تبیان، دستیار زندگی
بدون تردید جن ها كه شیاطین نیز از زمره آنها هستند، می میرند، زیرا همه آنها مشمول آیه زیر می باشند: «كُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ * وَیَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ * فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ» (الرحمن: 26 - 28)
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

هدف از آفریدن اجنه چه بوده است؟


«وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ * فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ»(الرحمن: 46 - 47)

(‏هر كسی كه از مقام پروردگار خود بترسد، باغهائی (در بهشت) دارد. ‏پس كدامیك از نعمتهای پروردگار خود را تكذیب و انكار می‌كنید؟! ‏)

مخاطب در این آیه جنیان و انسان ها هستند، زیرا در آغاز سوره طرف سخن این دو گروه هستند و در آیه قبلی از جانب خداوند در حق جن ها اظهار منت و احسان شده مبنی بر اینكه آنها به بهشت خواهند رفت. اگر جن ها به بهشت نایل نمی شدند، خداوند این منت را به رخ آنها نمی كشید.


جن

خداوند جن ها را برای همان هدفی خلق كرده كه انسان را برای آن آفریده است:

«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» (الذاریات: 56)

(‏من پریها و انسانها را جز برای پرستش خود نیافریده‌ام) ‏

بنابر این جن ها مكلف به اوامر و نواهی هستند و هر كدام از آنها كه اطاعت كنند، خداوند از وی خشنود می شود و او را به بهشت می برد و هر كدام كه معصیت و سركشی كند، به دوزخ می رود. آیات زیادی دال بر این مدعا هستند:

روز قیامت خداوند خطاب به جن و انس‌های كافر و بمقصد توبیخ و ساکت کردنشان چنین می‌فرماید:«یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالإِنسِ أَلَمْ یَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْكُمْ آیَاتِی وَیُنذِرُونَكُمْ لِقَاء یَوْمِكُمْ هَذَا قَالُواْ شَهِدْنَا عَلَى أَنفُسِنَا وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَشَهِدُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُواْ كَافِرِینَ»(الأنعام: 130)

(‏(در آن روز خداوند بدیشان می‌گوید:) ای جنّیان و ای انسانها! آیا پیغمبرانی از خودتان به سوی شما نیامدند و آیات (كتابهای آسمانی) مرا برایتان بازگو نكردند و شما را از رسیدن بدین روز (و روبرو شدن در آن با خدا) بیم ندادند؟ پس چگونه این روز را فراموش كردید و در تكذیب آن كوشیدید؟ در پاسخ می‌گویند: ما علیه خود گواهی می‌دهیم و اقرار می‌كنیم كه پیغمبران آمدند و آئین خدا را تبلیغ كردند و ما را از قیامت ترساندند، ولی ما ایشان را تكذیب كردیم و گفتیم: خداوند چیزی را از سوی خود نفرستاده است و جز زندگی این جهان، زندگی دیگری وجود ندارد .

آری. زندگی جهان، آنان را گول زد و (به خود مشغول داشت و امروز جز اعتراف چاره‌ای ندارند و) علیه خود گواهی می‌دهند (و می‌گویند) كه ایشان كافر بوده‌اند (و مستحقّ عذاب جاویدان و خوفناك یزدانند))

آیه مذكور دال بر این مطلب است كه شریعت و احكام خداوند به جن ها ابلاغ شده است و نزد آنان پیامبرانی كه آنان را تبلیغ و انذار كنند، آمده اند.

آیه زیر دال بر این مطلب است كه جن ها روز قیامت معذب می شوند:

«قَالَ ادْخُلُواْ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِكُم مِّن الْجِنِّ وَالإِنسِ فِی النَّارِ »(الأعراف: 38)

(در روز قیامت خداوند به این كافران) می‌گوید: به همراه گروهها و دسته‌هائی از كافران انس و جنّی كه پیش از شما (در دنیا مدّتی زندگی كرده‌اند و آن گاه از جهان) رفته‌اند وارد آتش دوزخ شوید!)

