کمرنگ بودن قرآن و فقدان ارزیابی

در قسمت پیشین به دو نقص سیستم آموزشی حوزه اشاره شد.در ادامه به بعضی دیگر از انها می پردازیم؛

3-  نادیده گرفتن قرآن در سیتسم آموزشی حوزه

«الرکتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور بإذن ربهم الی صراط العزیز الحمید».[1]

" الف لام راء كتابى است كه آن را به سوى تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریكیها به سوى روشنایى بیرون آورى به سوى راه آن شكست ناپذیر ستوده"

در باب اهمیت و ضرورت قرآن برای هر مسلمانی سخن بسیار است و نیاز به پرداختن در این مقاله نیست. اما در باب ضرورت قرآن و قرآن پژوهی در نظام آموزشی حوزه مشکلات فراوان دیده می شود.

از ابتدای ورود به حوزه تا درجه اجتهاد قرآن کم رنگ است و جز برخی شاهد مثال ها دیگر به آن پرداخته نمی شود.

طبق حدیث ثقلین " قال رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ انی تارك فیكم ما ان تمسكتم به لن تضلوا بعدی؛ احدهما اعظم من الاخر ما كتاب الله حبلٌ ممدود من السماء الی الارض، و عترتی اهل بیتی، و من یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض، فانظروا كیف تخلفونی فیهما"[2]

" من در میان شما دو امانت نفیس و گرانبها می‌گذارم یکی کتاب خدا قرآن و دیگری عترت و اهل بیت خودم. مادام که شما به این دو دست بیازند هرگز گمراه نخواهید شد و این دو یادگار من هیچ گاه از هم جدا نمی‌شوند."،

قرآن و اهل بیت در کنار یکدیگرند اما ظاهر امر در حوزه ها و نظام آموزشی آن به نحو دیگریستغ آنطور که به بحث در مورد روایات پرداخته می شود به قران توجه نمی شود در حالکیه باید قرآن نیز در رأس امورد آموزش قرار گیرد.

قرآن هم اکنون برای طلاب از جهت آموزشی فرقی با دیگر مردم ندارد و اگر طلبه ای خود به دنبال قرآن نرود، در نظام آموزشی حوزه توجه چندانی به ان نمی شود و این آفت بزرگی ست برای سیستم آموزشی نهادی که علم دین را تعلیم می دهد.

بعلاوه دو نتیجه ناگوار بر این بی توجهی مترتب است؛

الف) قرآن پژوهی در حوزه رونق خاصی ندارد و در نتیجه علم طلاب نسبت به قرآن ناقص است.

ب) حوزه شیعی متهم به عدم توجه به قرآن است. بی اعتنایی به قرآن و کم توجهی به آن هم اکنون یکی از اتهاماتی ست که به تشیع و حوزه های شیعی می زنند.

مقام معظم رهبری این کاستی در حوزه ها را اینگونه تشریح می کنند:

" در نظام آموزش طلبگی گذشته ی ما ، عیب بزرگی كه وجود داشت، غیبت قرآن بود ... در گذشته ، طلبه از اول « بدان ایّدك الله تعالی»، تا وقتی كه مجتهد می‌‌شد، هیچ كاری با قرآن نداشت. نه این كه قرآن نمی‌‌خواندند؛ قرآن می‌‌خواندند، گاهی كسی كه مایل بو‌د ، تفسیر هم مطالعه می‌‌كرد، اما نظام درسی ما، این را به ما تحمیل نمی‌‌كرد.

می‌‌شد كه یك نفر مجتهد بشود و در حال درس خواندنش، اگر بیست سال هم طول می‌‌كشید حتی یك بار به قرآن نگاه نكند! ... طبق نظام درسی قبلی حوزه ی ما، مجتهد شدن، اصلاَ متوقف به فهم قرآن و مراجعه ی به آن نبود. فقط چند آیه ی قرآن در مسایل اصول  و فقه بود كه به آن استدلال می‌‌شد."[3]

پرداختن به مفاهیم قرآن و تفسیر آن تنها بعدی نیست که به آن بی توجهی شده است، حتی در مورد قرائت و روخوانی قرآن نیز سیستم آموزشی حوزه آنطور که لازم است برنامه ای ندارد.

گاهی اوقات دیده می شود برخی طلاب روخوانی صحیحی هم از قرآن ندارد و این یک آفت بزرگ برای طلبه و سیستم اموزشی حوزوی ست که می تواند اثرات بدی را به همراه داشته باشد.

