تبیان، دستیار زندگی
سخن بیهوده ، زمینه ورود انسان به وادى گناهان زبان را فراهم مى سازد؛ زیرا بیهوده گویى ، از شهوت كلام سرچشمه مى گیرد و این اشتها به سخن گفتن ، خطرهایى چون غیبت ، دروغ ، فرو رفتن در باطل و...را در پى دارد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

10پیامد زشت و خطرناک بیهوده گویى


بیهوده گویی یکی از آفات زبان است که آثار سوء زیادی در دنیا و آخرت برای ما به دنبال دارد ، در این مجال تعدادی از عواقب خطرناک بیهوده گویی را بر می شماریم باشد که عنان اختیار اسب سرکش زبان را در دست گرفته و رامش کنیم.


سکوت
1- تباه شدن عمر

كمترین زیان كلام بیهوده براى شخص متكلم ، تباه شدن عمر او است كه بزرگترین سرمایه زندگى او شمرده مى شود. آن چه انسان در این جهان به دست مى آورد، به سبب عمر او است . انسان مى تواند از این بخش ‍ زندگانى ، براى جهان آخرت خود توشه بردارد و البته با گفتن سخنان بیهوده كه هیچ فایده دنیایى و آخرتى ندارد، این فرصت از بین مى رود. اگر زمانى را كه صرف سخنان بیهوده مى كند، به سكوت بگذراند و در سكوتش هم به یاد حق باشد، گنجینه اى بزرگ براى آخرت خویش ذخیره كرده است . افزون بر این ، انرژى خود را نیز نگاه داشته است .

2 - حقارت در اجتماع

كلام بى فایده و اضافى ، سبب كاستى مقام گوینده مى شود؛ زیرا هر سخنى به صورت معمول مخاطبى دارد و مخاطب با شنیدن سخنان بى ارزش از گوینده ، ارج و منزلت پیش از شنیدن را براى او باور نخواهد داشت .

3 - درخواست پوزش

یكى دیگر از آثار زشت بیهوده گویى ، این است كه چه بسا سخنى بر زبان آورد یا برخوردى كند كه از آن پشیمان شود و به ناچار از مخاطب عذر بخواهد؛ حال آن كه در روایات آمده است : «(مۆ من وارد كلامى نمیشود یا كارى نمى كند كه پس از آن عذر بخواهد.»

4 - زمینه سازى گناهان زبان

سخن بیهوده ، زمینه ورود انسان به وادى گناهان زبان را فراهم مى سازد؛ زیرا بیهوده گویى ، از شهوت كلام سرچشمه مى گیرد و این اشتها به سخن گفتن ، خطرهایى چون غیبت ، دروغ ، فرو رفتن در باطل و...را در پى دارد.

كسانى كه شهوت سخن گفتن دارند، بسیار آسان تر از دیگران به گفتار حرام دچار مى شوند. روشن است كه بیهوده گویى و پر گویى ، انسان را به وادى گناه نزدیك مى سازد؛ زیرا سخن درست ، اندك است و شخص پر گو براى سخن گفتن ، به نادرست روى مى آورد؛ چنان كه پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید:

من كثر كلامه كثر سقطه و من كثر سقطه كثرت ذنوبه و من كثرت ذنوبه كانت النار اولى به (1).

بیهوده گویى ، انسان را از رحمت خداوند دور مى سازد. همان گونه كه گذشت ، رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) در حدیث معراج فرمود: بر در پنجم دوزخ نوشته شده بود: درباره آن چه به كارت نیاید [= براى تو بى فایده است ]، بسیار سخن مگو كه از رحمت خدا ساقط مى شوى

كسى كه بسیار سخن گوید، خطایش فراوان مى شود و كسى كه خطایش ‍ فراوان شود كار بیهوده اش فزونى مى گیرد و كسى كه بیهوده كارى اش فزونى گیرد، دروغش افزون مى شود و كسى كه دروغش فراوان شود، گناهانش ‍ بسیار مى شود...(2).

گویا بیهوده گویان ، سخن را جزو رفتار خویش به شمار نمى آورند و براى همین است كه به وادى هولناك گناه كشیده مى شوند.رسول خدامى فرماید:

من لم یحسب كلامه من عمله كثرت خطایاه و حضر عذابه (3).

هر كس سخنش را از رفتارش به شمار نیاورد، خطاهایش زیاد و عذابش ‍ حاضر مى شود.

5 - دورى از رحمت الاهى

بیهوده گویى ، انسان را از رحمت خداوند دور مى سازد. همان گونه كه گذشت ، رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) در حدیث معراج فرمود: بر در پنجم دوزخ نوشته شده بود: درباره آن چه به كارت نیاید [= براى تو بى فایده است ]، بسیار سخن مگو كه از رحمت خدا ساقط مى شوى (4).

6 - از دست دادن امور مفید

هنگامى كه شخص به امور بى فایده سرگرم مى شود، از آن چه مفید و سودمند است ، باز مى ماند؛ یعنى نه تنها سودى نمى برد، بلكه منفعت هاى بسیارى را از دست مى دهد. حضرت على (علیه السلام ) مى فرماید:

من اشتغل بما لا یعنیه فاته ما یعنیه (5).

هر كس خود را به چیزى كه به كارش نیاید سرگرم سازد، آن چه را كه به كارش آید از دست مى دهد.

