تبیان، دستیار زندگی
آیه 39 سوره حج، با بیان كردن شرائط جهاد و دفاع ،هم در صدد پاسخ به افرادی است كه اسلام را دین خشونت قلمداد می‌كنند و هم منطق قرآن مجید را در ارتباط با دشمنان به رخ جهانیان می كشد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : امین ادریسی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مبارزه یا نشستن بر سر میز مذاکره!

نسخ


یكی از سوالاتی كه ممكن است در ذهن افرادی كه روزانه و یا به صورت هفتگی و ماهانه با قرآن مجید در ارتباط هستند، مطرح شود، چگونگی ارتباط صحیح و كاربردی با این كتاب الهی است ؟

در كنار پاسخ های متعددی كه به این سوال داده شده است ، آنچه در این نوشتار مطرح می شود این است كه ارتباط با آیات الهی ،به سه صورت مطرح می شود :

1) ارتباط تبرك جویانه: بدین صورت كه از قرآن مجید برای امنیت خانه و جان و مال خود استفاده كنیم و در مواقع سفر از زیر آن عبور كنیم و بسیاری از مسائل دیگر كه روزانه با آن سرو كار داریم .

2)ارتباط عملی: كه این قسم را می توان مهمترین نوع ارتباط با آیات الهی مطرح كرد بدین صورت كه سعی كنیم آیاتی را كه روزانه تلاوت می كنیم را جامه عمل بپوشانیم و در زندگی خود جاری و ساری كنیم.

3)ارتباط علمی: بدین صورت كه نسبت به ابعاد مختلف مباحث قرآنی مطالعه كنیم و اطلاعات خود را افزایش دهیم.كه از جمله مباحث مهم برای ارتباط علمی با قرآن مجید مباحثی است كه با عنوان علوم قرآن مطرح می شود.مباحثی چون(وحی،تحریف قرآن،جمع اوری قرآن،اعجاز قرآن)

یكی از مسائل مهمی كه در علوم قرآنی مطرح می شود مسئله ناسخ و منسوخ است كه با توجه به اهمیت این مسئله ابتدا تعریفی مختصر از آن ذكر كرده و سپس به بررسی مصداقی یكی از آیاتی كه به عقیده مفسران در بحث ناسخ و منسوخ مطرح می شود، می پردازیم.

نسخ در اصطلاح عبارت است از برداشته شدن حكم سابق كه بر حسب ظاهر دائمی بوده و در مقابل قرار دادن یك حكم جدید به گونه ای كه حكم جدید جایگزین حكم قبلی شود و جمع بین آن دو امكان نداشته باشد.

حال در این نوشتار به یكی از آیات مهم در این موضوع كه می توان آن را با عنوان جهاد و مبارزه با دشمنان و یا نشستن بر سر میز مذاكره بیان كرد ،می پردازیم.

(قُلْ لِلَّذینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللَّهِ لِیَجْزِیَ قَوْماً بِما كانُوا یَكْسِبُونَ : به كسانى كه ایمان آورده‏اند بگو تا از كسانى كه به روزهاى [پیروزىِ‏] خدا امید ندارند درگذرند، تا [خدا هر] گروهى را به [سبب‏] آنچه مرتكب مى‏شده‏اند به مجازات رساند.)(جاثیه:14)

ایام الله روزهایی هستند كه خداوند متعال نعمتی ویژه به مومنین داده است و در مقابل عذابی برای كافران و دشمنان فرستاده و قدرت و سلطنت خود را با پیروزی مومنین بر كافران ظهور و بروز داده است

در این آیه شریفه بحث های متعددی از جانب مفسران قرآن مجید مطرح شده است كه از جمله آنها مسئله ایام الله است، كه در دو آیه از آیات الهی مطرح شده است كه یكی از موارد آن آیه 14 از سوره جاثیه و دیگری آیه 5 از سوره ابراهیم است كه خداوند متعال به حضرت موسی دستور می دهد تا روزهای خدایی را به مردم یاد آوری كند :

(وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‏ بِآیاتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ إِنَّ فی‏ ذلِكَ لَآیاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُور: و در حقیقت، موسى را با آیات خود فرستادیم [و به او فرمودیم‏] كه قوم خود را از تاریكیها به سوى روشنایى بیرون آور، و روزهاى خدا را به آنان یادآورى كن، كه قطعاً در این [یادآورى‏]، براى هر شكیباىِ سپاسگزارى عبرتهاست.)( إبراهیم :  5)

سوال مهمی كه در این میان مطرح می شود ،این است كه به راستی چه روزهایی ،روزهای خدایی هستند ؟

با توجه به روایاتی كه در بیان این مسئله وارد شده است می توان معنای جامعی را برای ایام الله بیان كرد و آن اینكه :

ایام الله روزهایی هستند كه خداوند متعال نعمتی ویژه به مومنین داده است و در مقابل عذابی برای كافران و دشمنان فرستاده و قدرت و سلطنت خود را با پیروزی مومنین بر كافران ظهور و بروز داده است.

اما مسئله مهم دیگری كه در این آیه مطرح شده است موضوع ناسخ و منسوخ در این آیه است كه مفسرین عقیده دارند كه این آیه توسط آیه ای دیگر نسخ شده است و حكم آن در این زمان قابل اجرا نخواهد بود.

خداوند متعال در آیه 14 سوره جاثیه برای ارتباط موثر با دشمنان و كسانی كه به تعبیر این آیه اعتقادی به ایام الله كه یكی از مصادیق مهم آن قیامت است ندارند، حكمی را بیان می كند كه می تواند گامی مهم در راستای ترویج اسلام در میان آنان باشد .

