توفیق در مدار طلبگی

بر اساس مبانی دینی، انسان در انجام هرکاری نیازمند آن است تا توفیق، رفیق راهش شود و لذا در طول قرون متمادی، توده های مردم همواره خواستار کسب توفیق و برکت از خداوند بوده اند چرا که « اَلتَّوفیقُ مِنَ السَّعادَةِ وَ الْخِذلانُ مِنَ الشَّقاوَةِ؛  توفیق ( انجام كار نیك ) از خوشبختى و بى توفیقى از بدبختى است. » (1)

راغب اصفهانی درکتاب مفردات الفاظ قرآن کریم، درباره توفیق می نویسد که این واژه از ماده وفق به معنای ایجاد مطابقت و موافقت میان دوچیز در کارهای خیر ونیک است (2)

  و در اصطلاح «توفیق» یعنی اینکه خداوند مقدمات وصول به مقصود را برای بنده اش فراهم کند، و «سلب توفیق» از میان بردن آنها (3) است  که البته نتیجه اعمال خود انسان‏ها است که این امور را در پى دارد.  (4)

در فرهنگ قرآن كریم نیز، توفیق به معنای «آسان كردن» است؛ یعنی خدای سبحان، پیمودن راه را برای انسان آسان‌تر می نماید؛ به این معنا كه گرایش قلبی او به سمت امور خداپسند، آسان‌تر می‌شود و اسباب و علل حركت در این مسیرها، برایش فراهم‌تر می‌گردد «فامّا من اعطی واتّقی و صدّق بالحسنی، فسنیسّره للیسری (5) .....  و اما آن كس كه برای رضای خدا از مال خویش بخشید و تقوا پیشه كرد و نیكوترین وعده خدا را در مورد انفاق‌كنندگان راست شمرد، به زودی او را برای ورود به بهشت، آماده خواهیم ساخت و به آسایش و زندگی آسوده می‌رسانیم».

آثار و عوامل مۆثر در توفیق طلبگی

توفیق طلبه شدن و سربازی در مکتب اهل بیت (ع )، از نعمت هایی است که نصیب هر کسی نشده و به تعبیر بزرگان، می بایست هزاران بار خداوند را بر آن شکر نمود « در روایات آمده است که پیامبر اکرم (ص) به علی (ع) فرمود:«لئن یهدی الله بک رجلا واحدا خیر لک مما طلعت علیه الشمس، اگر خدا یک نفر را به وسیله تو هدایت کند، برای تو از انچه آفتاب بر آن می‌تابد، بهتر است»

بنابراین افتخار بزرگی است که انسان هدایت کننده مردم باشد.... این بزرگ‌ترین افتخار است و هر کس این افتخار را پیدا کرد باید خدای متعال را شاکر باشد و بداند که در پیشگاه باریتعالی عزیز است. » (6)

برخورداری از توفیق الهی در زندگی طلبگی دارای آثاری است که به برخی از آنها از منظر قرآن کریم اشاره می شود:

1. دوری و اجتناب از شیطان   (7)

2 زدودن گناهان(8)

3. توکل  (9)

4. شرح صدر  (10)

5. قبولی اعمال  (11)

6. مغفرت و آمرزش  (12)

7. هدایت خاص   (13)

8. توفیق در اعمال صالح (14)

.......

با توجه به آثاری که برای توفیقات طلبگی و سربازی امام زمان (عج) شمرده شد، بطور کلی می توان دو عامل را در کسب این توفیقات موثر دانست:

1- پایداری در برابر مشکلات:

رها کردن و از دست دادن لذایذ موقت و استقامت در برابر ناملایمات از عوامل کسب توفیق است، چرا که به فرموده امیر المومنین علی (ع) «اِنَّ الْجَنَّةَ حُفَّتْ بِالْمَکارِهِ وَ اِنَّ النّارَ حُفَّتْ بِالشَّهَواتِ.» (15)

بهشت را ناملایمات طبیعت و مکروهات نفسانی احاطه نموده است ولی جهنّم محفوف و پیچیده به هواها و شهوات، شده است.

2- عمل خالصانه:

برای رسیدن به توفیق و یا موفقیت در کار مطلوب تنها نیت خیر کافی نیست. «ما کُلُّ مَنْ نَوی شَیْئاً قَدَرَ عَلَیْهِ وَ لا کُلُّ مَنْ قَدَرَ عَلی شَیءٍ وُفِّقَ لَهُ وَ لا کُلُّ مَنْ وُفِّقَ اَصابَ لَهُ مَوْضِعاً، فَاِذَا اجْتَمَعَتِ النِّیَّةُ وَ الْقُدْرَةُ وَ التَّوْفیقُ وَ الاِصابَةُ فَهُنالِکَ تَمَّتِ السَّعادَةُ». (16)

اینگونه نیست که هر کس چیزی را نیّت کند به انجامش قادر باشد، چنین نیست که هر کس قدرت کاری را دارد به آن موفق گردد، چنین نیست که هر کس واجد توفیق شود عملش به موضع حق اصابت نموده است، پس وقتی نیت و قدرت و توفیق و اصابت حق به هم پیوست سعادت کامل نصیب گردیده است.

