صفت (1)
اهداف یادگیری:
تبیین ویژگی های هریک از صفات و تطبیق آنها در مثال ها
صفت چیست؟
صفت مقوله ی واژگانی است که هسته ی گروه صفتی واقع می شود. صفت کلمه یا عبارت و یا جمله ای است که با اسم یا جانشینان آن می آید تا ویژگی آن را بیان کندیا مطلبی به مفهوم آن بیفزاید.
صفت از نظر تقدم و تاخر نسبت به موصوف خود بر دو قسم است: صفت پیشین و صفت پسین.
صفت های پیشین عبارتند از: صفت اشاره، صفت پرسشی، صفت تعجبی، صفت مبهم ، صفت عالی.
صفت های پسین عبارتند از: صفت شمارشی ترتیبی و صفت بیانی.
صفت از نظر درجه بندی به سه دسته تقسیم می شود: صفت مطلق و صفت تفضیلی و صفت عالی.
صفت مطلق پایه ی صفت است که با اضافه کردن « تر » و « ترین » به پایان آن، می توان صفت های تفضیلی و عالی ساخت؛ مانند : زیباتر و زیباترین.
صفت اشاره
واژه های « این »، « آن »، « همین »،« همان»، « چنین » و « چنان » که پیش از هسته قرار می گیرند و برای اشاره به اسم به کار می روند، به اعتبار همراهی با موصوف ، صفت خوانده می شوند؛ مانند:
با ما گفته بودند
با شما خواهیم آموخت. ( شاملو، ص 124)
صفت پرسشی
به راستی
صلت کدام قصیده ای
ای غزل؟
ستاره باران جواب کدام سلامی
به آفتاب
از دریچه ی تاریک ( شاملو، ص 435)
صفت تعجبی
واژه های « عجب»، « چه»، « چقدر» و ... اگر با اسم بیایند و مفهوم تعجب، کثرت، شگفتی و شدت تعجب گوینده را در مورد خصوصیتی از موصوف با آهنگ تعجبی بیان دارند، صفت تعجبی اند؛ مانند: چه هوایی! چه گلی!
صفت تفضیلی ( برتر )
صفت برتر صفتی است که موصوف خود را در قیاس با موصوف دیگر توصیف می کند و نتیجه ی مقایسه را بیان می دارد. نشانه ی این صفت « تر » است که به صفت مطلق افزوده می شود. صفت برتر به متمم نیاز دارد و متمم صفت برتر با « از»، « که» و « تا » به صفت برتر افزوده می شود.
گل مریم خوشبوتر از گل بنفشه است.
گاهی متمم صفت تفضیلی ذکر نمی شود و آن را می توان به قرینه شناخت؛ مانند:
همیشه افراد کوشاتر ( از دیگران ) موفق تر ( از دیگران ) هستند.
صفت هایی که تغییر کم و بیشی می پذیرند ، می توانند با پسوند « تر » بیایند و دلالت بر مفهوم بیشتری، یا برتری و تفضیل کنند.
گاهی نمی توان برای صفت تفضیلی متممی را تصور نمود؛ مانند:
با صرف وقت بیشتر می توان موفق تر شد.
واژه های « به. بیش. کم. جلو.عقب. پیش. افزون » و امثال آن گاهی تنها با « از» و بدون « تر» به متمم خود افزوده می شوند. این در صورتی است که این واژه ها نقش مسند را ایفا نمایند؛ مانند: او کم از دوستش نیست.
صفت عالی ( برترین)
صفت عالی صفتی است که نتیجه ی مقایسه ی یک موصوف را با چند عنصر مشابه آن ها بیان می دارد. صفت عالی را در فارسی از صفت تفضیلی و پسوند « ین » می سازند. در متون کهن « ینه » نیز نشانه ی صفت عالی یا برترین است؛ مانند: « بهین و بهینه »، « کمین و کمینه » و « مهین و مهینه ».
صفت عالی به صورت های زیر به کار می رود:
در این حال صفت پیش از موصوف به کار می رود؛ مانند : بهترین اعمال ( یعنی ) بهترین از میان اعمال.
صفت پیش از موصوف می آید؛ مانند : بهترین شاعر ( یعنی ) شاعری که از همه ی شاعران بهتر است.
بهترین شاعران ( یعنی ) بهترین از میان شاعران.
در این حالت ممکن است صفت عالی پیش از متمم یا پس از آن بیاید؛ مانند: بهترین از شاعران / از شاعران بهترین / بهترین از همه / از همه بهترین ، که همه معنی جمع دارد.