شایسته ها و بایسته های مرجعیت

"أَشرَفُ الخَلائِقِ التَّواضُعُ وَالحِلمُ وَلینُ الجانِبِ"[1]

شریف ترین اخلاق، تواضع، بردبارى و نرم خویى است.

در باب تواضع احادیث بسیاری وارد شده است که نیاز به ذکر همه آنها نیست. بحث ما اینست که یکی از شایتگی های مرجع تقلید باید تواضع و فروتنی باشد.

مرجع تقلید باید با مردم دوست بوده و رابطه صمیمی با ایشان داشته باشد. اگر مرجعی از مهر و محبت مردم برخوردار شد، خود بخود فروتنی و تواضع را در برابر مردم نشان میدهد  وهمیشه در مقابل اقشار مردم اعم از طلاب و غیر  طلاب متواضع خواهد بود.

مراجع تقلید گذشته در این صفت اخلاقی گوی سبقت را ربوده بودند و نسبت به همه مردم فروتنی را وظیفه خود می شمردند. مراجع سال های دور، خود را در این بعد تقویت کرده و خاطرات بسیار زیبایی را از خود بجای گذاشته اند. ایشان مخصوصا در مقابل طلاب جوان و  محصلان علوم دینی متواضع بودند.

درباره مرحوم بهبانی چنین نوشته اند:

" برای ترغیب فضلا و طلاب (شرح لمعه) درس می داد"[2]

در حوزه دروسی که سخت تر هستند و در پایه های بالاتر تدریس می شوند دارای جایگاه مهمتری هستند و هر استادی ترجیح می دهد آن ها را تدریس کند. اما گاهی هم دیده می شود مرجعی مانند آیت الله بهبهانی کتاب لمعه را که تقریبا برای اوایل طلبگی ست تدریس می کردند و این نشان از تواضع و فروتنی ایشان است.

آمده است که شیخ انصاری با آن همه عظمت، در عین حال که یکی از بزرگترین کرسی های درس خارج را داشت، برای یکی از سادات درس مقدمات می گفته است.[3]

ویا نقل شده است که مرحوم مقدس اردبیلی نوشته های خود را به شاگردانش می داد تا عبارت های غیر فصیح آن را اصلاح کنند.[4]

مراجع تقلید شیعه در طول تاریخ در کنار مردم بوده اند و با آن ها زندگی می کردند. تافته ای جدابافته نبودند و برای خود شأنی بالاتر از بقیه قائل نمی شدند. با مردم عادی حشر و نشر داشتند و در کوچه و بازار دیده می شدند. در برخورد با مردم سعی می کردن مانند ایشان باشند و حتی در زندگی خویش مراقب بودند مادیات وارد زندگیشان نشود و سطح معیشتی شان از بقیه مردم بالاتر نرود.

به جهت علاقه ای که به مردم داشتند متواضعانه با آن ها می نشستند و به آن ها گوش می دادند. درد های و نیاز های آن ها را می شنیدند و در صورت توان، آن را برآورده می ساختند.

تواضع و فروتنی، پرده های علمی و معنوی میان مرجع و مردم را برداشته بود و موجب علاقه شدید مردم به مرجعیت شده بود.

مراجع مانند پدری مهربان اما فروتن با مردم رفتار می کردند و از تشویق طلاب به درس گرفته تا رسیدگی به معمولی ترین امور مردم دریغ نمی کردند.

مراجع علاوه بر اینکه در مقابل مردم فروتن بودند در برابر طلابی که تازه در عرصه کسب علم قدم گذاشته اند نیز متواضع بودند.

در باره مرحوم شیرازی نوشته اند:

" هنگامی که چشمه کوچکی از مقامات معنوی را در یکی از اصحابش می دید بسیار او را محترم می داشت و تکریم و تعظیم می نمود..."[5]

از اهل علم نیز جزاین انتظار نمی رود. علمی که مانند برفی سفید بر روی شاخه های این درختان تنومند جمع شده است آن ها راسنگین کرده و افتاده تر نموده است.

آخوند خراسانی را چنین توصیف کرده اند؛

" بسیار متواضع بود بویژه با اهل علم با کوچکترین طلبه در سلام پیشی می گرفت. و در مجالس برای ورود آنها به پای می ایستاد اهل علم را بسیار تجلیل می کرد"[6]

آنچه ذکر شد فقط جلوه ای از تواضع مرحوم آخوند در برابر اهل علم بود. ایشان نه تنها اهل علم را محترم می شمرد بلکه؛

" بسیار اتفاق می افتاد که برای برآوردن نیاز نیازمندان خود را به زحمت می انداخت. ر نیازهای پیش پا افتاده و خانوادگی نیازمندان نیز خود کمک می کرد"[7]

امام خمینی ره که یکی از بزرگترین و موثرترین مراجع تقلید شیعه است، با آن همه مقام و و با آن همه مرید، همیشه خود را طلبه ای بیش نمی دانست.

همیشه به مردم احترام می گذاشت و هر چه دارد را از مردم می دانست. در دوران جنگ همیشه از بوسیدن دست و بازوی رزمنگان اسلام افتخار می کرد و می فرمود:

" ... اینها (مهاجران جنگ) بنده های خدا هستند و از من افضلند و محتمل است از شما هم افضل باشند چرا به فکر آنها نباشیم..."[8]

با توجه به اهمیت تواضع می توان نتیجه گرفت که یکی از مهمترین شایستگی های لازم برای یک مرجع، تواضع وفروتنی و تخلق به این اخلاق است.

چرا که امام صادق علیه السلام می فرماید:

"اِنَّ فِى السَّماءِ مَلَكَینِ مُوَكَّلَینِ بِالعِبادِ، فَمَن تَواضَعَ لِلّهِ رَفَعاهُ وَمَن تَكَبَّرَ وَضَعاهُ؛"[9]

در آسمان دو فرشته بر بندگان گماشته شده اند پس هر كس براى خدا تواضع كند، او را بالا برند و هر كس تكبر ورزد او را پَست گردانند.

پی نوشت ها:

[1] غررالحكم، ج2، ص442، ح3223

[2] سیمای فرزانگان، ص292.

[3] زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص78.

[4] ریحانة الادب، ج3، ص393.

[5] میرزای شیرازی، ص56.

[6] مرگی در نور، ص401.

[7] همان، ص380.

[8] سیمای فرزانگان، 286.

[9] كافى، ج2، ص122، ح2

تهیه و فرآوری: احمد اولیایی، گروه حوزه علمیه تبیان