همیشه برای اقتصاد مقاومتی وقت هست

اگر به فرمایشات رهبری درباره اقتصاد مقاومتی نظری بیندازیم، متئجه می شویم که این ایده در عین تازگی و نو بودن در واقع چکیده ای است از همه کلیدواژه های اقتصادی ایشان در همه سال های اخیر. در این نوشتار قصد داریم که به اختصار درباره چند محور کلیدی اقتصاد مقاومتی به زبان ساده صحبت کنیم.

یکی از بدیهیات اساسی در اداره یک کشور ایجاد سیستم اقتصادی قوی است. چه در نظرات اقتصادی کلاسیک و چه در آموزه های اقتصاد اسلامی، تامین رفاه عمومی و رفع فقر از اولین وظایف دولتها به شمار می رود. اگر نظری بر اقتصاد اسلامی بیندازیم هر چند فقر به معنای سختی معیشت هرگز نکوهیده نیست، و به عبارتی سختی زندگی و کمبود درآمد به معنای پایین بودن شأن اجتماعی و مایه تحقیر نیست؛ اما روایات بسیاری موجود است بر این مبنا که حفظ روحیه تقوا و ایمان در شرایط دشواری اقتصادی سخت است و همواره شنیده ایم که از دری که فقر وارد شود ایمان خارج می گردد.

هر چه سیستم اقتصادی بزرگ تر می شود، راهکارهای رفع فقر و ایجاد رفاه هم پیچیده تر می گردد و دولت ها باید با استفاده از برنامه ریزی های بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت نسبت به سامان دادن شرایط اقتصادی کشور اقدام کنند. بر همین مبناست که در سالهای اخیر رهبر معظم انقلاب سندی تحت عنوان چشم انداز بیست ساله ابلاغ کرده اند. چشم اندازی که افق بیست ساله اقتصاد را مشخص می کند و قرار بوده است با برنامه ریزیهای میان مدت 5 ساله در جهت تحقق اهداف مطرح شده در آن حرکت کنیم. فرمان 11 ماده ای ایشان در مبارزه با فساد اقتصادی و ابلاغ سیاست های کلی اصل 44، سیاست های کلی اشتغال و اخیرا سیاست های برای حمایت از تولید ملی کار و سرمایه ایرانی نشان از اهتمام ایشان برای توجه به اقتصاد و بهبود شرایط اقتصادی دارد. در کنار همه این سیاست های ابلاغی در سال های اخیر شاهدیم که نامگذاری های سالانه رنگ و بوی اقتصادی گرفته اند. این موضوع نشان از اهمیت رسیدگی به اقتصاد و رفع نقاط ضعف دارد. خاصه اینکه دشمن هجمه های جدی خود را از حوزه جنگ فیزیکی به جنگ روانی و فشار اقتصادی منتقل کرده است.

تحریم پشت تحریم است که علیه کشور و در مقابله با سیاست های داخلی و خارجی جمهوری اسلامی منعقد می شود و در حالی که مدعی هستند هدفشان تنبیه دولت و حکومت است عملا مردم را در سختی و تنگنا قرار می دهد. شکی نیست که تا زمانی که ملت و دولت امیدوارانه بر خواسته های بر حق خود ایستاده اند، امیدی به رفع تحریم ها و کاهش فشارها نیست. هر چند که حتی در شرایطی که تسلیم شویم و دست از آرمان ها و ارزشهایمان برداریم باز هم اوضاع تغییری نمی کند و این استعمار و استثمار نوین قدرتهای اقتصادی شکل تازه ای به خود خواهد گرفت. به هر حال شزایط کنونی کشور به گونه است که باید راه حل ها و درمان ها را در خود اقتصاد جستجو کرد و پاسخ و حربه این جستجو در راهکار مدبرانه رهبری معظم انقلاب تحت عنوان "اقتصاد مقاومتی"  متجلی می شود.

هر چند عبارت اقتصاد مقاومتی به نوعی نگران کننده به نظر می رسد و حسی از در تنگنا بودن و سختی را به ذهن متبادر می کند، اما به نظر نگارنده تحقق این راهکار در عمل به این معناست که همه چیز اقتصاد در جای خود قرار بگیرد و نواقص و نقاط ضعف اقتصاد بر طرف گردد. شاید اگر در طول سالیان گذشته دولتها به وظایف اقتصادی خود و البته سیاست های مذکور پیشین عمل کرده بودند، اکنون ضرورتی تحت عنوان اقتصاد مقاومتی مطرح نمی شد.

