تبیان، دستیار زندگی
تا وقتی در این دنیا هستیم، این کتاب پیچیده و بسته است؛ ولی با مرگ گشوده می‌شود و موانع برطرف می‌گردد. در آن روز است که به انسان گفته می‌شود
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حقیقتی در مورد نامه اعمال


یکی از مراحل حسابرسی ارائه پرونده اعمال است. بر اساس آیات و روایت، تمام اعمال، رفتار، سخنان، حرکات و حتی نیت‌های انسان ثبت و ضبط می‌شود: «إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِین»؛ «آرى ماییم كه مردگان را زنده مى‏سازیم و آنچه را از پیش فرستاده‏اند با آثار [و اعمال]شان درج مى‏كنیم و هر چیزى را در كارنامه‏اى روشن برشمرده‏ایم» .(1)


اعمال

بر اساس برخی آیات نه تنها اعمال و نتایج آن‌ها، بلکه اندیشه‌ها و تدبیرهای نیمه شب‌ها نیز ثبت و ضبط می‌شود: «وَ یَقُولُونَ طَاعَةٌ فَإِذَا بَرَزُواْ مِنْ عِندِكَ بَیَّتَ طَآئِفَةٌ مِّنْهُمْ غَیْرَ الَّذِی تَقُولُ وَاللّهُ یَكْتُبُ مَا یُبَیِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ وَ كَفَى بِاللّهِ وَكِیلًا»؛ «و مى‏گویند فرمانبرداریم ولى چون از نزد تو بیرون مى‏روند جمعى از آنان شبانه جز آنچه تو مى‏گویى تدبیر مى‏كنند و خدا آنچه را كه شبانه در سر مى‏پرورند مى‏نگارد پس از ایشان روى برتاب و بر خدا توكل كن و خدا بس كارساز است».(2) همچنین فرشتگان خداوند هر سخنی را که انسان بر زبان می‌آورد و حتی اسرار نهانی و نجواهای او را می‌نویسند: «إِذْ یَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیَانِ عَنِ الْیَمِینِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ ƒ مَا یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ»؛ «آنگاه كه دو [فرشته] دریافت‏كننده از راست و از چپ مراقب نشسته‏اند [آدمى] هیچ سخنى را به لفظ درنمى‏آورد مگر اینكه مراقبى آماده نزد او [آن را ضبط مى‏كند] ».(3)

بی‌شک نامه عمل انسان‌ها در آخرت از سنخ کتاب و دفتر دنیوی نیست و این‌گونه نیست که ثبت و ضبط رفتارهای انسان از راه نوشتن صورت بپذیرد؛ زیرا در این صورت کتابی که در بردارنده اعمال عمر یک انسان است، کتابی بسیار پرحجم خواهد بود که به آسانی قابل مطالعه نیست؛ در حالی که بر اساس روایات اعمال انسان در نامه عمل چنان ثبت می‌شود که با نگاهی می‌توان بر آن‌ها آگاهی یافت. افزون بر این خط و رسم‌های معمولی قابل انکار است، در حالی که بر اساس آیات و روایات خطوط نامه عمل قابل انکار نیست.(4)

حقیقت نامه عمل

برخی معتقدند نامه عمل کنایه از نفس آدمی است که آثار اعمال او بر آن نقش می‌بندد. بر اساس این تفسیر هر چیزی را که انسان با حواس خود ادراک کند، اثری در روحش باقی می‌گذارد و همه آن آثار در صحیفه ذات و خزانه مدرکاتش گرد می‌آیند. همچنین هر کار خوب یا بدی را که انسان انجام می‌دهد، هر اندازه ناچیز باشد، در صفحه ضمیرش نوشته می‌شود؛ به ویژه آن‌ها که به صورت هیئات و صفات در نفس رسوخ کرده و به صورت خلق راسخ و ملکه نفسانی درآیند. همین‌ها موجب خلود انسان در ثواب یا عقاب الهی‌اند، بنابراین نامه عمل هر انسان کتاب روح اوست.(5)

فرشتگان خداوند هر سخنی را که انسان بر زبان می‌آورد و حتی اسرار نهانی و نجواهای او را می‌نویسند: «إِذْ یَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیَانِ عَنِ الْیَمِینِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ ئ’ مَا یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ»؛ آنگاه كه دو [فرشته] دریافت‏كننده از راست و از چپ مراقب نشسته‏اند [آدمى] هیچ سخنى را به لفظ درنمى‏آورد مگر اینكه مراقبى آماده نزد او [آن را ضبط مى‏كند]

