آیه‌ای زینت‌بخش سر در دانشکده حقوق دانشگاه هاروارد

دانشگاه هاروارد آمریکا ترجمه انگلیسی آیه‌ 135 سوره مبارکه «نساء» را بر بالای درب ورودی دانشکده حقوق خود نصب کرده است.

ترجمه آیه 135 سوره نساء به زبان انگلیسی، روی دیوار ورودی اصلی دانشکده حقوق هاروارد نصب شده است.این خبر از سوی یک دانشجوی عربستانی که در هاروارد مشغول به تحصیل است، منتشر شد.

«عبدالله جمعه»، دانشجوی عربستانی دانشگاه هاروارد اعلام کرد: متوجه شدم که این آیه قرآن بر سردر دانشکده حقوق قرار داده شده و به عنوان یکی از بهترین توصیفات در مورد عدالت عنوان می‌شود.

مسئولان این دانشگاه در توضیح این اقدام، اعلام کرده‌اند که مضمون این آیه یکی از بهترین توصیف‌های بیان شده در مورد «عدالت» در طول تاریخ است.

این آیه شریفه می‌فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِکُمْ أَوِ الْوَالِدَیْنِ وَالأَقْرَبِینَ إِن یَکُنْ غَنِیًّا أَوْ فَقَیرًا فَاللّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَى أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ اللّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا: اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید پیوسته به عدالت قیام کنید و براى خدا گواهى دهید هر چند به زیان خودتان یا پدر و مادر و خویشاوندان [شما] باشد اگر [یکى از دو طرف دعوا] توانگر یا نیازمند باشد باز خدا به آن دو [از شما] سزاوارتر است، پس از پى هوس نروید که [در نتیجه از حق] عدول کنید و اگر به انحراف گرایید یا اعراض نمایید، قطعاً خدا به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است.» (آیه 135 سوره نساء)

دانشگاه هاروارد در سال 1636 در «ماساچوست» آمریکا تأسیس شد و قدیمی‌ترین مۆسسه آموزش عالی در آمریکا است.(خبرآنلاین)

بعد از خواندن این مطلب به خودم یک نهیبی زدم که ما مسلمانان در طول زندگی خود چگونه با آیات قرآن برخورد کرده ایم؟

آیا تا به حال شده یکی از این آیات زندگی ساز را بر سر زندگی خود نصب کنیم و با توجه کامل به آن پایه های زندگی خود را استوارتر سازیم.

در این مقاله بر آنیم که پیرامون معنای عدالت و بحث عدالت از لسان دین و قرآنی نکاتی را فراگیریم.

آفرینش‌ جهان هستی بر اساس عدالت

و خلق الله السموات و الارض بالحق: و خداوند آسمان‌ها و زمین را بازیچه خلق نكرده بلكه به حق آفریده است.[سوره جاثیه- آیه 22]

عدل الهی چون صفت حق تعالی است در عین واقعی بودن و كامل بودن، یكی از اصول آفرینش نیز می‌باشد.

باید دانست كه علاوه بر اینكه خلقت جهان هستی بر اساس عدل است ایجاد قوانین و سنن و كلمات جهان هستی نیز بر پایة عدل و داد تحقق یافته است چنانچه در آیه 115 سوره انعام می‌خوانیم كه:

و تمت كلمت ربك صدقاً و عدلاً لامبدل لكلماته و هو السمیع العلیم: عدالت به حد كمال رسید و هیچ كس تبدیل و تغییر آن كلمات نتواند كرد و او خدای شنوا و دانا ( به گفتار و كردار خلق) است.

در این آیه سخن از اتمام كلمة حق براساس صدق (راستی) و عدل ( اعتدال و برابری) است و در آن تردیدی و تبدیلی نیست.

عدالت ریشه در فطرت انسان دارد

از منظر قرآن، عدل به مثابه صفت و ملكه انسانی و اجتماعی ریشه در فطرت انسانها دارد. بدین معنا كه در نهاد آدمی و در اساس خلقت او گرایش به عدالت و عدالت خواهی، تنفر از ظلم و ستم، بی‌عدالتی و تبعیض وجود دارد.

و این حقیقتی است كه انسان آن را در ذات خود یافته و فطرتش را بدان حكم می‌كند. هر چند كه سرگرم شدن به اسباب ظاهری و امور دنیوی او را غافل ساخته باشد. لذا قرآن انسان را به چیزی بیرون از وجود انسانی خود و عقل و فطرت او فرا نمی‌خواند و اگر به عدل فرا می‌خواند، عدلی است كه ریشه در وجوداو دارد. چنانچه در آیه 90 از سوره مباركه نحل می‌خوانیم:

إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ : همانا خداوند فرمان به عدل و احسان می‌دهد.

و نیز در ادامه مطلب در جایی دیگر آمده است. فالهمها فجورها و تقویها: [آیه 8 سوره مباركه شمس]كه ما آشنایی با خوبی‌ها و بدی‌ها را به طور فطری در انسان قرار دادیم.

استقرار عدالت یكی از مهمترین اهداف انبیاء الهی

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ و...[ آیه 25 سوره حدید]

همانا ما پیغمبران خود را با ادله و معجزات ( به حق) فرستادیم و برایشان كتاب و میزان (عدل) نازل كردیم تا مردم به عدالت قیام كنند.

