رسم همدلی در زندگی طلبگی

بارها این شعر را شنیده ایم که « همزبانی ها اگر شیرین تره- همدلی از همزبانی بهتره». همدلی  به معنای درک احساس طرف مقابل بوده که می بایست بدون هرگونه ارزشیابی و قضاوت در باره احساسات، افکار، و رفتارهای طرف مقابل صورت گیرد.

با آنکه تعاریف متعددی از این مفهوم ارائه شده است، ولی در تمام آنها دو عنصر، به طور ثابت وجود دارند، 1) یک واکنش عاطفی نسبت به دیگری، که اغلب اما نه همیشه شامل اشتراک در حالت هیجانی آن شخص می شود، و 2) یک ظرفیت شناختی برای دریافت دیدگاه دیگری در حالی که "خود" و "دیگری" متمایز می مانند .

بنابراین می توان گفت: همدلی یک نوع خصوصیت ویژه انسان ‌هاست. چون انسان‌ ها در اجتماع به دنیا می ‌آیند و با هم زندگی می‌ کنند و بزرگ می ‌شوند، برای هم دیگر ارزش حیاتی قایلند و نسبت به یکدیگر نگران می‌ شوند و رفتار همدلانه از خود نشان می‌ دهند.

با توجه به آنچه گفته شد، دین مبین اسلام که منادی اخوت و همدلی بین انسان‌ها است، در ضمن آیات و روایات متعددی، همدلی را به عنوان یکی از اصول اخلاقی مهم مورد تاکید قرار داده و مسلمانان را به اهتمام به این امر اساسی فرا خوانده است .

 خداوند در سوره مائده می فرماید: « و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید. و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.» (1)

روایات نیز با عناوین مختلفی مسلمانان را به یاری و همدلی با یکدیگر فرا خوانده و در بعضی از امور، آن را واجب و ضروری دانسته اند.

امیرالمومنین علی(ع) در این باره می فرماید: «بر شماست که یکدیگر را نصیحت کنید و نیکو همکاری نمایید. درست است که هیچ کس نمی تواند حق اطاعت خداوندی را چنان که باید بگذارد.

لکن باید به قدر توان، حقوق الهی را رعایت کند که یکی از واجبات الهی، یکدیگر را به اندازه توان نصیحت کردن، و برپا داشتن حق، و یاری دادن به یکدیگر است.» (2)  صائب تبریزی با توجه به این سخنان مولای متقیان بسیار شیوا و موثر می سراید: « دوران نبیند دانه تا در خرمن است  سختی از اتفاق دوستان با هم دعای جوشن است.» (3)

پیامبر اکرم(ص)  نیز فضیلت همدلی را از بسیاری عبادات برتر شمرده و می فرماید: رفع گرفتاری و همدلی با مردم بهتر از روزه و اعتکاف یک ماه است. (4)

با توجه به این تاکیدات دینی بوده است که همدلی از دیرباز در میان متدینین و بویژه قشر علما و طلاب علوم دینی که اهتمام بیشتری به رعایت دستوارت شرع مقدس داشته اند، از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است.

اساسا دوران زندگی طلاب علوم دینی را می توان به دو برهه تقسیم کرد که در هر دو دوره ،آثار و نتایج همدلی را کاملا می توان احساس نمود:

1. دوره رشد و تحصیل

در این دوره، هویت اصلی شخص، هویت «تحصیل» است. طلبه در این دوره، به بالابردن ظرفیت علمی و دیگر توان مندی های خود می پردازد و قابلیت های خود را فعال می کند. در این مقطع با توجه به شرایط زندگی جمعی طلبگی در مدرسه و شیوه های مطالعه مبتنی بر مباحثه و.....

که خود، نزدیکی بیش از پیش طلاب را موجب می گردد، و لذا همدلی می تواند تاثیر بسیاری در فراهم کردن زمینه برای تعالی و پیشرفت تحصیلی آنها مهیا سازد.