تا وقتی در این دنیا هستیم، این کتاب پیچیده و بسته است؛ ولی با مرگ گشوده می‌شود و موانع برطرف می‌گردد. در آن روز است که به انسان گفته می‌شود: «لَقَدْ كُنتَ فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَاءكَ فَبَصَرُكَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ»؛ «[به او مى‏گویند] واقعا كه از این [حال] سخت در غفلت بودى و[لى] ما پرده‏ات را [از جلوى چشمانت] برداشتیم و دیده‏ات امروز تیز است».(6)

برخی دیگر معتقدند نامه اعمال در بردارنده اعمال و حقایق آن‌هاست، نه خط‌ها و نوشته‌هایی که طبق قرارداد و اصطلاح بر مفاهیم معینی دلالت دارند. چنان‌که در آیات بسیاری به این مطلب اشاره شده است: «یَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُّحْضَرًا وَ مَا عَمِلَتْ مِن سُوَءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَبَیْنَهُ أَمَدًا بَعِیدًا وَ یُحَذِّرُكُمُ اللّهُ نَفْسَهُ وَاللّهُ رَۆُوفُ بِالْعِبَادِ»؛ « روزى كه هر كسى آنچه كار نیك به جاى آورده و آنچه بدى مرتكب شده حاضر شده مى یابد و آرزو مى‏كند كاش میان او و آن [كارهاى بد] فاصله‏اى دور بود و خداوند شما را از [كیفر] خود مى‏ترساند و [در عین حال] خدا به بندگان [خود] مهربان است».(7)

تعبیر خواندن که در مورد نامه اعمال به کار رفته است: «اقْرَأْ كَتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْیَوْمَ عَلَیْكَ حَسِیبًا»(8) مفهوم وسیعی دارد که هر گونه مشاهده را در معنای وسیعش در بر می‌گیرد؛ مانند جمله «در چشم‌های تو این تصمیم را خواندم». همچنین در مورد عکس‌هایی که از بیماران گرفته می‌شود تعبیر خواندن به کار می‌رود.(9)

تا وقتی در این دنیا هستیم، این کتاب پیچیده و بسته است؛ ولی با مرگ گشوده می‌شود و موانع برطرف می‌گردد. در آن روز است که به انسان گفته می‌شود: «لَقَدْ كُنتَ فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَاءكَ فَبَصَرُكَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ»؛ « [به او مى‏گویند] واقعا كه از این [حال] سخت در غفلت بودى و[لى] ما پرده‏ات را [از جلوى چشمانت] برداشتیم و دیده‏ات امروز تیز است»

برخی دیگر نیز معتقدند نامه اعمال، آثار تکوینی اعمال انسان است که در آخرت آشکار می‌شود. طبق این تفسیر اعمال همان‌گونه که در درون جان انسان اثر می‌گذارد، در عالم بیرون و در فضا و هوای اطراف، در زمینی که بر آن زندگی می‌کند و در همه چیز اثر دارد، گویی بر آن‌ها نقش می‌بندد؛ نقوش طبیعی و غیرقابل انگاری که به وسیله قوا و نیروهای عالم هستی و فرشتگان در دل این موجودات ثبت می‌شود و در قیامت با برداشته شدن پرده‌ها آشکار می‌شوند.

این آثار از تمام حیط بیرون جمع‌آوری می‌شود و به صورت فشرده به دست هر کس داده می‌شود و با یک نگاه در آن، حال هر کس معلوم می‌شود؛ مانند فسیل‌ها و سنگواره‌هایی که از جانداران میلیون‌ها سال قبل به جای مانده و نه تنها شکل آن‌ها را ترسیم می‌کند که بسیاری از حقایق زندگی آن‌ها را می‌توان از این سنگواره‌ها و فسیل‌ها دریافت. در واقع سنگ‌های زمین، نامه اعمال و اشکال آن حیوانات است، اما با خطوطی نوشته شده که برای هیچ کس قابل انکار نیست.(10)

برخی دیگر نیز معتقدند نامه اعمال ضمیر باطن یا وجدان مخفی انسان است. در روان‌شناسی امروز به اثبات رسیده که در وجدان مخفی یا شعور ناآگاه او اثر می‌گذارد.(11)

پی‌‌نوشت:

1.     یس: 12.

2.     نساء: 81.

3.     ق: 17 و 18.

4.     مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج6، ص 102.

5.     فخر رازی، تفسیر کبیر، مجلد 7، ج20، ص 310.

6.     ق: 22.

7.     آل‌عمران: 30 و نیز ر.ک: زلزال: 8 – 6؛ احقاف: 19؛ کهف: 49.

8.     اسراء: 14.

9.     تفسیر نمونه، ج12، ص 56.

10.    پیام قرآن، ج 6، ص 106 – 105.

11.   ر.ک: اسعدی، قرآن و مسئله معاد، ص 184 – 180.

زهرا رضاییان  

بخش قرآن تبیان