صبر

این نسخه قرآنی كه در آیات دیگری از قرآن مجید نیز وارد شده است، به همه مسلمانان دستور می دهد تا در برابر تهدید ها و كارشكنی های كافران و دشمنان با بزرگواری و سعه صدر و صبر و بردباری رفتار كنند،چرا كه این ارتباط موثر دو فائده مهم در پی خواهد داشت :

1) علت مهمی در تغییر مواضع آنان نسبت به شما محسوب می شود.

2) وسیله ای برای جذب آنان به اسلام خواهد شد.

حال با توجه به مسئله ناسخ و مسنوخ در قرآن مجید، یكی از آیاتی كه به عقیده اكثر مفسرین قرآن مجید نسخ شده است ،آیه 14 از سوره جاثیه است كه با توجه به آیات دیگر از جمله آیات 39 از سوره حج و همچنین برخی از آیات دیگر قابل اجرا نخواهد بود، چرا كه آیه 14 سوره جاثیه مربوط به زمانی بود كه مسلمانان از قدرت كافی برخوردار نبودند و به همین جهت پیامبر اكرم آنان را به صبر و بردباری در برابر شكنجه های غیر انسانی كافران دعوت می كرد،اما بعد از هجرت به مدینه و آمادگی كامل ،آیه 39 سوره حج، اولین آیه ای بود كه به عقیده مفسرین حكم جهاد را برای مسلمانان قرار داد.

(أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ: به كسانى كه جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت [جهاد] داده شده است، چرا كه مورد ظلم قرار گرفته‏اند، و البته خدا بر پیروزى آنان سخت تواناست.)

این آیه شریفه ،مسالمت با كافران و دشمنان قسم خورده را نسخ كرده و جهاد با كافران و دشمنان را با شرائطی كه در ادامه بیان می شود ،به عنوان یك تكلیف مهم برای مسلمانان قرار داده و از همه آنان می خواهد تا با تمام امكانات و قوا در برابر این  دشمنان مبارزه كنند و این وعده را به همه انان می دهد كه خداوند  بر یاری كردن آنان تواناست.

آیه 39 سوره حج، با بیان كردن شرائط جهاد و دفاع ،هم در صدد پاسخ به افرادی است كه اسلام را دین خشونت قلمداد می‌كنند و هم منطق قرآن مجید را در ارتباط با دشمنان به رخ جهانیان می كشد، شرائطی از جمله:

1) جنگ از طرف دشمن به آنها تحمیل شده باشد چرا كه عقل هر انسان عاقلی حكم می كند كه در برابر تهاجم دشمنان از خود به بهرتین شكل ممكن دفاع كند.(البته جهاد در برخی موارد جهاد ابتدایی است كه شرائط خاص خود را دارد)

2) از دیار و شهر خود تبعید شده و مورد ظلم و ستم قرار گرفته باشند.

خداوند متعال در آیه 14 سوره جاثیه برای ارتباط موثر با دشمنان و كسانی كه به تعبیر این آیه اعتقادی به ایام الله كه یكی از مصادیق مهم آن قیامت است ندارند ،حكمی را بیان می كند كه می تواند گامی مهم در راستای ترویج اسلام در میان آنان باشد

این آیه شریفه به خوبی هرچه تمام تر پاسخ افرادی را كه این روزها پرچم مذاكره با آمریكای جنایتكار را در ایران اسلامی بلند كرده اند، می دهد و آن اینكه آیا می توان در برابر كشوری مستبد كه سال های سال است تمام امكانات خود را برای ظلم و ستم  و تحریم های همه جانبه و فشار های اقتصادی و فرهنگی بر مردمی كه تنها گناهشان این است كه می گویند: (الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّه:همان كسانى كه بناحق از خانه‏هایشان بیرون رانده شدند. [آنها گناهى نداشتند] جز اینكه مى‏گفتند: پروردگار ما خداست( الحج :  40) بكار گرفته است ،تسلیم شد و بر سر یك میز نشست و مذاكره كرد.

همانگونه كه اشاره شد حكم آیه 14 سوره جاثیه با نزول آیه 39 از سوره حج نسخ شده است، اما در این میان لازم است به یكی دیگر از اقوال مطرح شده در این زمینه اشاره شود كه تا حدودی با بقیه نظریات تفاوت دارد و این دو آیه را از باب ناسخ و منسوخ به محسوب نمی كند .

حضرت آیت الله معرفت ابتدا این دو آیه را از نوع نسخ مشروط قلمداد می كنند و سپس می فرمایند كه این حقیقت این است كه این نوع آیات نسخ محسوب نمی شود و تنها می توان آن را تغییر یك حكم الهی همراه با تغییر در شرائط بیان كرد ،همچنانچه در این آیه شریفه می توان مشاهده كرد كه با توجه تغییر شرائط و به قدرت رسیدن مسلمانان خداوند متعال حكم جهاد و دفاع در برابر حملات آنان را جایگزین حكم صبر و بردباری كرد و اگر روزی فرا رسد كه مجددا مسلمانان در موضع ضفع قرار بگیرند دوباره حكم صبر و بردباری جایگزین حكم جهاد و دفاع خواهد شد. (آیت الله معرفت،علوم قرآنی،ص229)

امین ادریسی  

بخش قرآن تبیان


منابع:

علوم قرآنی (آیت الله معرفت)

تفسیر نمونه