سۆالات ناب نجومی!

آیا فضا خالی است؟

فضا در واقع اصلاً خالی نیست. در فضای بین ستارگان به طور متوسط در هر سانتیمتر مکعب ، یک یا دو اتم وجود دارد (هوای معمولی دارای ده میلیون میلیارد مولکول در هر سانتیمتر مکعب است). اما چگونه می توانیم بگوییم چنین چیزی وجود دارد؟ گاز بین ستاره ای برای نخستین بار با مطالعه ی طیف ستارگان دوتایی مشخص شد. اخترشناسان در آن ها خطوط طیفی را یافتند که نمی توانست متعلق به ستاره باشد و می بایست به هنگام عبور نور از میان فضا برای رسیدن به ما به وجود آمده باشند. عامل چنین خطوطی می بایست گاز میان ستاره ای باشد.

غبار میان ستاره ای که از ذرات جامد و ریز تشکیل یافته ، از طریق اثرگذاریشان بر نور ستارگان قابل تشخیص هستند. این غبارها نور آبی را که دارای طول موج کوتاه است بیش از نور سرخ که دارای طول موج بلند است کم رنگ می کنند. مطالعه ی دقیق طیف ستارگان چنین اثری را نشان می دهد و به سرخ شدن میان ستاره ای مشهور است.

چرا ظاهر حلقه های زحل سال به سال تغییر می کند؟

زاویه ای که ما از آن حلقه های زحل را می بینیم به دلیل حرکت نسبی زمین و زحل ، دائماً در حال تغییر است. بعضی وقت ها ، ما حلقه ها را بسیار خوب می بینیم ، به طوری که می توانیم ببینیم که قسمت هایی از حلقه ها به بالا و پایین سیاره چسبیده اند، اما در بعضی مواقع دیگر به سختی می توان حلقه ها را دید.

مایل بودن محور چرخش زحل دلیل عمده ی تغییر ظاهر حلقه ها است. درست همان گونه که محور چرخش زمین عمود بر مدار آن نیست و دارای زاویه ی تمایل 5. 23 درجه است ؛ محور زحل نیز دارای زاویه ی تمایل 7. 26 درجه است. با حرکت زحل در مدارش که 5. 29  سال طول می کشد تا یک چرخش کامل به دور خورشید بزند، دید ما نسبت به آن تغییر می کند. مثلاً در یک نقطه قطب شمال آن به سمت ما تمایل خواهد داشت و سپس بعد از تقریباً پانزده سال که زحل نیمی از مدارش را طی کرده است، قطب جنوبش به سمت ما متمایل خواهد شد.

اکنون به دلیل اینکه حلقه ها در سطحی مشابه استوای سیاره قرار می گیرند ، می توان استدلال کرد که وقتی قطب شمال سیاره به سمت ما متمایل است ، ما در حال نگاه کردن به وجه شمالی حلقه ها هستیم و وقتی که قطب جنوب به سمت ماست ، ما وجه جنوبی حلقه ها را می بینیم.

وقتی که حلقه ها به صورت مورب ظاهر می گردند ، اگر با یک تلسکوپ کوچک به آن ها نگاه کنیم کاملاً ناپیدا می باشند ، زیرا خیلی نازک هستند. اگرچه حلقه ها 270000 کیلومتر قطر دارند اما ضخامت آن ها تنها در حدود ده کیلومتر است. رۆیت حلقه ها به وسیله ی تلسکوپ ، واقعاً صحنه ی بسیار جالبی است و زاویه ی تغییر حلقه ها به جذابیت و زیبایی آن ها اضافه می کند.

ما از روی زمین چه مقدار از ماه را می توانیم ببینیم؟

از روی زمین، ما تنها می توانیم بیش از نصف سطح ماه را ببینیم. ما نمی توانیم تمام سطح ماه را ببینیم ، چون ماه حول محور خودش می چرخد. این چرخش درست به همان اندازه طول می کشد که ماه یک دور کامل به دور زمین می گردد (3. 27 روز). این بدان معناست که چون ماه حول محور خودش می چرخد و همچنین در همان جهت به دور زمین می گردد ، باید در همه حالات سطح واحدی را به طرف زمین داشته باشد.

شاید یک آزمایش عملی درک این مطلب را روشن نماید: یک صندلی یا یک چیز دیگر شبیه به آن را در وسط یک اتاق قرار دهید. روبروی صندلی قرار بگیرید و طوری دور صندلی بگردید که روی شما طرف صندلی باشد. شما با گردش به دور صندلی، به هر سمتی از اتاق نگاه کرده اید. به عبارت دیگر، در حالی که شما یک دایره ی کامل به دور صندلی گردیده اید، در همین حال یک چرخش کامل حول محور خودتان داشته اید.

چون ماه در مداری بیضی شکل حرکت می کند، سرعتش (بسته به اینکه چقدر از زمین دور باشد) تغییر می کند و بنابراین چرخش ماه با حرکتش به دور زمین متفاوت خواهد بود. بنابراین، ما می توانیم بخش کوچکی از طرف دور ماه را که بستگی به موقعیت آن در مدارش دارد ببینیم. در نتیجه، اگر شما برای مدتی طولانی به دقت به ماه نگاه کنید، مجموعاً  59 %  سطح ماه را خواهید دید.

برگرفته از کتاب «186 پرسش و پاسخ نجومی»