نتایج شوم فقر بر جامعه !

فقر و نقش آن در انحطاط جامعه

به عقیده امام علی(علیه السلام):"الفقرُ موت الاکبر"(1) فقر بزرگترین مرگ است.و شکی نیست که یک جامعه فقیر جامعه مرده ای است که هیچ گونه تحرک و نشاطی در جهت رشد و شکوفایی ندارد.

امام علی(علیه السلام) به فرزندش محمد حنفیه فرمود:" یَا بُنَیَّ، إِنِّی أَخَافُ عَلَیْكَ الْفَقْرَ، فَاسْتَعِذْ بِاللهِ مِنْه، فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌلِلدَّینِ، مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِیَةٌ لِلْمَقْت"(2) فرزندم!از فقر بر تو می ترسم از آن‏بخدا پناه ببر!چرا كه فقر دین انسان را ناقص و عقل و اندیشه او را مشوش،و مردم را نسبت‏به او،و او را نسبت‏به مردم بدبین مى‏سازد.

به عقیده ایشان کسی که فقیر است از نظر دین و ایمان و کمالات معنوی نمی تواند به مراحل بالا برسد؛فقر عقل را سرگردان می کند و عقل سرگردان چگونه می تواند برای حل مسائل ومشکلات اجتماعی متمرکز شده وراههای علم وپیشرفت را طی نماید.بنابراین،پیامبر درونی انسان که چراغ هدایت او در مسیر رشد است کاری از پیش نمی برد.فقر دشمنی پدید می آورد و با وجود دشمنی بین مردم،آسایش،آرامش و امنیت که از ضروریات اولیه تکامل هستند از بین می روند.در نتیجه جامعه برای همیشه در جهل و عقب ماندگی خواهد ماند.

یکی از دلایل مذمومیت فقر اینست که شخصیت انسان را ضایع کرده و تحقیر می نماید.و انسان دچار صفات زشت اخلاقی شده و ممکن است به ستایش و چاپلوسی بی مورد افراد بپردازد.امام (علیه السلام) برای نجات از فقر به درگاه خدا پناه برده،می فرمایند:" اللَّهُمَّ صُنْ وَجْهِی بِالْیَسَارِ وَلاَتَبْذُلْ جَاهِیَ بِالاِقْتَارِ فَأَسْتَرْزِقَ طَالِبِی رِزْقِكَ، وَأَسْتَعْطِفَ شِرَارَ خَلْقِكَ،وَأُبْتَلَى بِحَمْدِ مَنْ أَعْطَانِی، وَأُفْتَتَنَ بِذَمِّ مَنْمَنَعَنِی"(3) پروردگارا!آبرویم را با بى نیازى نگهدار!و شخصیتم را در اثر فقر ساقط مگردان!.كه از روزى خواران تو در خواست روزى كنم و از اشخاص پست‏خواستار عطوفت‏ و بخشش باشم!به ستودن آن كس كه كمكم مى‏كند مبتلا گردم!و به مذمت و بد گوئى از آنكه‏به من نمى‏بخشد آزمایش شوم.   حضرت علی(علیه السلام) "قبر را بهتر از فقر" می داند،چرا که در قبر انسان دچار ذلت و خواری نمی شود ولی فقر بدتر از آن را نیز به دنبال خواهد داشت.

نتایج فقر در جامعه

فقرزدایی بطور کامل از اولویت های برنامه های اقتصادی علی(علیه السلام) بوده است؛چون کشوری که بخش عظیمی از مردم آن با فقر زندگی می کنند ؛دارای مردمی پژمرده،خوار و ذلیل،چاپلوس و متملق،بی فرهنگ و بی بهداشت.....خواهد بود که هر لحظه نگاهشان به دست دیگران است.

در چنین جامعه ای خلاقیت،نوآوری،امید به زندگی،عشق به کار  و تلاش و............ رخت بربسته و مردم همیشه نگران حال و آینده خود هستند.در چنین جامعه ای شخصیت انسانها لگدکوب شده و ارزش های والای انسانی جای خود را به پول و حاکمیت سرمایه می دهد.

زینت فقر

حال کسی که به فقر مبتلا شود باید براساس سخن امام علی(علیه‌السلام) خویشتنداری پیشه کند:"العفافُ زینةُ الفقرِ" (4) خویشتنداری و عفت زینت فقر است.

فقیر در معرض آفات مختلفی قرار دارد: اظهار حاجت توأم با ذلت،دست بردن به سوی اموال حرام،ناسپاسی در برابر خداوند ومانند اینها. اما انسان اگر خویشتندار باشد نه دست حاجت به سوی لئیمان می برد ونه عزت نفس خود را زیر پا می‌گذارد، نه آلوده حرام می شود و نه زبان به ناشکری می گشاید، بنابراین عفت زینت فقر است؛ از این رو خداوند از این گونه فقیران در قرآن مجید با عظمت یاد کرده و می فرماید:" لِلْفُقَراءِ الَّذینَ أُحْصِرُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ لا یَسْتَطیعُونَ ضَرْباً فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسیماهُمْ لا یَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافا"(5) [این صدقات‏] براى آن [دسته از] نیازمندانى است كه در راه خدا فرو مانده‏اند، و نمى‏توانند [براى تأمین هزینه زندگى‏] در زمین سفر كنند. از شدّت خویشتن‏دارى، فرد بى‏اطلاع، آنان را توانگر مى‏پندارد. آنها را از سیمایشان مى‏شناسى. با اصرار، [چیزى‏] از مردم نمى‏خواهند.

البته باید توجه داشت که عفت معنای عام و معنای خاصی دارد: معنای خاص آن پاکدامنی در مقابل آلودگی های جنسی و معنای عام آن هرگونه خویشتن داری در برابر گناه و کارهای زشت و پست است.

در حدیث دیگری از امام علیه السلام در غررالحکم می خوانیم:" مَنْ عَفَ‏ خَفَ‏ وِزْرُهُ‏ وَ عَظُمَ عِنْدَ اللَّهِ قَدْرُهُ‏."(6) آن کس که عفاف پیشه کند بار گناهش سبک و قدر و منزلتش در پیشگاه خدا افزون می شود.

نتیجه

با توجه به فرمایشات گرانمایه امیر المۆمنین(علیه السلام) برای ساختن جامعه ای سالم و نیل به رشد و تعالی ابتدا باید فقر را از جامعه ریشه کن کرد تا انسانها با حفظ عزت نفس و حاکمیت ارزشهای انسانی بتوانند به پیشرفت نایل آیند." اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاكَ‏ اللَّهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِكَ اللَّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ- إِنَّكَ عَلى‏ كُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ."

پی نوشت ها:

1-نهج البلاغه،حکمت 163

2-همان،حکمت 319

3-همان،خطبه 225

4-همان،حکمت68

5-البقره،آیه 273

6- غرر الحكم و درر الكلم ،ص 625

فرآوری: زهرا انصاری نسب

بخش نهج البلاغه تبیان   

منابع:

کتاب توسعه سیاسی از دیدگاه امام علی(علیه السلام)،علی اکبر علیخانی

کتاب پیام امام امیر المۆمنین علیه السلام،ج12،ناصر مکارم شیرازی