ادبیات چیست؟

بشر از دو هزار سال پیش به تحقیق پیرامون شکل و ماهیت و چیستی ادبیات پرداخته است . ادبیات هنر آفرینندگی است .

یکی از راههای تعریف ادبیات اطلاق آن بر تمام آثار چاپی است و این امر علوم متفاوتی را شامل می شود :

1 – به کلیه آثار مکتوب و هر نوشته که متعلق به تاریخ باشد . یکسان گرفتن ادبیات با تاریخ تمدن ، انکار قلمرو مشخص و روشهای مشخص تحقیق ادبی است .

2 – مجموعه نوشته ها ، اصطلاحات و رفتارهای یک رشته . در این تعریف و رفتارهایی که در یک رشته به کار می رود مد نظر است که با عنوان ادبیات فلسفی ، ادبیات پزشکی مورد مطالعه قرار می گیرد .

3 – نوشته های والا و با ارزش اندیشه ها و خیال ها را به بهترین و عالی ترین وجه بیان می کند. در این مقوله ادبیات به هنر ادبیات یعنی ادبیات تخیلی و بیان اندیشه های والا مربوط که این اصطلاح مد نظر ما است و معنای واقعی ادبیات است .

ماده ادبیات :

می دانیم که هر هنر دارای ماده ی خاص خود است . ماده ی نقاشی رنگ ، ماده ی موسیقی صوت و ماده ی ادبیات زبان است . اما آن چه که باعث تفاوت زبان با دیگر ماده ها است این نکته است که زبان هم چون رنگ یا صوت ماده ای خنثی نیست بلکه خود آفریده بشر است . بنابراین سرشار از ماده ی فرهنگی گروهی است که با آن صحبت می کنند . اما زبان ادبی با زبان روزمره متفاوت است .

تفاوت زبان و ادبیات

1 – زبان با نشانه قاموسی در ارتباط است . ادبیات نشانه ها را در معنای دیگری به کار می برد

به این شعر نگاه کنید :

این برف سر باز ایستادن ندارد

برفی که بر روی و موی ما می نشیند

خوانننده ابتدا به معنای نزدیک و بعد به معنای بعید آن می اندیشد برف در معنای ساده و قاموسی نیست و شاعر آن را برای نشان دادن گذر عمر و پیری به کار برده است .

2 – نشانه های زبان تک معنایی هستند و نشانه های ادبی چند معنایی.

به این بیت حافظ نگاه کنید :

شربت قند و گلاب از لب یارم فرمود               نرگس او که طبیب دل بیمار من است

در این بیت حافظ  نرگس را در معنای چشم معشوق به کار برده حال آن که در زبان نرگس تنها بر نام گلی اطلاق می شود .

3 - جمله های زبانی ( گزاره ) احتمال صدق و کذب دارد اما در گزاره ادبی تخیلی و شعری هستند .

صبا به زلف بگو آن غزال رعنا را                         که سر به کوه و بیابان تو داده ای ما را

4 – پیام ها در جمله های عادی مستقیم و روشن و در زبان ادبی مبهم و غیر مستقیم است چرا که ذهن خواننده را به کنکاش و فعالیت وا می دارد .

این شعر سهراب را توجه کنید :

رهگذر شاخه نوری که به لب داشت

به تاریکی شن هابخشید

و به انگشت نشان داد سپیداری و گفت:

نرسیده به درخت،

کوچه باغی است که از خواب خدا سبز تر است

5 – در زبان چگونگی زبان و بیان اهمیت ندارد . در ادبیات کیفیت بسیار مهم است .

مثال :

به سراغ من اگر می آیید

نرم و آهسته بیایید

مبادا که ترک بردارد

چینی نازک تنهایی من

6 - زبان عادی کاربردی و صریح و زبان ادبی عاطفی ، خیالی و مبهم است .

شعر شفیعی کدکنی را که در آن احساس ها به هم آمیخته است را نگاه کنید :

این صدا صدای کیست؟

این صدای سبز

نبض قلب آشنای کیست؟

این صدا که از عروق ارغوانی فلق

وز صفیر سیره و

ضمیر خاک و

نای مرغ حق

می‌رسد به گوش ها صدای کیست؟

نتیجه

امروزه ادب و ادبیات کارکرد وسیعی در زبان فارسی دارد آغاز این گستردگی از عصر مشروطه در ایران است . امروزه ادبیات به آثار باارزشی که بر گرفته از اندیشه و خیال باشد اطلاق می شود . پس تنها آثاری را ادبی می دانیم که در آن کارکرد زیبا شناختی غالب باشد .

بخش ادبیات تبیان