2. دوره بازدهی و ثمربخشی

در مقطع زمانی دوم ، طلبه بیش تر به «استفاده» از این توان مندی ها و ارائه خدمات به «جامعه» می پردازد. شخصیت اصلی او بیشتر درخدمت رفع نیازهای دینی، معنوی و علمی جامعه قرار می گیرد و از او انتظار ثمردهی می رود.

در این برهه نیز که وظیفه راهبری افراد جامعه بر دوش طلبه علوم دینی سنگینی می کند و فراز و نشیب های بسیاری را در زندگی وی رقم می زند، همدلی در میان دوستان و همکاران حوزوی ، رافع بسیاری از تنگناها و مشکلات بوده و خواهد بود.

ائمه معصومین(ع) نیز در کارهای نیک اجتماعی و همدلی و همزبانی با مردم شرکت فعال داشتند و به آن اهمیت می دادند.

ایشان علاوه بر رهبری و کارهایی از قبیل زراعت، تجارت، دامداری و غیره، در رفع مشکلات مردم و همدلی با آنها نیز برجسته بودند،به عنوان مثال، امام سجاد(ع) بطور ناشناس در کاروانها شرکت می کرد و نیازمندیهای کاروانیان را برآورده می ساخت. (5)

با اینحال ایجاد‌ تغییرات روزافزون فرهنگی، سیاسی، اقتصاد‌ی و اجتماعی، شیوه‌های زند‌گی را نیز د‌ستخوش تغییر کرد‌ه است به طوری که بسیاری از طلاب با وجود‌ توانایی‌های مختلف د‌ر رویارویی با مسائل و مشکلات روزمره آسیب‌پذیر شد‌ه‌اند‌، با این وصف به نظر می رسد برخی عوامل موجب سستی گرفتن همدلی و همزبانی در میان طلاب گردیده است، که عمده ترین آنرا می توان سبک زندگی جدید و پیچیدگی های مربوط به آن دانست، که موجب دوری بیشتر طلاب از یکدیگر و بیگانه شدن آنها با فضای حجره نشینی شده است.

در نتیجه می توان اذعان نمود با توجه به اثرات دیرپا و تاثیرگذار همدلی در زندگی فردی و اجتماعی طلاب، تلاش برای گسترش فرهنگ همدلی و پررنگ کردن آن ضرورتی دوچندان می طلبد؛ آثار و نتایجی که برخی آز آنها از این قرار است:

1) عامل پیشگیری بسیاری از رفتارهای ناخوشایند می شود.

2) در طرفین احساس خوشایند و مثبت به وجود می آورد.

3) فرد را از احساس تنهایی نجات می دهد.

4) موجب اخذ تصمیم های صحیح تر می شود.

5) از بسیاری تعارضات و سوء تفاهم ها جلوگیری می کند.

6) همدلی به جا و مناسب موجب تعدیل و اصلاح شناخت، احساس و رفتار می شود.

7) احساس آرامش و قوه ی ادارک فرد را افزایش می دهد.

8) موجب افزایش اعتماد به نفس می شود.

9)زمینه شناخت بهتر و بیشتر از دیگران را فراهم می آورد.

10) امنیت روانی و آسایش خاطر را تقویت می نماید.

پی نوشت‏ها:

1.     مائده/آیه2

2.     محمد دشتی، نهج البلاغه، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین، پاییز1381، خطبه216

3.     محمدعلی صائب تبریزی ،دیوان صائب ،تهران؛ انتشارات علمی فرهنگی، ص 314

4.     محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، بیروت-لبنان، احیاء تراث عربی، 1370، ج11، ص566

5.     محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، تهران، انتشارات اسلامیه، 1364، ج46، ص 69

منابع:

قرآن کریم

بحارالانوار

تهیه و تولید: حق دوست، گروه حوزه علمیه تبیان