جن ها میتوانند خود را به شكل انسانها و حیوانات در آورند، شیطان در جریان غزوه بدر به شكل و صورت سراقه بن مالك نزد مشركین آمد و آنان را وعده پیروزی و كمك داد، این آیه در همین راستا نازل شده است:«وَإِذْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لاَ غَالِبَ لَكُمُ الْیَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّی جَارٌ لَّكُمْ »

و می فرماید:«وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِیرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالإِنسِ»(الأعراف: 179)

(‏ما بسیاری از جنّیان و آدمیان را آفریده و (در جهان) پراكنده كرده‌ایم)

«لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ»(السجدة: 13)

(من مقرّر كردم كه دوزخ را از جملگی افراد (بی‌ایمان و گناهكار) جنّ و انس پر كنم)

آیه زیر دلالت بر این دارد كه جن های مۆمن به بهشت می روند:

«وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ * فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ»(الرحمن: 46 - 47)

(‏هر كسی كه از مقام پروردگار خود بترسد، باغهائی (در بهشت) دارد. ‏پس كدامیك از نعمتهای پروردگار خود را تكذیب و انكار می‌كنید؟! ‏)

مخاطب در این آیه جنیان و انسان ها هستند، زیرا در آغاز سوره طرف سخن این دو گروه هستند و در آیه قبلی از جانب خداوند در حق جن ها اظهار منت و احسان شده مبنی بر اینكه آنها به بهشت خواهند رفت. اگر جن ها به بهشت نایل نمی شدند، خداوند این منت را به رخ آنها نمی كشید.

ابن مفلح در كتابش «الفروغ» می نویسد: در مجموع جن ها مكلّف هستند، جن های كافر باجماع علماء و مذاهب به دوزخ می روند و جن های مۆمن بنابر عقیده امام مالك و شافعی به بهشت می روند. آنها مانند چهار پایان خاك شده از بین نمی روند. پاداش جن های مۆمن نزد امام مالك و شافعی نجات از دوزخ است به خلاف امام ابوحنیفه، لیثب ابن سعد و موافقینشان.

ابن مفلح می گوید: از ظاهر قول اول چنین بر می آید كه: جن ها به اندازه ثواب و پاداش خود به بهشت خواهند رفت، ‌بر خلاف عقیده كسانی (امثال: مجاهد) كه معتقد هستند جنیان نمی خورند و نمی آشامند. یا اینكه جن ها در اطراف بهشت خواهند بود (امثال: عمربن عبدالعزیز)ابن حامد می گوید: «جن ها در تكلیف و عبادت مانند انسانها هستند».( لواضع انوار البهیته: 2/222 – 223)

عبادت

علامه شبلی بابی را با این عنوان «باب فی ان الجن مكلفون باجماع اهل النظر» مطرح كرده و در آن از حضرت عمر بن عبدالعزیز چنین نقل می كند؛ جنیان نزد بعضی ها به دلیل آیه زیر مكلف و مخاطب هستند:«فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ»( الرحمن: 47)

(‏پس كدامیك از نعمت های پروردگار خود را تكذیب و انكار می‌كنید؟! ‏)

امام رازی در تفسیر خود می گوید:« همه اتفاق دارند كه تمام جن ها مكف هستند.»

و شبلی از قاضی عبدالجبار چنین نقل می كند: در این مساله كه جن ها به اعتقاد اهل نظر مكلف هستند، اختلافی را نمی‌بینم و بعضی از نویسندگان از فرقه حشویه چنین نقل كرده اند:« جن ها در افعال خود مضطر، یعنی مجبورند، پس آنها مكلف نیستند.»

