اقسام قید از نظر مفهوم 2

اهداف یادگیری:

• آشنایی با انواع قید بر حسب معنای آن ها
• تطبیق انواع قید بر روی مثال ها

قید تخصیص:

قیدی است که توجه و تکیه ی خاص گوینده را نسبت به مطلب می رساند؛ مانند: « خاصه، به خصوص، علی الخصوص، خصوصا، به ویژه»

• او به مطالعه علاقه دارد، به خصوص به مطالعه ی کتاب های تاریخی.

قید تخصیص را می توان جزو قیدهای تاکید به حساب آورد.

قید تدریج:

بیان کننده ی مفهوم تدریج در انجام عملی یا روی دادن حالتی است. مانند:

« دقیقه به دقیقه، روز به روز، هفته به هفته، سال به سال، خرده خرده، اندک اندک، کم کم، لحظه به لحظه »

• بالاخره کم کم اسم خودش را مهندس گذاشت. ( هدایت، ص 37)

قید ترتیب و نوبت:

ترتیب انجام یافتن عمل یا رخ دادن حالتی را بیان می دارد؛ مانند: « ابتدا، اول، پیش، بعد، نخست، هر دفعه، عاقبت، اولا، ثانیا، آغاز، قبلا، بعدا، آن گاه، این بار، دست آخر».

قید تشبیه:

قیدی است که مفهوم شباهت را در انجام پذیرفتن فعل برساند. این نوع قید می تواند جزو قیدهای حالت قلمداد شود.

قید تصدیق و تاکید:

قیدی است که اطمینان به انجام فعل را بیان می دارد و غالبا جمله را مقید می سازد؛ مانند: « مطمئنا، واقعا، حقا، بی بروبرگرد، بی گفتگو، حتما، البته، به راستی، راستی، واقعا، قطعا، به طور حتم، مسلما، یقینا، هر آینه، بی گمان، بی چون و چرا».

قید تعجب:

کلماتی هستند که دلالت بر تعجب دارند؛ مانند: « ای شگفت، ای عجب، سبحان الله، چه سان، چه عالمه».

قید تفسیر:

این نوع قید کلمه یا گروه کلماتی هستند که بین دو جمله هم پایه می آید و جمله ی دوم را تفسیر و توضیح جمله ی اول قرار می دهد؛ مانند: « یعنی، بدین معنی که،  به عبارت دیگر».

• بلبل ز شاخ سرو به گلبانگ پهلوی                می خواند دوش درس مقامات معنوی

یعنی بیا که آتش موسی نمود گل                            تا از درخت نکته ی توحید بشنوی ( حافظ ، ص 971)

قید تفضیلی:

این قید به مانند صفت تفضیلی برای نشان دادن تفضیل و برتری می آید. باید توجه داشت که تفضیلی شدن یکی از وجوه مشترک نقش های قید و صفت است. قید اگر مقایسه شود تفضیلی نامیده می شود.

مشکلی دارم ز دانشمند مجلس بازپرس           توبه فرمایان چرا خود توبه کمتر می کنند

( حاف1 ص 285)

قید تفضیلی در برابر قید مطلق مطرح می شود.

قید تقریب:

قید تقریب معنی و مفهوم تقریب و حدود را بیان می کند و می توان آن را جزو قیدهای تردید شمرد؛ مانند: « تقریبا، حدودا، تخمینا».

قید تکرار:

این قید مفهوم تکرار فعل را می رساند؛ مانند: « باز، مجددا، بازهم، دومرتبه، دیگر بار».

قید جهت:

قیدی است که برای تعیین کردن جهت در جمله می آید؛ مانند:« پیش، پس، طرف چپ، طرف راست،بالا، پایین، فوق».

• بالا رفتیم دوغ بود

قصه ی بی بیم دروغ بود

پایین اومدیم راست بود ( شاملو، ص 63)

قید حالت:

قیدی است که حالت نهاد را در حین انجام عمل بیان می دارد؛ مانند : « شادی کنان، لنگان لنگان، گریان، دیوانه وار، مادرانه، خندان ».

• او خندان آمد.

بیشتر صفات می توانند به صورت قید حالت در جمله به کار روند؛ مانند: « خوشحال، شاد، مضطرب، دست به سینه، خوابیده».

بعضی از قیدهای حالت را به اعتبار اینکه چگونگی انجام یافتن کار را نیز می رسانند، می توان قید کیفیت به شمار آورد؛ مانند: « سواره و پیاده» در این عبارت:

• حسن سواره آمد و پیاده رفت.

قید زمان:

قیدی است که زمان روی دادن حالت یا انجام یافتن فعل را بیان می کند؛ مانند: « روز، شب، صبح، ظهر، امشب، دیروز، امسال، پارسال، پیوسته، گاهی، اکنون، معمولا، همیشه، بهار، هرگز، هنوز و ... ».

• امروز که در دست توام مرحمتی کن                       فردا که شوم خاک چه سود اشک ندامت

( حاف1 ص 196)

قید مبهم:

برخی از ضمیرهای مبهم، در جمله نقش قید مبهم راایفامی کنند؛ مانند: « قدری، اندی، مقداری، چندی».

ساختمان قید مبهم مرکب است از کلمات مبهم به اضافه ی « یای نکره ». قید مبهم شباهت به قید مقدار دارد و بسیاری از دستورنویسان قید مبهم را تحت عنوان قید مقدار بررسی می کنند:

• تا فراموش کنی، چندی از این شهر سفرکن ! ( مشیری، ص 183)

تمرین:

گزینه ی صحیح کدام است؟

الف) قید تفضیلی در برابر قید تقریب مطرح می شود.

ب) « امشب » یک قید مکان است.

ج) قید تفسیر قیدی است که دلالت بر تعجب دارد.

د) « مقداری » یک قید مبهم است. 

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: داودی