فرق بین سخاوتمند و کریم!

امام علی(علیه السلام) فرمود : رابطه سخاوت از خویشاوندى بیشتر است. (مصادر نهج‌البلاغه، ج 4، ص 191)

امام (علیه السلام) در این کلام حکیمانه به یکى از آثار مهم کرم و سخاوت اشاره مى‌کند و مى‌فرماید: «رابطه سخاوت از خویشاوندى بیشتر است»؛ (الْکَرَمُ أَعْطَفُ مِنَ آلرَّحِمِ).

«اعطف» به معناى مایل‌تر و بامحبت‌تر است و از ماده «عطف» (بر وزن وقت) گرفته شده است.

در بعضى از منابع لغت، «کرم» را بخشش توأم با سهولت و بدون سخت‌گیرى گفته‌اند، ازاین‌رو «کریم» کسى است که به راحتى به افراد نیازمند بخشش مى‌کند.

توجه به این نکته نیز لازم است که در منابع لغت براى واژه «کرم» دو معنا ذکر شده است: نخست جود و بخشش و دوم شخصیت و شرافت و ممکن است که هر دو به یک معنا بازگشت کنند، زیرا یکى از نشانه‌هاى شخصیت و شرافت انسان، جود و بخشش است؛ ولى در هر حال معناى این کلمه در گفتار حکیمانه بالا همان جود و بخشش است.

دانشمندان و شارحان نهج‌البلاغه براى این کلام دو تفسیر کرده‌اند: نخست این‌که تأثیرى که کرم دارد بیش از تأثیر خویشاوندى است، زیرا کرم جزء طبیعت شخص کریم است، ازاین‌رو بدون هیچ‌گونه تکلفى آن را اعمال مى‌کند؛ ولى خویشاوندى گاه در حدى نیست که انسان را وادار به سخاوت و بخشش کند، بلکه ممکن است در بعضى از اوقات براثر ترس از سرزنش مردم یا سایر خویشاوندان باشد که چرا فلان کس به برادر نیازمندش توجهى ندارد، بنابراین در بعضى از موارد، کرم خویشاوندان توأم با تکلف است در حالى که کرم کریمان چنین نیست.

تفسیر دیگر این‌که کرم و سخاوت سبب عطف توجه مردم به شخص کریم مى‌شود و چه بسا او را حتى بیش از برادر یا پدر و مادر خود دوست مى‌دارند و به تعبیر دیگر آن رابطه عاطفى که از کرم سرچشمه مى‌گیرد گاه قوى‌تر از روابط عاطفى‌اى است که از خویشاوندى ناشى مى‌شود.

ممکن است هر دو معنا در کلام امام(علیه السلام) جمع باشد، هر چند معناى اوّل مناسب‌تر به نظر مى‌رسد.

در هر صورت پیام این کلام حکیمانه این است که کریمان را در کار خود تشویق مى‌کند؛ از یک سو آن‌ها را برتر از خویشاوندان مى‌شمارد و از سویى دیگر رابطه عاطفى آن‌ها را با مردم بیش از رابطه خویشاوندان با یکدیگر توصیف مى‌نماید و این‌ها همه از آثار کرم است.

درباره اهمیت کرم و مقام کریمان روایات زیادى از معصومان : نقل شده است. درباره اهمیت کرم همین بس که یکى از صفات بارز خدا کریم بودن است و پیغمبر اکرم اکرم صلی الله علیه و آله کرم خویش را از همه برتر مى‌شمرد و مى‌فرمود: «أنَا أکْرَمُ الاْوَّلینَ وَالاْخِرینَ وَلا فَخْرَ؛ من کریم‌ترین اولین و آخرین هستم و افتخار هم نمى‌کنم (زیرا آن را وظیفه خود مى‌دانم)».(1)

در حدیثى از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله مى‌خوانیم که فرمود: «إِنَّ السَّخَاءَ شَجَرَةٌ مِنْ أَشْجَارِ الْجَنَّةِ لَهَا أَغْصَانٌ مُتَدَلِّیَةٌ فِی الدُّنْیَا فَمَنْ کَانَ سَخِیّاً تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا فَسَاقَهُ ذَلِکَ الْغُصْنُ إِلَى الْجَنَّة؛ سخاوت، درختى از درختان بهشت است که شاخه‌هاى آن در دنیا آویزان شده، هر کس سخاوتمند باشد به یکى از این شاخه‌ها مى‌چسبد و او را به بهشت مى‌رساند».(2)

در بعضى از احادیث میان سخاوت و کرامت تفاوت ذکر شده و کریم بالاتر از سخى شمرده شده است همان‌گونه که از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در حدیثى مى‌خوانیم : «الرِّجَالُ أَرْبَعَةٌ سَخِیٌّ وَکَرِیمٌ وَبَخِیلٌ وَلَئِیمٌ فَالسَّخِیُّ الَّذِی یَأْکُلُ وَیُعْطِی وَالْکَرِیمُ الَّذِی لاَ یَأْکُلُ وَیُعْطِی وَالْبَخِیلُ الَّذِی یَأْکُلُ وَلاَ یُعْطِی وَاللَّئِیمُ الَّذِی لاَ یَأْکُلُ وَلاَ یُعْطِی؛ انسان‌ها چهار گونه‌اند: سخاوتمند و کریم و بخیل و لئیم. سخاوتمند کسى است که هم خودش مى‌خورد و هم به دیگران مى‌بخشد و کریم کسى است که خودش نمى‌خورد (و ایثار مى‌کند) و به دیگران عطا مى‌نماید و بخیل کسى است که خودش مى‌خورد اما چیزى به دیگرى نمى‌دهد و لئیم آن‌کس است که نه خود مى‌خورد و نه به دیگرى مى‌بخشد».(3)

در حدیث دیگرى از امیرمۆمنان (علیه السلام) مى‌خوانیم که فرمود: «الْکَریمُ مَنْ بَدَأَ بِإِحْسانِهِ؛ کریم کسى است که بى‌آن‌که از او طلب کنند احسان مى‌کند».(4)

در تعبیر دیگرى از همان حضرت (علیه السلام) آمده است: «الْکریمُ مَنْ سَبَقَ نَوالُهُ سُۆالَه؛ کریم کسى است که بخشش او بر سۆال و تقاضا پیشى مى‌گیرد».(5)

پی نوشت ها :

(1) . صحیح ترمذى، ح 3610.

(2) . بحارالانوار، ج 68، ص 352، ح 9.

(3) . همان، ص 356، ح 18.

(4) . غررالحکم، ح 8746.

(5) . همان، ح 8748

منبع :کتاب پیام امیر المۆمنین علیه السلام  ،آیت الله مکارم شیرازی