شبلی دلائلی را به شرح زیر برای مكلف بودن جن ها ارائه می دهد:

در قرآن شیاطین مورد لعن و نفرین قرار گرفته اند، خداوند از شرارت و مصیبت آنها ما را بر حذر داشته است، عذابی را كه برای آنها تدارك دیده، ‌بیان نموده است. خداوند این خصلت ها را درباره كسانی بیان می كند كه با اوامر و نواهی او مخالفت كرده باشد و مرتكب كبیره و هتك حرمت شده باشند و در عین حال قادر به نكردن آنها نیز بوده و توان انجام عملی مخالف آن را نیز داشته باشند. دلیل دیگری برای مكلف بودن جن ها این است كه لعن و نفرین شیاطین و بیان حال آنها از مسائل مهم دین اسلام بوده است و قرآن فرموده است كه آنها بسوی شر و معاصی دعوت می كنند و گناه را در دلها ایجاد می كنند. همه این مطلب بر مكلف بودن آنها دلالت دارند . دو آیه زیر نیز دال بر تكلیف جن ها می باشند:

«قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا * یَهْدِی إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَن نُّشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا»(الجن: 1 – 2)

ابن تیمیه می فرماید: «جن ها بر حسب توان خود در اصول و فروع مامور و مكلف هستند . آنها در تعریف و حقیقت خود مانند انسانها نیستند. پس لازم نیست كه اوامر و نواهی آنها مانند اوامر و نواهیی باشند كه انسانها بدان مخاطب هستند، البته جن ها در جنس تكلیف به امر و نهی با انسانها شریكند هم چنین در تحلیل و تحریم و در این باره بین مسلمانان اختلافی را نمی‌بینم»(غرایب و عجایب الجن ،‌للشبلی: ص 49)

مقدار عُمْر آنها برای ما معلوم نیست، مگر اینكه درباره ابلیس لعین آمده است كه تا قیامت زنده می ماند: «قَالَ أَنظِرْنِی إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ * قَالَ إِنَّكَ مِنَ المُنظَرِینَ»(‏(اهریمن) گفت: مرا تا روزی مهلت ده و زنده بدار كه (قیامت نام است و مردمان در آن زنده می‌شوند و از گورها) برانگیخته می‌گردند. ‏ (خداوند) گفت: شما از زمره مهلت یافتگانی (و مدّتهای مدید در زمین ماندگار می‌مانی)) سوای شیطان عُمْر دیگران برای ما معلوم نیست. البته جنیان از انسانها عمر طولانی تری دارند

قدرت و توانایی اجنه ها در چه حدی است؟

خداوند به جن ها توانی داده كه به انسانها نداده و خداوند از برخی قدرت و توان آنها برای ما سخن گفته است . مانند:

1- سرعت حركت و انتقال

عفریتی از جن ها با حضرت سلیمان علیه السلام تعهد كرد كه عرش ملكه یمن را در مدتی كمتر از اینكه شخصی از جایش بلند شده و بنشیند، در محضر او حاضر كند:

«قَالَ عِفْریتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِیكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ وَإِنِّی عَلَیْهِ لَقَوِیٌّ أَمِینٌ * قَالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِیكَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا یَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِیٌّ كَرِیمٌ»(النمل: 39 - 40)

(‏عفریتی از جنّیان گفت: من آن را برای تو حاضر می‌آورم پیش از این كه (مجلس به پایان برسد و) تو از جای برخیزی . و من بر آن توانا و امین هستم. ‏ كسی كه علم و دانشی از كتاب داشت گفت: من تخت (بلقیس) را پیش از آن كه چشم بر هم زنی، نزد تو خواهم آورد . هنگامی كه سلیمان تخت را پیش خود آماده دید، گفت: این از فضل و لطف پروردگار من است .  (این همه قدرت و نعمت به من عطاء فرموده است) تا مرا بیازماید كه آیا شكر (نعمت) او را بجا می‌آورم یا ناسپاسی می‌كنم . هر كس كه سپاسگزاری كند تنها به سود خویش سپاسگزاری می‌كند، و هر كس كه ناسپاسی كند، پروردگار من بی‌نیاز (از سپاس او و) صاحب كرم است (و سفره كریمانه انعام خود را از شكرگزار و ناشكر قطع نمی‌كند))