در داستان اهل بیت(ع) که در سوره انسان (دهر) بیان شده است نیز، این معنا مورد تاکید قرار گرفته است که آن چه مهم و ارزشی است کار خالصانه برای خداست هر چند که اطعام به مسکین و فقیر و اسیر باشد.

نکته قابل توجه دیگری که از روایت فوق استنباط می گردد این است که، در دستیابی به سعادت در مسیر طلبگی، در کنار توفیق الهی می بایست شرایط دیگری نیز فراهم باشد.

در این روایت امام صادق ( ع) به خوبی بیان می فرماید که توفیق با همه ارزش و جایگاهی که دارد، تنها بستر و زمینه ساز دست یابی به خوشبختی و سعادت است و لازم است که خداوند امری دیگری را فراهم آورد که آن اصابت به حق و رسیدن به هدف است. به سخن دیگر، اصابت به معنای رسیدن کار و تلاشی به سوی خداوند از طریق اخلاص است.

هنگامی که شخص این گونه کارش مصاب واقع شود، از پاداش هایی خاص بهره مند می شود. به این معنا که کار خوب اصابت یافته، پس از رسیدن به حق تعالی به شکل پاداش به خود شخص باز می گردد.

از اینرو علما و بزرگان حوزه در طول تاریخ، در کنار پرداختن به اجتهاد در فقه و.... همواره از خداوند توفیق اصابت را نیز می خواسته اند؛ زیرا هر کسی که اجتهاد می کند اگر در اجتهاد خویش به خطا رود و اصابت به واقع نکند، تنها یک پاداش برای اجتهاد خویش دارد ولی اگر به حق و واقع اصابت کند، برای او دو پاداش منظور می شود.

این جاست که نقش کلیدی توکل و تفویض، خود را نشان می دهد؛ زیرا انسان اگر در کارهای خویش توکل کند و یاری و وکالت الهی را متضمن نیت و کار نیک خویش گرداند و یا حتی خود را با کارهایش به خدا واگذار و تفویض کند، نه تنها امید اصابت می رود، بلکه عین اصابت می باشد، به گونه ای که دیگر تفاوتی میان نیت و عمل وی حتی به اندازه سرسوزنی نمی ماند، زیرا چنین شخصی در مقام فنا است.

علاوه بر اینکه، انسان برای هر کاری نیازمند وسیله است؛ زیرا خداوند نظام هستی را بر اساس اسباب آفریده و لازم است برای انجام هم کاری از وسایل و اسباب بهره برد. این گونه است که نقش توسل در کنار توفیق خود را نشان می دهد.

با توجه به آنچه گفته شد، توفیق طلبگی هر چند نعمت عظیمی است اما توفیق ادامه راه در مسیر حق نیز بسیار مهم بوده و آثار و برکات فراوانی را در زندگی طلبگی بدنبال دارد، در عین اینکه در کنار توفیق الهی، فراهم نمودن دیگر ابزار و توسل به اهل بیت (ع) از اهمیت وافری برخوردار می باشد.

پی نوشت‏ها:

1.    محمد باقر مجلسی، بحارالأنوار، احیا التراث، ج 78، ص 12، ح 70

2.    راغب اصفهانی، مفردات،قم؛ دفتر نشر نوید اسلام، باب وفق

3.    ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران ، دارالكتب الاسلامیه، بی‌تا، ج‏19 ص485.

4.    همان، ج‏1 ص189.

5.    لیل/ آیات 5-7.

6.    آیه الله مکارم شیرازی، به نقل از کتاب «نسیم هدایت، رهنمود‌های بزرگان به طلاب جوان»

7.    نساء/ 83چ

8.    حقاف/ 15. احقاف/ 16

9.    هود/ 88

10.  انعام/ 125.

11.   حقاف/ 15، حقاف/ 16.

12.  بقره/ 187

13.  اعراف/ 43

14.   احقاف/ 15

15.   محمد بن حسین شریف رضی , نهج البلاغه , تصحیح صبحی صالح , قم؛ انتشرات هجرت , چاپ اول , 1414  ، خطبه 176.

16.  محمدبن‌محمد مفید ،ارشاد ،قم؛ انتشارات سرور،1390، ص 265.

تهیه و تولید: حق دوست، گروه حوزه علمیه تبیان