صدقه جاریه چیست!!

وقف در قرآن و روایات

در آیات عدیده‌ای از قرآن سفارش به نزدیک کردن قلوب و محبت و مساعدت به نیازمندان شده که 4 دسته آیات را می‌توان نام برد که هر یک به نوعی به نقش و جایگاه وقف و انفاق و صدقه اشاره دارند. هر چند لفظ وقف در این آیات و روایات نیامده لکن به گفته اکثر فقها و مفسرین لفظ صدقه به ویژه صرفه جاریه در این بیانات اشاره به وقف است.

صاحب عروه الوثقی می‌نویسد:« وقف خود نوعی از صدقات است که گاهی واژه صدقه نیز به آن اطلاق می‌شود و نیز گاهی واژه صدقه بر اعم از وقف و اخوات آن یعنی حبس و سکنی و ... اطلاق می‌شود. بنابر این وقف همان صدقه جاریه است. یعنی صدقه‌ای که همچنان جاری و مستمر است. بر خلاف صدقاتی که این چنین نیستند.»(ملحقات العروه ، ج 2 ص184)

چهار دسته آیاتی که به نوعی نقش و جایگاه وقف و انفاق و صدقه را مطرح می کنند عبارتند از:

الف: یک دسته آیات که انسان را به عمل صالح ترغیب و توصیه می‌نمایند.

ب: آیاتی که به تلطیف قلوب و جلب محبت دیگران اشاره دارد.

ج- آیاتی که مردم را به روح تعاون و احسان وبرادری و برابری دعوت می‌نمایند.

د- آیاتی که انسان را به خود شناسی دعوت می‌نماید تا از این راه، بیشتر در اعمال و آثار کردار خود بیندیشند و به سوی اعمال خیر و نیک بشتابد.

«امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: پس از مرگ آدمی، اجر ومزدی به وی نمی‌رسد، مگر به واسطه سه عملی که در دنیا و در زمان حیات خویش انجام داده: یکی از این اعمال صدقه‌ای است که در طول حیات خود بخشیده است که پس از مرگ او این صدقه همچنان جاری است (وقف) و او از ثواب آن بهره می‌جوید.» (تحریرالوسیله، ج 2، ص 62)

بعد از مقدمه سه سوال و یک مسئله را در این رابطه مطرح میکنیم:

آیة الله خامنه ای(دام ظله):

جواب: با فرض اینكه آن قطعه زمین به عنوان مسجد وقف شده و با نماز خواندن اهالى محل در آنجا به عنوان مسجد به قبض مسجد درآمده و عنوان مسجدیت تحقق پیدا كرده، حكم مسجد بر آن مترتب است، و استفاده‌هاى دیگر از آن شرعاً جایز نیست ولى وصل كردن آن به مسجد جنب آن جهت توسعه‌ى مسجد مانع ندارد.

آیة الله گرامی(دام ظله):

مسئله 2971 - اگر کسی چیزی را برای خودش وقف كند، مثل آنكه دكّانی را وقف كند كه عایدی آن را به مصرف زندگی خود برساند صحیح نیست، بلكه اگر آن را وقف كند كه عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره‏اش نمایند نیز محلّ اشكال است، مگر اینكه مورد استفاده دیگران هم باشد ولی وقف بر عنوانی كه خودش نیز جزء آنان می‏باشد یا بعدا بشود صحیح است، مثلا وقف بر زوّار امام هشتم علیه السّلام كه خودش هم از آنها باشد، یا اگر مثلا مالی را بر فقراء وقف كند و خودش فقیر شود، می‏تواند از منافع وقف استفاده نماید.

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله):

جواب: هرکدام حکم خود را دارد و اگر قابل تفکیک نیست طبعاً باید با آن معامله وقف شود.

آیة الله حسینی شاهرودی(دام ظله):

جواب: 1- آری می توان وقف نمود. 2- توسط مالک شرعی وقف نمایید با تلفظ بگوید وقف نمودم این موسسه را برای فلان موضوع و یا با نیت وقف و آنرا عملاً تحویل موقوف علیهم ( کسانی که بر ایشان وقف نموده ) بدهد. 3- از طرف مالک می توانند وقف نمایند.

منابع:

سایت راسخون

پایگاه اطلاع رسانی مراجع عظام: گرامی، مکارم شیرازی، خامنه ای، حسینی شاهرودی(دام ظلهم)