2- سبقت گرفتن از انسانها در عرصه فضا

جن ها از دیر زمان به سوی آسمانها سعود می كردند و از اخبار آسمانها استراق سمع می كردند تا هر حادثه را قبل از وقوع بدانند، آنها بعد از مبعث رسول الله صلی الله علیه وسلم به حراست آسمانها افزودند: «وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاء فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِیدًا وَشُهُبًا * وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن یَسْتَمِعِ الْآنَ یَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَّصَدًا» (الجن: 8 - 9)

(‏ما قصد آسمان كردیم، و همه جای آن را پر از محافظان و نگهبانان نیرومند (ملائكه) و شهابها (ی سوزنده) یافتیم. ‏ ما (پیش از این) در گوشه‌ها و كنارهای آسمان برای استراق سمع می‌نشستیم (و كسب خبر می‌كردیم) ولی اكنون هر كس بخواهد گوش فرا دهد، شهاب آماده‌ای را در كمین خود می‌یابد كه به سوی او نشانه می‌رود)

رسول الله صلی الله علیه وسلم نحوه استراق سمع را چنین توضیح داده است: وقتی خداوند می خواست كاری انجام گیرد ‌فرشتگان بمنظور اطاعت از وی پرهای خود را مانند زنجیری بر صخره ای می زدند. وقتی اضطراب دلهایشان زدوده شد، ‌با هم می گفتند: پروردگار چه فرمود؟ می گویند: هر آنچه گفته حق است، ‌او برتر و بزرگ است.

استراق كنندگان این گفتگوی فرشتگان را می شنیدند و آن را به دیگران منتقل می كردند، آنها نیز آن را به‌ دسته‌ی دیگری منتقل می‌کنند، تا اینکه‌ در نهایت آن کلمه‌ی استراق شده‌ را به‌ ساحر یا کاهنی می‌رسانند، چه‌ بسا ممکن است قبل از رساندن آن کلمه‌ به‌ ساحر و یا کاهن شهاب سنگی آن را نشانه‌ بگیرد و کسی از آن اطلاع نیابد، و ممکن است هیچ شهاب سنگی آن را نپیماید و به‌ دست کسی بیفتد، از این‌رو به‌ وسیله‌ی آن یک کلمه‌ صحیح و درست صد کلمه‌ی دروغ را ردیف می‌نماید، زیرا مردم می‌گویند: مگر فلان روز چنین و چنان نگفت که‌ درست از آب درآمد؟ پس با توجه‌ به‌ کلمه‌ی درستی که‌ از آسمان استراق نموده‌ تمامی دروغهای وی تصدیق می‌شوند.

حضرت سلیمان

3- آگاهی جنیان از كار بنائی و صنعت

خداوند به ما خبر داده است كه جنیانی را برای حضرت سلیمان مسخر گردانیده بود، لذا جن ها كارهای زیادی را انجام داده اند كه به نیروی عظیم و تیز هوشی و مهارت نیاز داشته‌اند:

«وَمِنَ الْجِنِّ مَن یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَمَن یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِیرِ * یَعْمَلُونَ لَهُ مَا یَشَاءُ مِن مَّحَارِیبَ وَتَمَاثِیلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَّاسِیَاتٍ »(سبأ: 12 - 13)

(‏و پروردگارش گروهی از جنّیان را رام او كرده و در پیش او كار می‌كردند و اگر یكی از آنها از فرمان ما سرپیچی می‌كرد (و به سخن سلیمان گوش نمی‌داد، كیفرش می‌دادیم و) از آتش سوزان بدو می‌چشاندیم. آنان هر چه سلیمان می‌خواست برایش درست می‌كردند، از قبیل: پرستشگاههای عظیم، مجسّمه‌ها، ظرفهای بزرگ غذاخوریِ همانند حوضها، و دیگهای ثابت (كه از بزرگی قابل جابه جائی نبود))

