جایگاه حقیقی پژوهش در حوزه
قرآن کریم مردم را به شنیدن اقوال و انتخاب بهترین آنها فرا می‌خواند:
« فَبَشِّرْ عِبادِ * الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَه» (1)
«بندگان را بشارت بده، همانهایى را كه به هر سخنى گوش مىدهند پس بهترین آن را پیروى مىكنند».
پژوهش است که انسان را از نظرات مختلف آگاه نموده و برای اتخاذ نظریه درست یاری می‌دهد، همان طور که امیرالمومنین(ع) فرمودند:
«مَنِ اسْتَقْبَلَ وُجُوهَ الْآرَاءِ عَرَفَ مَوَاقِعَ الْخَطَإِ» (2)
كسى كه با آراء و نظرات مختلف روبرو باشد به مواضع خطا شناخت پیدا مىكند
به همین خاطر یکی از ضروریات حوزه سرمایه گذاری در عرصه پژوهش است، چرا که عرصه پژوهش دارای امتیازاتی بر آموزش است:
تسلط بر مطالب
چه بسا انسان در بحث‌های علمی در مورد مطالبی که در گذشته آموزش دیده دچار شک و تردید می‌شود، اما در اموری که خودش تحقیق نموده و منابع آن را از نظر گذرانیده این امر بسیار کمتر اتفاق می‌افتد.
علاوه بر این یک پژوهش‌گر به خاطر مراجعه به اصل منابع و تورق آنها، با زوایا و حواشی بحث نیز بیشتر آشنا می‌شود که این امر موب تسلط وی بر قلمرو بحث می‌شود.
کتاب‌شناسی
پژوهش انسان را وادار به مراجعه و تورق منابع مختلف می‌نماید که گاهی به یکدیگر ارجاع می‌دهند و این مراجعات انسان را نسبت به مولفین و منابع آنها و همچنین میزان اعتبار آنها آگاه می‌نماید.
بدیهی است که شناخت منابع و تمییز منابع معتبر یک گام اساسی در نگاشتن یک مقاله یا پایان‌نامه معتبر است.
قابلیت انتقال به غیر
بسیار انسان‌های عالمی هستند که در عرصه آموزش بسیار عمیق درس خوانده‌اند اما در عرصه انتقال آن به دیگران به خاطر ضعف در بیان و قلم ناتوان هستند.
ماندگاری اندیشه ها
از مزایای پژوهش، ماندگاری آن برای نسل‌های آینده است، امثال شیخ مفید، سید مرتضی، خواجه طوسی، علامه حلی و دیگران اگر دست به قلم نبوده و تألیفاتی از خود بر جای نمی‌گذاشتند امروز علاوه بر گمنامی، حوزه‌های شیعی نیز از آثار ارزشمند آنها بی نصیب مانده بودند.
علما و بزرگان گذشته علی‌رغم سختی تحقیق و پژوهش و مشکل بودن دسترسی به منابع مختلف، با تحمل مشقات فراوان، دست به پژوهش های گسترده زده و تألیفات ارزشمندی را از خویش به یادگار گذاشتند.
شیخ مفید
ایشان در قرن چهارم می‌زیسته‌اند و علی‌رغم این که در آن زمان منابع چندانی در دسترس نبوده است در علوم مختلف چون کلام، فقه و اصول، اخلاق اسلامی، علوم قرآن و حدیث، و مسائل کلامی چون امامت و مهدویت بیش از دویست تألیف داشته است. (مجله حوزه، شماره54، نگاهی به تألیفات و آثار مهم شیخ مفید)
سید مرتضی
ایشان دارای تألیفات متعددی هستند که هرکدام نشان‌گر وسعت علم و تبحر و گسترش دانش و فضیلتش بوده است، مرحوم مدرس صاحب ریحانة الأدب بیش از 72 جلد از آنها را با اسم و رسم نام می‌برد.
یکی از معاصرین وی می‌گوید:
کتاب‌های سید را شماره کردم، به هشتاد هزار جلد رسید که اغلب آنها از محفوظات یا مصنفات او بوده است.(3)
علامه حلی
علامه حلی در رشته های گوناگون، كتابهای زیادی دارد كه اگر در مجموعه ای جمع آوری شود دایره المعارف و كتابخانه بسیار ارزشمندی خواهد شد.
ایشان زمانی که از نوشتن كتابهای حكمت و كلام فارغ شد و به تالیف كتابهای فقهی پرداخت از عمر مباركش بیش از 26 سال نگذشته بود.
یكی از دانشمندان می نویسد: اگر به نوشته های علامه دقت كنید پی خواهید برد كه این مرد از طرف خداوند تایید شده است ، بلكه نشانه ای از نشانه های خداست . چنانچه نوشته های وی بر ایام عمرش - از ولادت تا وفات - تقسیم شود سهم هر روز یك دفترچه بزرگ می شود. (4)
علامه مجلسی
بیش از هفتاد کتاب و رساله فارسی در موضوعات مختلف تألیف کرده است که معروف‌ترین آنها، جامع‌ترین منبع روایی شیعه، یعنی کتاب ارزشمند «بحار الانوار» می‌باشد که یکصد و ده جلد است. (5)
نکته پایانی امری که امروزه برای ساماندهی پژوهش‌های حوزوی ضروریست علاوه بر سوق دادن طلاب به امر تحقیق و پژوهش، جهت دهی و مدیریت در عرصه پژوهش‌ها است، با مطالعه پژوهش‌های گذشتگان روشن می‌شود که نگاه این بزرگان همیشه به خلأها و پژوهش‌های مورد نیاز بوده است، این بینش و بصیرت به وضوح در آثار شهید مطهری(ره) به چشم می‌خورد.
رهبر معظم انقلاب در مورد مدیریت پژوهش‌ها فرمودند: «مجموعه كارهای تحقیقی حوزه باید به صورت یك منظومه كامل و پوشش دهنده جامع موضوعات و مسائلی باشد كه حوزه متصدی آنهاست... تحقیقات و پژوهش‌های حوزه علمیه در مسایل فكری باید بگونه‌ای باشد كه هدایت دینی و جذب مردم را به سوی دین در پی داشته باشد. (6)
منابع:
1- زمر-17 و 18.
2- الکافی، کلینی،8، ص22؛ تحف العقول، ص90.
3- فقهای نام‌دار شیعه، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
4- پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
5- پایگاه اطلاع رسانی علامه محمد باقر مجلسی.
6- در بازدید از نمایشگاه مراكز علمی و پژوهشی حوزه علمیه قم، 15/7/1379، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای.
تهیه و تولید: مسلم زمانیان، گروه حوزه علمیه تبیان