رفع وابستگی نفتی، گسترش خصوصی سازی، تقویت دانش و اقتصاد دانش بنیان، تقویت تولید ملی و خودکفایی از مولفه های اساسی اقتصاد مقاومتی هستند. ارکانی که اهمیت و ضرورت آن بر هیچکس پوشیده نیست و حداقل در تئوری و شعارهای انتخاباتی دولت ها همواره در صدر بوده اند. در ادمه باختصار به بررسی چند مولفه از اقتصاد مقاومتی می پردازیم. قطعا نپرداختن به سایر ... به معنای کم اهمیت بودن آن ها نیست و نگارنده به اقضای کوتاه نویسی عده ای از آن ها را انتخاب کرده است.

خصوصی سازی:

دولت بزرگ؛ عبارتی که به کرات توسط تحلیل گران اقتصادی برای توضیح اندازه دولت در کشور ما به کار می رود. در ادبیات امروزه اقتصادی تحلیل گران قائل به "دولت حداقل ولی کارآمد" هستند. یعنی دولت با کمترین دخالت در ارکان بازار بتواند نسبت به تنظیم بازار و اقتصاد در حالت کلی و حمایت از مصرف کننده و تولید کننده در حالت جزئی تر اقدام کند. در ادبیات اقتصاد اسلامی هم به دخالت دولت توجه شده و چنین نیست که کاملا رد شده باشد. اما در کشور ما به علت وقوع انقلاب اسلامی اوضاع کمی متفاوت است. از آنجا که در سالیان پیش از انقلاب مدیریت صنایع و کارخانه در دست سرمایه داران بزرگ و نزدیکان دربار بود، بعد از خروج این افراد از کشور به دلیل وقوع انقلاب چاره ای نبود که دولت متولی هدایت این کارخانه ها و صنایع شود. چنین مثالی را می توان درباره بسیاری از حوزه های اقتصادی آورد. نتیجه نهایی چنین اتفاقی بزرگ شدن دولت بود.

هر چند در طی سال های اخیر تلاش هایی برای کوچک شدن دولت و ادغام کارخانه ها صورت گرفته است اما تلاش اصلی و اساسی باید بر خصوصی سازی استوار باشد. یعنی سپردن زمام امور به فعالان اقتصادی و مردم که همان بخش خصوصی را تشکیل می دهند. بخش خصوصی با پویایی خود می تواند با سرمایه گذاری در حوزه هایی که دولت به دلیل محدودیت بودجه از پرداختن به آن ناتوان است زمینه شکوفایی و قدرت اقتصادی را فراهم کند.

عدم وابستگی نفتی:

بیماری هلندی اولین واژه ای است که بعد از شنیدن کلمه نفت به ذهن اقتصاددانان متبادر می شود. معضلی که همه کشورهای دارای منابع طبیعی به نحوی با آن دست و پنجه نرم می کنند. پس رهایی از همین بیماری به تنهایی می تواند انگیزه کافی برای کاهش وابستگی به نفت را ایجاد کند. این روزها هم که بحث تحریم نفتی ایران مطرح است و همگی ما نتیجه کاهش درآمد نفتی را به خوبی حس می کنیم، اهمیت این قطع وابستگی بیشتر مشخص می گردد. بد نیست این نکته را هم در ذهن داشته باشید که نفت آنقدر در اقتصاد کشور رخنه کرده است که حتی روند متغیرهای غیرنفتی به طور جدی به نوسانات قیمت نفت و درآمد نفتی وابسته است.

شرکت های دانش بنیان:

اقتصاد جهانی سالیان درازی است که به اهمیت تحقیق و توسعه و شرکت های دانش بنیان پی برده است. اگر نگاهی گذرا به تحلیل های اقتصادی بیندازید، عمده مشکل تولید ملی را منطبق نبودن کیفیت و ویژگی های تولید داخلی با تولیدات جهانی می داند. مشکلی که از اهمیت ندادن تولیدکنندگان به پیشرفت های علمی و مبانی مهم اقتصاد دانش محور ناشی میشود. تولیدی قابلیت رقابت دارد که روز به روز با توجه به نیازهای مصرف کننده و امکانات روز دنیا تقویت شود و همواره به دنبال بهبود تولید و کاهش هزینه ها و به دنبال آن افزایش قدرت رقابت باشد. شاید بتوان افزایش رقابت پذیری و شکوفایی تولید را از نتایج اصلی شرکتهای دانش بنیان دانست. نتیجه نهایی چنین اتفاق فرخندعه ای چیزی جز سلامت و امنیت اقتصادی نیست.

کوتاه و خلاصه اینکه، به عقیده نگارنده هدف نهایی اقتصاد مقاومتی افزایش توان اقتصادی و رفع نواقص و نقاط ضعف است. مسئله ای که هر چند در شرایط تحریم مهم تر به نظر می رسد، اما هرگز بی اهمیت نمی شود. و هرگز نمی توان برای به کار گیری راهکارهای اقتصاد مقاومتی محدوده زمانی تعیین کرد.