و چون وجود جامعه‌ای عادل هم نیاز به قدرت معنوی دارد و هم قدرت مادی، در آیه فوق به هر دو قدرت اشاره شده « بینات و كتاب و میزان» هر یك قدرت و پشتوانة معنویی است برای استقرار عدل. و جمله « و انزلنا الحدید» كه در دنباله آیه است اشاره به قدرت مادی می‌كند كه متخلفان بدانند كه هرگاه لجاجت و كارشكنی كنند با قدرت سركوب می‌شوند.

بنابراین هدف انبیاء آن است كه چنان ایمان به خدا و معاد را در مردم زنده كنند و چنانچه اخلاق و طرز تفكر الهی را در تاروپود فرد و جامعه بوجود آورند كه، خود مردم، به عدالت بر خیزند و جامعة عدلی تشكیل دهند.

بنابراین استقرار عدالت اجتماعی یكی از مهمترین اهداف انبیاء است.

از دید پیشوایان معصوم ما نیز عدالت ضرورتی است كه بقای جامعه منوط به آن است و بدون تحقق آن جامعه باقی نخواهد ماند.

امام صادق (علیه السلام) از عدالت به عنوان یكی از مواردی كه مردم واقعاً به آن محتاج هستند یاد می‌كند:

ثلاثه اشیاء یحتاج الناس طراً الیها: الأ من و العدل و الخصب[تحف العقول. ص 334]: یعنی سه چیز است كه مردم واقعاً به آن نیاز دارند و برای آنها ضروری است: 1- امنیت 2- عدالت 3- وسعت و فراوانی

و نیز جرج جردقان علت اصلی پذیرش خلافت از سوی حضرت علی(علیه السلام) را در خطر بودن عدالت اجتماعی می‌نویسد[جرج جرداق، الامام علی (علیه السلام). صوت العداله الانسانیه. ج 1- ص 155]

و پیامبر عظیم الشان اسلام نیز در خصوص اهمیت عدالت می‌فرمایند :[جامع السعادت – جلد 2- ص 223]

عدل لساعه خیر من عباده سبعین سنه قیام لیلها و صیام نهارها:

یك ساعت عدالت از هفتاد سال عبادتی كه روزهای آن روزه و شب های آن احیا داشته باشید بهتر است.

اینكه با درك اهمیت عدالت در اسلام، به طور مختصر بررسی خواهیم كرد، اهمیت و ضرورت عدالت را از منظر آیات و روایات در عبادت، رفتارهای اجتماعی، اقتصادی و ...

عدالت در رفتار با كفار و دشمنان

در اسلام اجرای عدالت نه تنها درباره دوست و در حال طبیعی كه درباره دشمن و در حال جنگ نیز مورد سفارش است:

1- وَلاَ یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى [آیه 8- سوره مائده ]

در این آیه اصرار دارد كه دشمنی شما با قوم یا گروهی باعث نشود كه به عدالت رفتار نكنید و تاكید می‌كند عدالت را پیشة خود سازید كه آن به تقوی نزدیك‌تر است.

وَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ الظَّالِمِینَ  [آیه 57- سوره آل عمران.]

عدالت در اینجا كشتن است و غیر از ترس و زبونی است اما در هر صورت حمله از طرف شما نباشد بلكه اگر آنان حمله كردند شما مقابله به مثل كنید.

3- فَمَنِ اعْتَدَى عَلَیْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ  [آیه 194- سوره بقره]:پس هر كس به شما تجاوز كرد به مانند او بر او تجاوز كنید.

4- لَا یَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوكُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوكُم مِّن دِیَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ [آیه 8- سوره ممتحنه]. و خداوند شما را نهی كرده است كه از كسانی كه در مورد دین با شما نجنگیده و شما را از خانه‌هاتان خارج نكرده‌اند اینكه به آنها نیكی و با آنها به عدالت رفتار كنید به درستی خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد.

شهادت و گواهی بر اساس قسط

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِینَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ [آیه 8- سوره مائده]:

ای اهل ایمان در راه خدا پایدار و استوار بوده ( بر سایر ملل عالم) شما گواه عدالت و راستی و درستی باشید و...

در اینجا قسط به عنوان پایه و اساس امور فردی و جمعی و معیاری است كه شهادت و گواهی بر اساس آن صورت می‌گیرد.

قیام بر مبنای قسط

لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الكتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط[آیه 25 سوره حدید]:

و برایشان كتاب و میزان (عدل) نازل كردیم تا مردم به عدالت قیام كنند.

در اینجا قیام وانقلاب را امری مشروع و شایسته قلمداد كرده و تحقیق آن را براساس قسط مورد توجه قرار می‌دهد و بر آن تأكید دارد.

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان   

منابع:

جمشیدی، محمد حسین- پژوهشكده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی ، نظریه عدالت

قرائتی، محسن، توحید و عدل و عدالت اجتماعی

مطهری، مرتضی، « عدل الهی»

امیری خراسانی، عراق سلطان، زینب و سعیده- عدل در قرآن

فصلنامه بینات 46