تبلیغ گفتاری و نوشتاری -2

در قسمت پیشین به توضیح و ذکر خصوصیات پیرامون تبلیغ گفتاری پرداختیم. در ادامه؛

یکی دیگر از فواید تبلیغ گفتاری قابلیت تغییر روش است.

در یک جلسه منبر، مبلغ می تواند شیوه های مختلف سخنرانی را اجرا کند. گاهی اوقات امکان دارد که در ابتدای منبر با عدم رضایت مخاطبان مواجه شوید، در این هنگام می توانید روش سخنرانی خود را به سرعت تغییر دهید که البته این کار به مهارت و آموزش نیاز دارد.

گاهی اوقات سخنرانی خود را باید با احادیث تطبیق داد و طبق آن ها اگر لازم است تغییر شیوه داد.

عن علیٍ علیه‌السلام قال: «أَحْسَنُ الْکَلامِ ما لاتَمُجُّهُ الآْذانُ وَ لایُتْعِبُ فَهْمُهُ الأفْهامَ؛

علی علیه‌السلام فرموده است: بهترین کلام آن است که گوش‌ها را در شنیدن بی رغبت ننماید و فهم‌ها را به سختی و مشقت نیندازد.»[1]

به عنوان مثال طبق این روایت باید به رغبت و یا بی رغبتی مخاطب توجه شود و سطح علمی او نیز رعایت گردد.

تغییر مدت زمان سخنرانی و تنظیم لحظه ای آن متناسب با مخاطبین و شرایط، می تواند یکی دیگر از مزایای تبلیغ گفتاری باشد.

در روایت ذیل امیر المومنین علیه السلام بهترین کلام ها را کوتاه ترین می دانند.

عن علیٍ علیه‌السلام قال: «خَیْرُ الْکَلامِ ما لایَقِلُّ وَ لایَمِلُّ.[2]

علی علیه‌السلام فرمود: بهترین کلام آن است که نه کم باشد [و خلاف توقع] و نه [زیاد و[ ملال‌انگیز.

گاهی اوقات لازم است سخنران مدت سخنرانی و منبر خویش را کاهش دهد و یا با توجه به اشتیاق مخاطبان آن را افزایش دهد.

سخنران بلیغ، کلام را به درازا نمی‌کشاند و نیازی به اطاله سخن ندارد. «قیلَ لأِبی عبداللّه علیه‌السلام : مَاالْبَلاغَةُ؟ قالَ مَنْ عَرَفَ شَیْئا قَلَّ کَلامُهُ فیهِ وَ اِنَّما سُمِّیَ البَلیغُ لأِنَّهُ یَبْلُغُ حاجَتَهُ بِأَهْوَنِ سَعْیِهِ.[3]

از امام صادق علیه‌السلام سۆال شد: بلاغت چیست؟ در پاسخ فرمود: کسی که چیزی را می‌داند، درباره آن کم سخن می‌گوید و بلیغ را بلیغ می‌گویند، چون با کوشش ناچیز به نیاز خود دست می‌یابد.»

در تبلیغ گفتاری این امکان مهیاست و نیاز به بیان این نکته نیست که زمان خطابه و سخنرانی در فهم مخاطب و امکان تغییر همزمان آن، بسیار مهم و ضروری ست.

نکته دیگری که باید در مورد تبلیغ گفتاری و منبر به عنوان مصداق بارز آن دانست، زمان برگزاری این گونه تبلیغ هاست.

با توجه به محتوای مذهبی و دینی این گونه سخنرانی ها معمولا یک زمان مطلوب در نظر گرفته می شود.

منبر های مناسبتی که در روزهای ولادت و یا شهادت ائمه اطهار علیهم السلام انجام می شود تأثیر گذاری بیشتری دارد. و یا منبر هایی که در اوقات نماز بعد از نماز جماعت برپا می شود نیز از همین باب است.

در چنین زمان هایی مخاطب آمادگی معنوی بیشتری دارد و بیش از زمان های دیگر می تواند دریافت کننده پیام مبلغ باشد.

به عبارت دیگر نوعی توفیق اجباری شامل مخاطب می شود و می تواند در یک موقعیت مناسب روانی و روحی، شنونده پیام مبلغ که همان پیام دین است باشد.

به نظر می آید این موقعیت و این مزیت اختصاص به تبلیغ گفتاری دارد.

یکی از عوامل تأثر گذاری تبلیغات گفتاری، نفس معنوی سخنران است که از طریق کلام و حضور وی به مخاطب انتقال پیدا می کند.

