فایده سفر کردن از نگاه قرآن کریم
فرمان «سِیرُوا فِی الْأَرْضِ» شش بار در قرآن آمده است. متأسّفانه كافران بیش از ما به این دستور عمل كردند و وجب به وجب كشورهاى اسلامى را كاوش كردند و از منابع، ذخایر، نقاط قوّت و ضعف، آثار فرهنگى، كتب خطى و هنرهاى مسلمانان آگاه شده و آنها را غارت كردند و مسلمانان در خواب غفلت ماندند. بر مسلمانان واجب است از فرصتهای مناسبی چون عید نوروز برای جبران این غفلت بهره برده و به منظور کسب تجربه و عبرتگیری از ملل سابق در جهان گردش نمایند. در این مجال به بررسی جایگاه سفر و فواید آن از منظر آیات پرداخته می‌شود.
آثارى كه در نقاط مختلف روى زمین از دوران هاى قدیم باقى مانده اسناد زنده و گویاى تاریخ هستند، و حتى ما از آنها بیش از تاریخ مدون بهرهمند مىشویم، آثار باقیمانده از دورانهاى گذشته، اشكال و صور و نقوش روح و دل و تفكرات و قدرت و عظمت و حقارت اقوام را به ما نشان می دهد، در صورتى كه تاریخ فقط حوادث وقوع یافته و عكس هاى خشك و بى روح آنها را مجسم مىسازد.
آرى ویرانه كاخ هاى ستمگران، و بناهاى شگفتانگیز اهرام مصر و برج بابل و كاخهاى كسرى و آثار تمدن قوم سبا و صدها نظائر آن كه در گوشه و كنار جهان پراكندهاند، هر یك در عین خاموشى هزار زبان دارند و سخن ها مىگویند، و اینجا است كه شاعران نكته سنج به هنگامى كه در برابر خرابههاى این كاخ ها قرار مىگرفتند، تكان شدیدى در روح خود احساس كرده و اشعار شورانگیزى مىسرودند چنان كه" خاقانى" این آوازها را از درون ذرات كاخ شكستخورده كسرى و مانند آن با گوش جان شنیده، و آنها را در شاهكارهاى ادبى سرودند:
بر دیده من خندید كاینجا ز چه مىگرید؟ خندند بر آن دیده كاینجا نشود گریان!
مطالعه یك سطر از این تاریخهاى زنده معادل مطالعه یك كتاب قطور تاریخى است و اثرى كه این مطالعه در بیدارى روح و جان بشر دارد با هیچ چیز دیگرى برابرى نمىكند، زیرا هنگامى كه در برابر آثار گذشتگان قرار مىگیریم گویا یك مرتبه ویرانهها جان مىگیرند و استخوانهاى پوسیده از زیر خاك زنده مىشوند، و جنب و جوش پیشین خود را آغاز مىكنند، بار دیگر نگاه مىكنیم همه را خاموش و فراموش شده مىبینیم و مقایسه این دو حالت نشان مىدهد افراد خودكامهاى چه كوتاهفكرند كه براى رسیدن به هوسهاى بسیار زودگذر آلوده هزاران جنایت مىشوند.
و لذا قرآن مجید دستور مىدهد كه مسلمانان در روى زمین به سیر و سیاحت بپردازند و آثار گذشتگان را در دل زمین و یا در روى خاك با چشم خود ببینند و از مشاهده آن عبرت گیرند.
«قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»؛ «بگو: در زمین بگردید، پس بنگرید كه (خداوند) چگونه آفرینش را آغاز كرده است؟ سپس (همان) خدا نشئهى آخرت (قیامت) را ایجاد مىكند، همانا خداوند بر هر كارى بسیار توانا است»
آرى در اسلام نیز جهانگردى وجود دارد، و به آن اهمیت زیادى داده شده اما نه بسان توریستهاى هوسران و هوسباز امروز بلكه براى تحقیق و بررسى آثار و سرنوشت پیشینیان و مشاهده آثار عظمت خداوند در نقاط مختلف جهان، و این همان چیزى است كه قرآن نام آن را "سیر فى الارض" گذارده و طى آیات متعددى به آن دستور داده است از جمله:
1ـ «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَیْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِینَ»؛ « (اى پیامبر! به آنان) بگو: در زمین بگردید، سپس بنگرید كه سرنوشت تكذیب كنندگان چگونه شد؟»
پیامها:
ـ سفرهاى علمى و آموزنده و عبرتآور، ستوده و نیكوست.