4- توانایی بر تغییر شکل

جن ها میتوانند خود را به شكل انسانها و حیوانات در آورند، شیطان در جریان غزوه بدر به شكل و صورت سراقه بن مالك نزد مشركین آمد و آنان را وعده پیروزی و كمك داد، این آیه در همین راستا نازل شده است:«وَإِذْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لاَ غَالِبَ لَكُمُ الْیَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّی جَارٌ لَّكُمْ »(الأنفال: 48)

(‏(به یاد آور) زمانی را كه اهریمن (با وسوسه‌های خود) اعمالشان را در جلو دیدگانشان می‌آراست و می‌گفت: امروز هیچ كس نمی‌تواند بر شما پیروز شود و من، هم‌پیمان و یاور شما هستم)

اما وقتی سپاه اسلام و لشكر كفر به پیكار همدیگر رفتند و شیطان، فرشتگان را دید كه از آسمان فرود می آمدند، پشت داد و فرار كرد:«فَلَمَّا تَرَاءتِ الْفِئَتَانِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَیْهِ وَقَالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِّنكُمْ إِنِّی أَرَى مَا لاَ تَرَوْنَ إِنِّیَ أَخَافُ اللّهَ »(الأنفال: 48)

ابن مفلح در كتابش «الفروغ» می نویسد: در مجموع جن ها مكلّف هستند، جن های كافر باجماع علماء و مذاهب به دوزخ می روند و جن های مۆمن بنابر عقیده امام مالك و شافعی به بهشت می روند. آنها مانند چهار پایان خاك شده از بین نمی روند. پاداش جن های مۆمن نزد امام مالك و شافعی نجات از دوزخ است به خلاف امام ابوحنیفه، لیثب ابن سعد و موافقینشان

(‏امّا هنگامی كه دو گروه (مۆمنان و كافران) همدیگر را دیدند (و رویاروی شدند) بر پاشنه‌های خود چرخید (و از عهد و پیمان خود دست كشید) و گفت من از شما بیزار و گریزانم . من چیزی را می‌بینم كه شما نمی‌بینید. من از خدا می‌ترسم)

عُمْر و مرگ اجنه چقدر و چگونه است؟

بدون تردید جن ها كه شیاطین نیز از زمره آنها هستند، می میرند، زیرا همه آنها مشمول آیه زیر می باشند: «كُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ * وَیَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ * فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ» (الرحمن: 26 - 28)

(‏همه چیزها و همه كسانی كه بر روی زمین هستند، دستخوش فنا می‌گردند. و تنها ذات پروردگار با عظمت و ارجمند تو می‌ماند و بس. ‏ پس كدامیك از نعمتهای پروردگارتان را تكذیب می‌كنید و انكار می‌نمائید؟! ‏) ‏

در صحیح بخاری از حضرت ابن عباس رضی الله عنه روایت شده‌ که‌ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: « أعوذ بعزتك، الذی لا إله إلا أنت، الذی لا یموت، والجن والإنس یموتون»

(به عزت قدرت تو پناه می برم كه معبودی سوای تو وجود ندارد، تو معبودی هستی كه نمی میری و جن و انس می میرند)( اعراف: 14-15)

البته مقدار عُمْر آنها برای ما معلوم نیست، مگر اینكه درباره ابلیس لعین آمده است كه تا قیامت زنده می ماند:

«قَالَ أَنظِرْنِی إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ * قَالَ إِنَّكَ مِنَ المُنظَرِینَ»(الأعراف: 14 - 15)

(‏(اهریمن) گفت: مرا تا روزی مهلت ده و زنده بدار كه (قیامت نام است و مردمان در آن زنده می‌شوند و از گورها) برانگیخته می‌گردند. ‏ (خداوند) گفت: شما از زمره مهلت یافتگانی (و مدّتهای مدید در زمین ماندگار می‌مانی))

سوای شیطان عُمْر دیگران برای ما معلوم نیست. البته جنیان از انسانها عمر طولانی تری دارند.

بخش قرآن تبیان


منبع :

وبلاگ وااسلاماه