مخاطب منبر می تواند علاوه بر سخنان مبلغ، از مقامات معنوی سخنران نیز بهره ها ببرد. بنای ما بر اینست که یک مبلغ دین باید به مراتبی از معنویت دست یافته باشد که ظاهر او مقداری از از آن مقامات را نشان دهد. چرا که چنین آمادگی های معنوی  برای مبلغی که می خواهد از خدا و رابطه با او بگوید لازم است.

هرچند نوشته ای هم که توسط یک شخص معنوی نوشته شده باشد می تواند تأثیرگذاری خوبی داشته باشد اما به طور قطع سخنان و گفتار یک چنین شخصیت معنوی به مراتب می تواند از نوشته اش تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.

تبلیغ های گفتاری و چهره به چهره علاوه بر کلام و سخنان شما رفتار شما را نیز برای مخاطب به نمایش می گذارد. از سلام کردن تا خداحافظی کردن، نوع پوشش شما، نگاه های شما و عموم رفتار شما می تواند در کنار کلام شما، تبلیغی مثبت برای دین باشد.

همانطور که ذکر شد کلاس های دینی، تبلیغ های چهره به چهره، حضور یک مبلغ در میان مردم، منبر های دینی و هر آنچه گفتار مبلغ برای مخاطب بدون واسطه را شامل می شود، مصداقی از تبلیغات گفتاری ست.

همین مزایا در عین حال که موقعیت مناسبی را برای یک تبلیغ گفتاری موفق در اختیار مبلغ می گذارد، حساسیت و خطرات آن را گوشزد می کند.

در تبلیغ گفتاری و به خصوص منبر، یک مبلغ در عین حال که موقعیت دارد مخاطب خود را بیشتر جذب کند می تواند به همین راحتی او را از دست بدهد.

به عنوان مثال اگر یک مبلغ که یک دهه در یک مسجد سخنرانی دارد، می تواند با توجه به مزایایی که ذکر شد مخاطب را نه جلسه دیگر جذب کند و یا همان جلسه اول او را براند و از دست بدهد.

بیان شد که تبلیغات گفتاری از آن جهت که چهره به چهره هستند. این امکان می تواند مزایای فراوانی داشته باشد که بعضی از آن ها ذکر شد اما در عین حال ضرورت هایی را بوجود می آورد که باید مبلغ رعایت کند.

پوشش سخنران مثال مناسبی ست. سخنران می تواند با یک پوشش مناسب و زیبا و شکیل، زیبایی های اسلام را عینا برای مخاطب نشان دهد و از طرفی می تواند با انتخاب ناآگاهانه پوشش، اثر عکس بجای بگذارد.

از آن جهت که مبلغ علاوه بر کلام باید در همه حرکات و ظواهر جزئی نیز بیانی از دین باشد، در پوشش هم باید آنچه در اسلام سفارش شده را رعایت کند.

و اما تبلیغ نوشتاری یکی دیگر از انواع تبلیغ است.

منظور ما از تبلیغ نوشتاری هر گونه تبلغی ست که مخاطب با پیام غیر گفتاری و غیر همزمان مبلغ مواجه می شود.

طبق این تعریف، کتاب های دینی، یک عکس دینی، یک وبلاگ مذهبی، کلام مذهبی و تبلغی نوشته شده بر روی تابلو ها و هر جای دیگر، و حتی اس ام اس های تبلیغی دینی می تواند نوعی تبلیغ نوشتاری محسوب شود.

در بحث های گذشته مزایای تبلیغ گفتاری و خصوصیات آن بیان شد.

تبلیغ های نوشتاری نیز مزایای فراوانی دارد.

اولین مزیت آن فرصت تفکر نویسنده و خالق اثر در هنگام تولید یا تألیف اثر است.

نویسنده یک کتاب دینی می تواند با دقت و تمرکز کافی و با تأمل لازم، به نوشتن پرداخته و از هرگونه اشتباه جلوگیری کند. معمولا نوشته ها از اشتباهاتی که ناشی از عدم تمرکز یا سرعت کار است در امان است.

بر خلاف یک سخنرانی که مبلغ بر روی منبر همان موقع که کلمات را در ذهن تصور می کند بیان نیز می کند و ممکن است هر لحظه دچار خطا شود.

علاوه بر اینکه در تبلیغ های گفتاری موانع و عوامل فراوانی وجود دارد که ممکن است تمرکز مبلغ را بر هم بزند.

اما در نوشتار، مبلغ می تواند مکانی مناسب و خالی از هر مانعی را برای تولید اثر دینی خود انتخاب کند.

پی نوشت ها :

[1] فهرست موضوعی غرر الحکم، ص 332.

[2] فهرست غرر، ص 333.

[3] تحف العقول، ص 359.

منابع:

غرر الحکم

تحف العقول

تهیه و تولید: احمد اولیایی، گروه حوزه علمیه تبیان