7 - نابودى خرد

عقل ، انسان را به پیشرفت و كمال فرا مى خواند. سرگرم شدن به امور زاید و بى فایده ، حركتى در جهت خلاف فرمان عقل بوده ، موجب نابودى آن مى شود. از امام على (علیه السلام ) نقل شده است :

ضیاع العقول فى طلب الفضول (6).

ضایع شدن عقل ها، در جست و جوى كارهاى زاید است .

گمراهی

8 - گمراهى

بیهوده گویى موجب نابودى خرد مى شود و با از دست دادن خرد، اندیشه به خطا رفته ، انسان ، راه كمال و سعادت را گم خواهد كرد. امیر مۆ منان مى فرماید:

وقوعك فیما لا یعنیك جهل مضل (7).

قرار گرفتن تو در آن چه به كارت نمى آید، نادانى گمراه كننده اى است .

9 - قساوت قلب

دورى از یاد خدا، دل را سخت مى كند، و نتیجه پر گویى در آن چه به كار نمى آید، كاهش ذكر خدا، و سرانجام آن ، قساوت قلب است . رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید:

لا تكثروا الكلام بغیر ذكر الله فان كثره الكلام بغیر ذكر الله تقسو القلب ان ابعد الناس من الله القلب القاسى (8).

سخن در غیر یاد خدا را زیاد نكنید. همانا سخن بسیار در غیر یاد خدا، دل را سخت مى كند. همانا دورترین مردم از خدا، دل شخص سنگدل است .

10 - خستگى شنونده

بیهوده گویى ، افزون بر زیان هاى پیش گفته ، موجب ملامت و خستگى شنونده نیز مى شود كه این خود، بى میلى شنونده به هم سخن شدن با بیهوده گو را در پى خواهد داشت .

امیر مۆ منان على (علیه السلام ) مى فرماید:

ایاك و كثره الكلام فانه یكثر الزلل و یورث الملل (9).

از پرگویى بپرهیز؛ زیرا بر لغزش ها مى افزاید و كسالت و خستگى را به دنبال مى آورد.

دقت در پیامدهاى سخن بى فایده و یادآورى مستمر آن ها، سبب ترك این عادت ناشایست مى شود. بیهوده گو باید بداند كه عمر عزیزش بر نمى گردد؛ پس نباید آن را صرف كار بیهوده كند. اگر شدت علاقه ، او را به بیهوده گویى وا داشته است ، بداند كه با این كار عمر دوستش را تباه مى كند؛ در حالى كه مى تواند با سخنان سودمند محبت خویش را ابراز كند

راه هاى درمان بیهوده گویى

درمان بیهوده گویى از دو راه علمى و عملى ممكن است .

دقت در پیامدهاى سخن بى فایده و یادآورى مستمر آن ها، سبب ترك این عادت ناشایست مى شود. بیهوده گو باید بداند كه عمر عزیزش بر نمى گردد؛ پس نباید آن را صرف كار بیهوده كند. اگر شدت علاقه ، او را به بیهوده گویى وا داشته است ، بداند كه با این كار عمر دوستش را تباه مى كند؛ در حالى كه مى تواند با سخنان سودمند محبت خویش را ابراز كند.

به یادآوردن ارزش والاى ذكر خدا و اندیشه در مبداء و معاد نیز او را بر ضد بیهوده گویى ، تشویق و تحریك مى كند. شناخت نقش گفتار در میان دیگر رفتار، گامى بسیار مهم در ترك بیهوده گویى است . آن گاه كه انسان به اهمیت نقش سخن در زندگى آگاه شود، دیگر به گفتار بى فایده روى نخواهد آورد. امام صادق (علیه السلام ) به نقل از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید:

من راءى موضع كلامه من عمله قل كلامه الا فیما یعنیه (10).

هر كس جایگاه سخنش را در میان رفتارش بشناسد، گفتارش جز در امور مفید، كم مى شود.

سرگرم شدن به كارهاى مفید و سودمند، كوششى مناسب براى ترك عادت بیهوده گویى است ؛ زیرا پرداختن به بیهوده گویى انسان را از كارهاى سودمند باز داشته است ؛ پس براى ترك آن باید به ضدش عمل كرد. امیر مۆ منان على (علیه السلام ) مى فرماید:

من اطرح ما یعنیه وقع الى ما لا یعنیه (11).

كسى كه آن چه را به كارش آید كنار گذارد، در آن چه به كارش نیاید [= مفید نباشد] قرار مى گیرد.

پرداختن به ذكر، دعا، مسائل مفید علمى و ارشاد و تربیت ، از جمله امور مفیدى است كه انسان را از بیهوده گویى دور مى سازد.

پی نوشت ها :

1- فیض كاشانى ، المحجه البیضاء، ج 5، ص 196.

2- دیلمى : ارشاد القلوب ، ج 1، ص 104.

3- كلینى : كافى ، ج 2، ص 115، ح 15.

4- محدث نورى : مستدرك الوسائل ، ج 13، ص 126، ح 14972.

5- آمدى : غررالحكم ، ص 477، ح 10943.

6- آمدى : غررالحكم ، ص 476، ح 10932.

7- آمدى : غررالحكم ، ص 477، ح 10948.

8- علامه مجلسى : بحارالانوار، ج 68، ص 281، ح 28.

9- آمدى : غرر الحكم ، ص 212، ح 4103.

10- كلینى : كافى ، ج 2، ص 116، ح 19.

11- آمدى : غررالحكم ، ص 477، ح 10946.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان


منبع : اخلاق الاهى ، جلد چهارم ، آفات زبان ، استاد آیت الله مجتبى تهرانى (ره)

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.