ائمه اطهار(علیهم السلام) چگونه معصوم شدند؟!

ازجمله اعتقادات درباره ی امامت و نبوت و به طورکلی معصومین (علیهم السلام) موضوع عصمت ایشان است. سخنان بسیاری در این رابطه گفته شده است اما به راستی معصومین (علیهم السلام) چگونه موفق به کسب ملکه ی عصمت می شوند؟ آیااز جانب پروردگار نیز برایشان کمکی است تا بتوانند این ملکه را کسب نمایند؟!

عصمت یعنی ....!

عصمت به معنای دوری کردن از گناه و اشتباه است. یعنی معصومین (علیهم السلام) کسانی هستند که به هیچ عنوان در زندگی دچار اشتباه و یا گناه نمی شوند. درباره ی حدود و قصور عصمت میان فرق مختلف اسلامی البته اختلاف نظرهایی وجود دارد اما شیعه معتقد است عصمت از گناه و اشتباه هر دو چه عملاً و چه سهواً و چه قبل از به نبوت و یا امامت رسیدن و چه پس از آن در مورد همه ی معصومین (علیهم السلام) وجود دارد. بنابر معصومین (علیهم السلام) به هیچ عنوان در طول حیات دچار اشتباه و یا گناه نمی شوند!

گناه و ملکه ی عصمت!

درباره ی آنکه چگونه معصومین (علیهم السلام) گناه نمی کنند باید گفت ایشان بعلت علم عمیق و حقیقی درباره ی امور باطن گناه را می بینند و کاملاً می دانند. همان طور که اگر ما به وجود سم مهلکی در لیوان جلوی دستمان واقف و آگاه باشیم به هیچ عنوان لب به لیوان نمی زنیم و برای احتیاط بیشتر حتی لیوان را از خود فاصله می دهیم! گناه و حقیقت آن،برای معصومین (علیهم السلام) چنین وضعیتی را داراست.

معصوم (علیه السلام) می داند انجام گناه و ارتکاب معاصی چه بسا از خوردن سم مهلکی برای روح انسان بدتر و اثرات منفی تر را به دنبال بیاورد و حتی سبب مرگ معنوی و روحی انسان شود! پس ملکه ی عصمت از گناه درباره ی معصومین (علیم السلام) ناشی از علم عمیق و دقیق ایشان نسبت به حقایق امور است. اما درباره ی عصمت از اشتباه چگونه چنین ملکه ای در ایشان به وجود می آید؟!

ملکه ی عصمت از اشتباه!

اگر کسی نخواهد اشتباه کند بدان معناست که اشتباهات عمدی را انجام نمی دهد و در این موارد ملکه عصمت از اشتباه همانند عصمت از گناه است که در معصومین (علیهم السلام) وجود دارد اما در مورد اشتباهات سهوی مسأله فرق می کند. ما غیر تعمدی اشتباه می کنیم. نمی خواهیم اشتباه کنیم ولی در مسئله ای دچار اشتباه و خطامی شویم. در این موارد چگونه معصومین (علیهم السلام) ملکه ی عصمت دارند؟!

اشتباه چیست؟!

اشتباه یعنی مشتبهه شدن امری به انسان به طوری که میان حقیقت و غیر حقیقت خطا کند و این ها را با هم اشتباه نماید. معصومین (علیهم السلام) دارای ملکه ی عصمت از اشتباه هم هستند یعنی همواره حقایق امور را می بینند. پس به هیچ عنوان امور برای ایشان مشتبهه نمی شود و دچار خطا نمی کردند.

همانند توانایی برخی از افراد در برخی از امور که حتی چشم بسته قادر به انجام آن هستند. زیرا تمامی ابعاد آن قضیه برای آنها معلوم است و هیچ نقطه ی مجهولی در آن مطلب برایشان باقی نمانده است. تمام عالم امکان و نیز ملکوت الهی برای معصومین (علیهم السلام) چنین حکمی را دارد. ایشان به همه ی جزئیات واقفند و هیچ امر مجهولی برایشان باقی نمانده است!

فعل ارادی چگونه؟

به طور کلی برای انجام فعل ارادی مراتبی انجام می شود که به عنوان مقدمات فعل ارادی به شمار می روند. مرحله ی اول، تصور فعل ارادی است و سپس تصدیق به نتیجه و فایده ای که دارد. پس از آن شوقی برای به دست آوردن نتیجه و یا دوری از نتایج تصدیق شده بوجود می آید و در اثر این شوق، انسان اراده می نماید فعلی و کاری را انجام دهد یا اراده می نماید آن را انجام ندهد. بنابر این اولین مقدمه برای یک فعل ارادی و به طور کلی انجام هر کاری تصور آن کار و فعل است. تصور فعل یعنی علم اجمالی داشتن به آن فعل و کار و نیز نتایج آن. بنابراین برای آنکه هرفعلی صحیح و بدون خط باشد بایستی علمی که در ابتدا و مرحله ی اول برای انجام آن به وجود می آید، صحیح و دقیق و بدون اشتباه باشد ودر این رابطه اگرتصور فعلی ناصحیح و ناقص باشد آن فعل با اشتباه و خطا همراه خواهد بود.

تصورات دقیق معصومین (علیهم السلام)!

بهمین ترتیب در مورد افعال و اعمال معصومین (علیهم السلام) باید گفت ایشان به دلیل تصور دقیق و صحیح از امور و جزئیات اساساً مرتکب خطا و اشتباه در اعمال ارادی خود نمی شوند. بنابر این سیر منطقی فعل ارادی ایشان نیز ناشی از همان علم دقیق اولیه ی آنهاست که توانسته اند حقایق امور را درک نمایند.

علم لدنی یا اکتسابی؟!

معلوم شد که علت ملکه ی عصمت در معصومین (علیهم السلام) همان علم ایشان است که به درک حقایق عالم نائل گشته اند. اما این علم چگونه توسط ایشان احراز شده است؟ و بدست آمده است؟ در واقع پاکی روح و صفای باطنی ایشان سبب شده است از قدرت روحی فوق العاده ای برخوردار شوند و حجاب های ماده از برابر چشمانشان برداشته شود و امور را با حقایق آنها رۆیت نمایند. بنابراین در ابتدای راه درک معارف و حقایق عالم این علم اکتسابی و توسط خود ایشان کسب شده است و البته در ادامه ی مسیر همان طور که خداوند متعال سنتی الهی دارد که: "وَمَن یَتّق الله یجعل له مَخرجاً و یرزقه مِن حیث لا یحتسب و مَن یتوکلّ علی الله فهو حسبه." و یا آیات بسیار دیگری در قرآن که وعده های راستین خدا به کسانی است که در را ه او قدم می گذارند، به طوری که از آن تعبیر به علم لدنی می شود.

نتیجه گیری

عصمت از خطا و گناه در معصومین (علیهم ا لسلام) هر دو ناشی از اراده و علم ایشان نسبت به حقایق امور و باطن مسائل است.

منابع و مآخذ:

1-    سیری در سیره معصومین (علیهم السلام) – شهید مطهری

2-    نهایة الحکمة – علامه طباطبایی

3-    کشف المراد – علامه ی حلی

4-    تجرید الاعتقاد – خواجه طوسی

5-    جهان بینی توحیدی – شهید مطهری