اروس و تمدن

تحقیقات فلسفی درباره فروید

اروس و تمدن. هربرت مارکوزه. نشر چشمه.چاپ اول. تهران1389  .1500نسخه.337صفحه.7000تومان.

« فروید رد افزایش و تکوین سرکوب را در ساختار غریزی فرد می جوید. تقدیر آزادی و خوشبختی انسان در پیکار و نزاع غرایز، نزاع بین مرگ و زندگی به معنای واقعی کلمه، رقم خورده است و در این نزاع است که تن و روان طبیعت و تمدن وارد می شود. این پویایی بیولوژیکی و همزمان جامعه شناختی، محور فراروان شناسی فروید است. او این فرضیه های قطعی را با شرط و شروطی روشن می کند و بعد آن ها را مسکوت می گذارد.» ^[1]

امروزه روانشناسی فردی و اجتماعی نه تنها یکی از علوم مهم انسان مدرن است بلکه وضعیت روانشناسی خود به یکی از مسائل سیاسی بدل شده است. وضعیت انسان مدرن در عصر کنونی مرزهای بین روانشناسی و فلسفه سیاسی و اجتماعی را منسوخ کرده است.

روانپریشی و آشفتگی های فردی امروزه با توجه به پیشرفت هایی که در زمینه علم روانکاوی صورت گرفته است، آشفتگی های اجتماعی و کل جامعه را منعکس می کند و به همین ترتیب برای درمان آشفتگی فردی بایستی برای درمان جامعه ای که فرد آن زندگی می کند نیز کوشید.

اروس و تمدن به بررسی وضعیت انسان و آزادی می پردازد. این اثر را هربرت مارکوزه در سال 1950 نوشته است و از مجموعه ای از سخنرانی هایش در این زمینه گر د آوری شده است. در این کتاب به وضوح بینش رهایی انسان به نحوی صورت بندی شده است که مشخصا مارکوزه از سنت نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت که به آن متعلق بود متمایز می شود.

در بخش نخست مارکوزه با دیدگاه های فروید مبنی بر سرکوب میل توسط تمدن مخالفت می کند. از نظر فروید پیشرفت در تمدن منجر به سرکوب میل می شود چرا که لذت ها هیچ ارزش فرهنگی ندارند و باید تابع کار و انضباط قرار بگیرند و به همین دلیل مغایر فرهنگ و پیشرفت های اجتماعی هستند.

مارکوزه در باز خوانی نظریات فروید دلیل این مغایرت را بررسی می کند.

در نیمه دوم کتاب مارکوزه دور نمایی از آنچه خواست اوست به بحث می گذارد. وی در این بخش به بدبینی نظریات اجتماعی می تازد و توضیح می دهد چگونه می توان به جامعه ای رها دست یافت واساسا چطور چنین جامعه ای ممکن است.

این کتاب خوشبینانه ترین کتاب مارکوزه است و بحث های زیادی را هم به دنبال داشته است. مارکوزه در این اثر تلاش می کند جنبه منفی فرهنگ معاصر را به چالش بگیرد و راهی برای رهایی از جنبه ها ی سخت آن بیابد. برای این منظور از فلسفه برای حل بحران های روانکاوی بهره برده و بدین ترتیب مرز فلسفه، علوم اجتماعی و روانکاوی را ویران می کند.

این کتاب شامل دو بخش و یازده فصل و یک موخره از نویسنده است. مقدمه مترجم، مقدمه ای بر ویرایش سال 1998 که داگلاس کلنر آن را نوشته است، پیشگفتار و یک مقدمه به قلم نویسنده در ابتدای کتاب آورده شده است.

دو بخش کتاب یکی « تحت سلطه اصل واقعیت» و دیگری« فراسوی اصل واقعیت نام دارد» فصل های این کتاب عبارتند از: گرایش نهان در روانکاوی، خاستگاه فرد سرکوب شده، ریشه های تمدن سرکوبگر، دیالکتیک تمدن، میان پرده فلسفی، محدودیت های تاریخی اصل واقعیت تثبیت شده، فانتزی و یوتوپیا، تصاویر اورفئوس و نارسیوس، بعد زیبایی شناختی، استحاله جنسیت به اروس، اروس و تاناتوس.

مارکوزه یکی از فیلسوفان حلقه مکتب فرانکفورت است که به همراه مارکس هورکهایمر و تئودور آدورنو حلقه وین و نظریه مکتب انتقادی را پی گرفتند.

« به زعم کانت، بعد زیباشناختی میانجی یی است که از طریق آن حواس و عقل با هم مواجه می شوند. این میانجی که قوه ی "سوم" ذهنی است با تخیل توام می شود. به علاوه بعد زیباشناختی همچنین میانجی و واسطه ای است که در آن طبیعت و آزادی با هم تلاقی می کنند.»^[2]

پی نوشت:

[1]صفحه 45 کتاب

[2]صفحه 208 کتاب

بخش کتاب و کتابخوانی تبیان