فرآیندهای بیرونی و درونی تشکیل خاک

1)فرآیندهای بیرونی تشکیل خاک

هوازدگی:

به دگرگونی فیزیکی و شیمیایی سنگ ها و کانی ها در سطح زمین یا نزدیک آن هوازدگی گفته می شود.

این فرآیند باعث خرد شدن سنگ ها و تجزیه و تغییراتی در کانی های اولیه و ثانویه می شود و آن ها را به حالت پایدارتری در محیط خودشان می رساند.

الف) هوازدگی فیزیکی:

شامل خرد شدن سنگ ها بدون تغییر شیمیایی است که در آن فقط سنگ ها به قطعات کوچک تر تقسیم می شوند.

عوامل اصلی شکسته شدن سنگ ها، تنش های درون سنگ به علل:

تغییر دما در شبانه روز موجب انبساط و انقباض ناگهانی سنگ شده و آن را متلاشی می كند.

وقتی آب در شكاف سنگ ها نفوذ می كند بر اثر سرما منجمد می شود و به علت افزایش حجم (9 درصد افزایش حجم) فشار زیادی به سنگ وارد كرده و سنگ را متلاشی می كند.

رشد بلور ثانویه در شكاف سنگ ها به خصوص در نواحی بیابانی موجب ایجاد فشار به سنگ ها شده و انرژی را متلاشی می كند.

ریشه گیاهان در شكاف سنگ ها نفوذ كرده و بر اثر رشد به سنگ فشار می آورد و آن را متلاشی می كند.

ب) هوازدگی شیمیایی:

شامل تغییر در ساختار شیمیایی و کانی شناختی سنگ ها می شود و فرآیندهای آن عبارتند از:

اکسیداسیون و احیا:

اكسیژن در مجاورت آب و گرما با كانی ها باعث ایجاد واكنش شیمیایی شده و سنگ متلاشی می شود. این نوع هوازدگی در مناطق گرم و مرطوب بیشتر صورت می گیرد.

اثر اكسیژن بر سنگ های آهن دار بسیار زیادتر از سایر سنگ ها می باشد.

• آبگیری(هیدرولیز) : تركیب آب با بعضی كانی ها و ایجاد و واكنش شیمیایی موجب تخریب سنگ می شود.
• انحلال: آب بسیاری مواد را در خود حل كرده و با همراه داشتن مقداری كربن دی اكسید خاصیت اسیدی پیدا كرده و قدرت انحلال شیمیایی آن بیش تر می شود.

کلات شدن(پیوند یک یون فلزی با یک کمپلکس آلی): این فرآیند به کمک دی اکسید کربن انجام می گیرد.

به طور کلی هر دو فرآیند فوق در تشکیل خاک نقش مهمی دارند ولی در این بین نقش هوازدگی شیمیایی بعلت تنوع عوامل آن مهم تر است.

فرآیندهایی هوازدگی که اساسا در خاک رخ می دهند عبارتند از:

• چرخه اکسیداسیون و احیا
• جابه جایی آلومینیوم از ساختمان رس به داخل هیدروکسدهای آبدار از طریق جایگاه های تبادلی
• خروج پتاسیم از لایه های میکا
• ته نشست آلومینیوم بین لایه ای در کانی های رسی
• تشکیل گیبسیت و سیلیسی شدن دوباره
• تشکیل کانی های ثانویه آهن

2) فرآیندهای درونی تشکیل خاک:

این فرآیندها که به فرآیندهای پدوژنی نیز معروفند شامل به دست آوردن و از بین رفتن ماده ها از یک پیکره خاک است که بر اساس چهار پدیده فروساییدگی، افزایش ضخامت خاک، ویژگی های ژئومورفی حد واسط یا جابه جایی درون یک خاک صورت می گیرد.

فرآیندهای پدوژنی شامل افزایش مواد آلی و کانی به خاک، تلفات این مواد از خاک، انتقال این مواد از نقطه ای به نقطه دیگر و دگرگونی مواد آلی و کانی درون خاک می باشد.

فرآیندهای جابه جایی مواد در خاک شامل:

• آبشویی - فرسایش سطحی - غنی شدگی
• انباشتگی - آهک زدایی - سیلیس زدایی
• شورزدایی – شورشدن

مرکز یادگیری سایت تبیان

تجمیع: فاطمه گودرزی