هرچند که یادگیری تلاوت قران و روخوانی و تجوید قرآن برای هر فرد مسلمان لازم است اما یک سیستم آموزشی در یک نهاد علمی دینی باید به یادگیری فردی اتکا نکند و این آموزش ها و مواد درسی لازم را در سیتسم آموزشی خود بگنجاند.

مقام معظم رهبری به این ضرورت اشاره دارند؛

"در درسها، آموزش قرآن را حتماَ از متن قرآن و قرائت آن شروع كنیم. این، غلط است كه بعضی خیال كنند، متن قرآن درس خواندن ندارد. نخیر، درس خواندن دارد. اگر متن قرآن را یاد نگیرید، حتماَ معنی آن را یاد نخواهید گرفت. تجوید قرآن ، مقدمه ی فهمیدن قرآن است، و تلاوت خوب قرآن ، یكی از شرایط لازم برای انس با قرآن و برای انس دادن جامعه به این كتاب است."[4]

4- فقدان روش های مناسب ارزیابی علمی

ارزیابی را می توان چنین تعریف کرد:

"ارزیابی آموزشی عبارت از انعکاس فعالیت های یک واحد یا پدیده ی آموزشی در جهت بهبود و پیشرفت  برنامه ها و فعالیت ها برای نیل به بازده و برون داد  مورد نظر."[5]

سنجش و ارزشیابی جز لا ینفک تعلیم و تربیت بشمار می رود که بدون استمرار دقیق آن، رسیدن به اهداف مورد نظر بصورت مطلوب، نا ممکن خواهد بود.

هدف  نظام آموزشی حوزه باید با توجه به نیازهای بر آمده از محیط و شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی تدوین شود. اما قابل ذکر است که نیاز ها و شرایط به مرور زمان تغییر می کند و به تبع آن اهداف آموزش در حوزه نیز باید تغییر کند.

 برای این منظور باید در فواصل زمانی نیاز ها و شرایط جامعه را ارزیابی کرد و و این ارزیابی را در مورد دانش آموختگان سیستم نیز اجرا کرد.

یکی از کاربردهای ارزیابی طلاب، ایجاد انگیزه در میان آن هاست. با ارزیابی آن ها می توان درجه بندی علمی کرد و بدین نحو به کسانی که نمره خوبی ندارند انگیزه سرعت بیشتر داد.

کاربرد دیگر، اعلام نتایج این ارزیابی ها به اساتید است. اساتید می توانند با مشاهده نتایج ارزیابی شاگردان خود، نتیجه کار خود را ببینند، ضعف ها و قوت ها را بشناسند و بر روی آن ها بیشتر کار کنند.

در مجموع می توان هدف ها و فواید ارزیابی در سیستم آموزشی حوزه را این موارد دانست؛

الف) شناخت توانایی و زمینه های علمی طلاب و تصمیم گیری بری انجام فعالیت های بعدی آموزشی

ب)  شناساندن هدف های آموزشی در فرآیند تدریس

ج)  بهبود و اصلاح فعالیت های آموزشی

د)  شناخت نارسایی های آموزشی طلاب و ترمیم آنها

و) ایجاد رغبت و کسب عادات صحیح آموزشی در طلاب

ه) ارتقای طلاب

اما در سیستم کنونی حوزه جای یک ارزیابی کامل خالی ست. هر چند امتحانات متعددی وجود دارد اما برگزاری امتحانات برای یک ارزیابی کافی نیست و باید منسجم تر عمل کرد.

مقام معظم رهبری خلاء یک نظام ارزیابی در سیستم آموزشی حوزه را گوشزد می کنند؛

"خلاء امتحان ، همچنان تا حدود زیادی در حوزه ها باقی است . اگرچه امتحان هست؛ اما این ، آن امتحانی نیست كه چند هزار نفر محصل را دایم مشغول به كار بكند و نبض كار را در دست مدیران حوزه قرار بدهد. امتحان عمیقتر و وسیعتر و دقیقتری ، برای حوزه ها لازم است."[6]

پی نوشت ها :

[1] سوره ابراهیم، ایه 1

[2] صحیح ترمذی، حدیث 3788.

[3] سخنرانی در جمع طلاب مدرسه عالی شهید مطهری، 30/9/62.

[4] همان

[5] بازرگان،عباس(1380). ارزشیابی آموزشی. تهران، سمت، ص 20.

[6] سخنرانی در دیدار با روحانیون و طلاب حوزه علمیه مشهد، 10/6/67.

تهیه و تولید: احمد اولیایی، گروه حوزه علمیه تبیان