ـ شكست و سقوط مخالفان حقّ حتمى است، اگر شك دارید، تاریخشان را بخوانید و با سفر، آثارشان را ببینید و عبرت بگیرید.
ـ عوامل عزّت یا سقوط جوامع، قانونمند است. اگر عواملى مثل انكار و تكذیب حقّ در زمانى سبب هلاكت شد، در زمان دیگر هم سبب مىشود.
ـ یكى از عوامل سقوط تمدّنها، تكذیب انبیا است.
ـ جلوههاى گذرا مهم نیست، پایان كار مهم است.
2ـ «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»؛ «بگو: در زمین بگردید، پس بنگرید كه (خداوند) چگونه آفرینش را آغاز كرده است؟ سپس (همان) خدا نشئهى آخرت (قیامت) را ایجاد مىكند، همانا خداوند بر هر كارى بسیار توانا است.»
پیامها:
ـ جهانگردى، سیر و سفر، مطالعه طبیعت و گردشهاى هدفدار، یك وظیفه و ارزش است.
ـ گردش در طبیعت، انسان را به فكر وامىدارد.
ـ با مطالعهى دقیق در آفرینش، شك و تردید خود را بر طرف كرده و خدا را بهتر مىتوانیم بشناسیم.
ـ بهترین دلیل معاد، قدرتنمایى خداوند در پدید آوردن موجودات در نخستین مرتبه است.
3ـ «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَیْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ كانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِینَ»؛ «بگو: در زمین سیر كنید پس بنگرید عاقبت كسانى كه قبل از شما (زندگى مىكردند و) بیشترشان مشرك بودند چگونه بود.»
قرآن مجید دستور مىدهد كه مسلمانان در روى زمین به سیر و سیاحت بپردازند و آثار گذشتگان را در دل زمین و یا در روى خاك با چشم خود ببینند و از مشاهده آن عبرت گیرند
پیامها:
ـ جهانگردى هدفدار، مورد سفارش اسلام است.
ـ حفظ آثار عبرتانگیز براى آیندگان، لازم است.
ـ تاریخ از منابع شناخت است. مطالعهى تاریخ و بهرهگیرى از حوادث گذشته، چراغ راه آینده است.
ـ سنّتها و قوانین حاكم بر تاریخ، ثابت است. (با مطالعهى علل حوادث دیروز، مىتوان راه امروز را شناسایى كرد.)
ـ یك جامعه با اكثریّت منحرف، به قهر الهى مبتلا خواهد شد، گرچه تعدادى خوبان هم در آن باشند. (هر گاه در منطقهاى اكثریّت مردم فاسد شدند، جهاد و یا هجرت از آن جا لازم است.)
متاسفانه این دستور زنده اسلامى نیز مانند بسیارى از دستورات فراموش شده دیگر، از طرف مسلمانان توجهى به آن نمىشود، حتى جمعى از علماء و دانشمندان اسلامى گویا در محیط فكر خود، زمان و مكان را متوقف ساختهاند، و در عالمى غیر از این عالم زندگى مىكنند، از تحولات اجتماعى دنیا بىخبرند و به كارهاى جزئى و كم اثر كه در مقابل كارهاى اصولى و اساسى ارزش چندانى ندارد خود را مشغول ساختهاند.
در دنیایى كه حتى پاپها و كاردینالهاى مسیحى كه بعد از قرنها انزوا و گوشهگیرى و قطع ارتباط با دنیاى خارج، به سیر در ارض مىپردازند تا نیازمندیهاى زمان را درك كنند، آیا نباید مسلمانان به این دستور صریح قرآن عمل كنند و خود را از تنگناى محیط محدود فكرى بدر آورند تا تحول و جنبشى در عالم اسلام و مسلمین پدید آید؟
آنچه در آیات فوق گفته شد بیانیه روشنى است براى همه انسانها و وسیله هدایت و اندرزى است براى همه پرهیزگاران. یعنى در عین اینكه این بیانات جنبه همگانى و مردمى دارد تنها پرهیزگاران و افراد با هدف از آن الهام مىگیرند و هدایت مىشوند.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش قرآن تبیان
منابع :
تفسیر نور، ج 3، ص 216، ج 9، ص 127، ج 9، ص 209.
تفسیر نمونه، ج3، ص 103 تا 105.
