اقدام پژوهی

در این نوع پژوهش ادعا بر آن است که نمی توان نظام های اجتماعی پیچیده را به اجزای کوچک تر تقسیم بندی کرد و هر کدام را جداگانه مورد بررسی قرار داد بلکه با مطالعه کلیت موضوع مورد تحقیق به درک عمیقی از آن نایل آمد. پیش فرض دیگر این نوع پژوهش این است که برای درک محیط های اجتماعی باید به نوعی اقدام عملی در قالب تغییراتی مختلف دست زد و آثار آن اقدام را مورد پژوهش قرار داد.

این نوع پژوهش با عناوین مختلفی نظیر پژوهش مشارکت جو، پژوهش بر مبنای همکاری، پژوهش آزاد،آموختن در عمل و پژوهش در محیط عمل نام گذاری شده است.

اقدام پژوهی ریشه در پدیدار شناسی اگزیستانسیالیسم هرمونتیک دارد یعنی پژوهشگران در پدیده مورد بررسی هم آن را مشاهده می کنند، و هم در تغییر آن مشارکت می کنند با این حال اقدام پژوهی یه شیوه های مختلفی از جمله مشاوره در فرآیند، کار میدانی بالینی، یادگیری در عمل، مشاهده مشارکتی، علم مبتنی بر عمل و ... انجام می گیرد.

برخی ویژگی های اقدام پژوهی

• روح مشارکتی حاکم بر تحقیق
• یادگیری در عمل
• ایجاد انگیزه برای کارکنان در سازمان
• تسهیل اجرای راه حل ها بدون مقاومت کارکنان
• پژوهش در محیط واقعی و برخورد با مساله در میدان عمل
• تفکر جمعی در کلیه مراحل تحقیق به جای تفکر فردی
• عمدتا کیفی است و انعطاف پذیری آن بالاست
• مستلزم مشارکت متقاضی تحول است

الگوی 5 مرحله ای اقدام پژوهی

• شناخت: برداشت محقق از سیستم و مشکلات آن
• برنامه ریزی: ابداع یک راه حل برای مشکلات شناسایی شده
• اجرا: تعیین استراتژی برای اجرای راه حل ها
• ارزیابی: ارزیابی میزان دقت تئوری های تولید شده و تاثیر راه حل های ابداعی
• یادگیری: تصحیح یا تکمیل تئوری های ابداعی

تئوری مفهوم سازی بنیادی

در این روش از نوعی رویکرد استقرایی به منظور شکل گیری تئوری که همان حرکت جز به کل است استفاده می شود و بر سه عنصر مفاهیم مقوله ها و قضیه ها استوار است. مفاهیم عناصر کلیدی تحلیل هستند زیرا تئوری از مفهوم سازی داده ها و نه جمع داده های عینی حاصل می شود.

هدف عمده این تئوری تبیین یک پدیده از طریق مشخص کردن عناصر کلیدی آن پدیده و سپس طبقه بندی روابط این عناصر درون بستر و فرآیند آن پدیده است. تفاوت عمده این روش با سایر روش ها عدم درگیری ذهن پژوهشگر در قالب مجموعه نظریات یا تئوری های است که به صورت رایج در این زمینه وجود دارد و محقق می خواهد بدون درگیری ذهنی خود با این نظریات، خود پیوندی را ازطریق بررسی داده ها و ساختن مفاهیم جدید برقرار نماید تا در نهایت نتایج خود را با این مجموعه نظریات یا تئوری های رایج مطابقت دهد.

زمانی از تئوری مفهوم سازی بنیادی استفاده می کنیم که بخواهیم فرآیند شکل گیری یک پدیده، اقدام، و یا یک تعامل را تبیین کنیم بخواهیم نقطه آخر را پیدا کنیم و عقبه شکل گیری آن را بررسی نماییم.

تئوری مفهوم سازی بنیادی دارای سه رکن اصلی است: مفاهیم، مقوله ها، و قضیه ها. مفاهیم واحد های بنیادی تحلیل هستند. تئوری از طریق مفهوم سازی شکل می گیرد نه داده های عینی.

مفهوم، تصور یا تعبیری است که عنصر عمومی و یا صفت عمومی یک گروه یا طبقه را مشخص می کند که در قالب یک موضوع، رمز یا موقعیت به فرد القا می شود.

مقوله، مفهومی است که به مجموعه ای از اشیا یا احوال همانند گفته می شود و معمولا به یکی از انواع متعدد یک طبقه عمومی گفته می شود.

مقوله ها نسبت به آن چه مفاهیم نشان می دهند تجریدی تر و در سطح بالاتری قرار دارند یعنی از ترکیب چند مفهوم یک مقوله تشکیل می شود و برای شکل گیری همان فرآیند تحلیل مقایسه ای را طی می کنند تا شباهت ها و تفاوت هایی که برای ایجاد مفاهیم سطح پایین تر استفاده می شود، برجسته سازند. مقوله ها، شالوده های تدوین تئوریند. قضیه ها بیانگر روابط تعمیم یافته بین یک مقوله و مفاهیم آن و بین مقوله های معینی است.

