، باید تا چند وقت باشد و احتمال خطر پس زدن پیوند تا چه زمانی وجود دارد؟

حتی با گذشت 4 تا 5 سال بعد از پیوند، بدن فرد گیرنده با عضو پیوندی مقابله می کند و هنر ما این است که نگذاریم عضو پیوندی دفع شود. همیشه خطر پس زدن عضو وجود دارد، البته در روزهای اول پیوند، این خطر خیلی بیشتر است.

کافی است بیمار چند روز داروهایش را نخورد تا عضو دفع شود. بیمار باید تا آخر عمر از دارو استفاده کند و همچنین مراقبت شدید داشته باشد، زیرا ایمنی بدنش به دیلیل استفاده از دارو ضعیف می شود و ممکن است عفونت های ویروسی یا عفونت ها قارچی بیمار را تهدید کنند. این کار اصلا با پیوند قطع عضوی که از خود فرد به خودش پیوند زده می شود . اسم هر دو پیوند است اما این کجا و آن کجا .

از شما به خاطر توضیحات خوبتون ممنونم و برای شما و همه همکاران تان آروزی سلامتی و موفقیت روزافزون داریم.

مصاحبه : مریم طالبی

بخش سلامت تبیان