تبیان، دستیار زندگی
در این طرح دانش آموزان با تعریف اسم وانواع آن از جمله اسم جمع، اسم آلت ( ابزار)، اسم خاص و عام، اسم ذات و دیگر انواع اسم آشنا می شوند...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اسم (1)

اسم 1

اهداف یادگیری:

  • آشنایی با اسم و انواع آن
  • آشنایی با راه های تشخیص انواع اسم

اسم چیست ؟

اسم یک عنصر زبانی است که هسته ی گروه اسمی واقع می شود و می تواند وابسته های پیشین و پسین داشته باشد و نقش های نهاد و مفعول و متمم و مسند و ... را بپذیرد.

اسم از لحاظ معنایی به اسم انسان، حیوان، گیاه، شیء و یا مفهوم ذهنی و به طور کلی همه ی پدیده های مادی و غیر مادی دلالت دارد.

اسم با نشانه های صرفی خاصی همراه می شود، نشانه های صرفی اسم به مفاهیم دستوری چون جنس و نوع، معرفه و نکره و نیز مفرد و جمع اشاره می کند.

اسم ها بزرگ ترین گروه کلمات زبان را تشکیل می دهند و برای تشخیص آن ها هم نشانه های صوری وجود دارد و هم معیارهای نحوی.

همه ی مصدرهای فارسی جزو مقوله ی اسم اند.

اسم جمع

اسم جمع اسمی است که اگرچه ساخت مفرد دارد، ولی بر یک مجموعه دلالت دارد؛ مانند: ملت، طایفه، قبیله، لشکر،قوم.

این اسم چون در ظاهر مفرد و در معنا جمع می باشد، اسم جمع نام دارد.

این اسم ها چون از نظر صرفی مفرد به حساب می آیند، مانند کلمات مفرد جمع بسته می شوند:

ملت ها، طایفه ها، لشکرها، قوم ها.

با این اسم ها می توان شناسه ی فعلی مفرد یا جمع آورد؛ مانند: ملت می گویند، ملت می گوید.

نکتهاسم 1

« همه » و « تمام » و « برخی » و « بعضی » اگر به تنهایی و بدون اسم بیایند، اسم جمع محسوب می شوند و باید شناسه ی فعلی آن ها جمع باشد؛ مانند: همه آمدند، برخی گفتند، تمام خندیدند، بعضی زندگی را رسم خوشایندی میدانند.

اسم در زبان فارسی یا مفرد است یا جمع.

اسم مفرد

اسم مفرد اسمی است که بر واحدی از پدیده های هم نوع اشاره می کند؛ مانند: گل، گلدان، کتاب.

نشانه ی مفرد

مفرد بی نشانه است. نبودن علامت جمع در اسم نشانه ی مفرد بودن آن است.

اسم آلت ( ابزار)

اسم آلت اسمی است که بر ابزار و آلت کار دلالت می کند؛ مانند: رسانه، آویزه، دیده.

ساختمان برخی از اسم های آلت که در زبان فارسی به کار می روندبه شرح زیر است:

1) بن مضارع+ ه ( کسره ی پایانی )  اسم 1 تابه
2) بن مضارع + ک اسم 1  غلتک
3) اسم یا صفت + بن مضارع اسم 1  آرام پز، دربازکن، پاک کن
4) اسم ساده یا مرکب که از بن فعل ساخته نمی شود اسم 1  چکش، مداد، لیوان

اسم خاص

اسم خاص اسمی است که تنها یک مصداق داشته باشد و آن مصداق هم برای شنونده و خواننده روشن و معلوم باشد.

اسم خاص به طور کلی چهار دسته از کلمات زبان را در بر می گیرد که عبارتند از:

اسم انسان؛ مانند: بنفشه، سهراب، مسلم.

اسم ویژه برخی از حیوانات؛ مانند: رخش، شبدیز، سیمرغ، ذوالجناح.

اسم همه ی پدیده های منحصر به فرد؛ مانند: زهره، مریخ، شاهنامه، مثنوی، حجرالاسود.

اسم های جغرافیایی؛ مانند: تهران، نیاگارا، البرز.

اسم خاص « یک » و « ی» نکره و هم چنین صفت شمارشی و صفت مبهم و نشانه ی جمع را نمی پذیرد، هرگاه اسم خاص نشانه ی جمع بپذیرد، نماد و نمونه ی اسم مورد نظر را می رساند.

لازم به ذکر است که تقسیم اسم به عام و خاص، از نظر اختصاص یا شمول به همه ی افراد هم جنس است، نه از حیث شمارش. بنابراین ممکن است پاره ای از اسم های خاص، صدها و هزارها مسما داشته باشند؛ مانند: « مریم » و « علی».

برعکس ممکن است اسم عامی باشد که مسمای اندک و معدودی داشته باشد؛ مانند: « قاره » و « اقیانوس» که هر دو اسم عامند یعنی بر ناحیه ی وسیعی از خشکی یا آب دلالت دارند ولی تعداد مسمای آن ها بیش از پنج نمی باشد.

اسم ذات

برخی از اسم ها را که مصداق آن ها در خارج از ذهن به طور مستقل وجود دارد و محسوس و ملموس و قابل رویت هستند، اسم ذات می گویند؛ مانند: گل، درخت، باد، اکسیژن.

اسم عام

اسم عام اسمی است که در خارج از جمله بر افراد یک نوع و پدیده های هم جنس دلالت می کند و نام یک موجود یا یک پدیده ی منحصر به فرد نیست؛ مانند: انسان، مرد، شتر، اسب، گل، کتاب، درخت.

بیشتر اسم های زبان فارسی اسم عام می باشند. اسم عام می تواند نشانه ی نکره و جمع بپذیرد یا این که به صورت اسم جنس یا معرفه یا نکره به کار رود.

اسم جنس: کتاب دوست بی صداست.

اسم معرفه: آن کتاب مطالب آموزنده ای داشت.

اسم نکره: کتابی خریدم.


مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: داودی