سازگاری و ناسازگاری های اقدام پژوهی و تئوری مفهوم سازی بنیادی

تئوری مفهوم سازی بنیادی و اقدام پژوهی به طور کامل باهم سازگار نیستند. در تئوری مفهوم سازی بنیادی مورد مطالعه بسیار محدود و هدف گرا است. برخی پیش نیاز های تئوری مفهوم سازی بنیادی  مثل نمونه گیری نظری تنها اهداف محدودی را ارائه می دهد.

اقدام پژوهی نوعا با مساله عملی شروع می شود که مفاهیم و طبقه های از پیش تعیین شده ای را ارایه می دهد. در اقدام پژوهی ضرورتا، در شروع تحقیق یک طبقه محوری از پیش تعریف شده وجود دارد.

از آنجا که در اقدام پژوهی یک طبقه محوری ممکن است در حین پژوهش استنتاج گردد یا ملغی شود، مراحل اولیه کدگذاری تئوری مفهوم سازی بنیادی باید به سمت یادگیری، تعدیل کردن، و جایگزین های احتمالی این طبقه محوری از پیش تعیین شده متمایل گردد.

نوعا تئوری مفهوم سازی بنیادی، از قید چنین جانبداری قبلی رها شده و از اول به سمت کشف کاوشگرایانه از این چهارچوب تئوریکی متمایل می گردد.

تئوری مفهوم سازی بنیادی مثل اقدام پژوهی یک فرآیند مبتنی بر همکاری است. کاربرد واحد های تحلیل و تکنیک های تئوری مفهوم سازی بنیادی در چهارچوب اقدام پژوهی، بر دقت پژوهش می افزاید بدون این که از ذات عملی آن بکاهد.

ادغام تکنیک های تئوری مفهوم سازی بنیادی در اقدام پژوهی

ادغام برخی بخش های تئوری مفهوم سازی بنیادی، در اقدام پژوهی به دو طریق انجام می گیرد.

اول نماد سازی تئوری مفهوم سازی بنیادی به عنوان مثال memo ها (یاد داشت های شخصی) و نشانه ها برای ارایه مجدد تئوری-داده در طی چرخه اقدام پژوهی مورد استفاده قرار می گیرد.

ثانیا کدگذاری تئوری مفهوم سازی بنیادی جوهره مراحل شناخت،ارزیابی، یادگیری اقدام پژوهی می گردد.

مشاهدات در این مراحل باید برای کدگذاری باز ضبط گردند.

در مرحله شناخت باید یادداشت های میدانی و رونوشت ها  برای کدگذاری باز ضبط گردند. این موضوع، مساله های اولیه یافت شده را برای تحلیل آینده نمایان می سازد. در طی این مرحله memo ها یک راند اولیه از کدگذاری محوری و انتخابی را برای توسعه هر طبقه محوری و یک خط داستان اولیه درباره شرایط مساله را به دست می دهد.

در طی فعالیت برنامه ریزی عملی کدگذاری، باز هم چنان که تیم همکاری تمی از اقدام سازمانی را -که ممکن است مسایل اولیه را کاهش دهند یا بهبود دهند- عملیاتی می کنند ادامه پیدا می کند. توجه ویژه به طبقه محوری است و طبقه های فرعی را به عنوان وسیله ای برای تعیین آینده مطلوب برای سازمان و تغییراتی که در مورد این مرحله به وجود خواهند آمد، مورد استفاده قرار می دهند.

مرحله انجام اقدام مرحله ای است که مشاهدات، یادداشت های میدانی، و رونوشت های بیشتری را تولید خواهند کرد. کدگذاری باز هم چنان ادامه خواهد داشت. Memo ها مخصوصا در مورد نتایج اقدام مهم هستند.

محققان گروه همکاری و مشارکت کنندگان به جمع آوری داده ها بر پایه memo ادامه می دهند و در عین حال ارزیابی نتایج را نیز بر عهده دارند. کد های memo درک روبه افزایشی در مورد تاثیرات اقدام را در مساله به دست خواهد داد. آن ها به وسیله کدگذاری محوری و انتخابی مستمر هر دو داده قدیمی و جدید یادگیری و ظهور یا عدم ظهور یک طبقه محوری یا خط داستان جدید را معین می کنند.

چرخه اقدام پژوهی زمانی به پایان می رسد که طبقه ها به اشباع برسند و این بدین مفهوم است که مراحل ارزیابی و یادگیری، تغییر کمی در هر یک از طبقات خصوصا طبقه محوری ایجاد می کند.

فهرست منابع:

^{1. Baskerville , Richard, Pries-Heje, Jan;Grounded action research: a method for understanding IT in practice; Accounting management and information technologies, 1999.}

^{2. Earl-slater, Alan, the superiority of action research, Journal of clinical governance, 2002.}

^{3.  Goulding Christina, Grounded theory: The missing methodology on the interpretivist agede, Qualitative market research, 1998.}

^{4. Creswell,}

^{5. خداداد حسینی، سید حمید، جزوه کلاسی دوره دکتری، 1388.}

^{6. دانایی فرد،حسن،الوانی، مهدی،آذر، عادل، روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت، رویکردی جامع، انتشارات صفار، چاپ دوم، 1386.}

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تنظیم: نسرین صا دقی