مصحف فاطمه علیها السلام
فاطمه(س) خود سِرّی از اسرار الهی است و دسترسی و شناخت مقام بلندش ، برای ما انسانهای خاکی به سادگی ممکن نیست، بالاتر از آن، گوشه های بسیاری از زندگانی اش نیز چون در درّ ِ صدف ، مخفی و پنهان باقی مانده است.
مصحف فاطمه (س) ، سرچشمه جوشان معنویت و دانش ها ، که از طریق وحی بر او نازل گشته ، مانند قبر مطهرش رازی است که در پرده مانده و در اختیار ما خاکیان نیست. به راستی مصحف فاطمه (س) چیست؟ چه زمانی به وجود آمد؟ چه مطالبی را در بر دارد؟ و اکنون کجاست و در اختیار کیست ؟ اینها پرسش هایی است که در این مقاله به آنها پاسخ می دهیم.
پیدایش مصحف فاطمه (س)
زهرا علیها سلام پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله ، زمان کوتاهی در جهان زندگی نمود. در این مدت بسیار کوتاه که دوره صبر و استقامت، حمایت از حریم ولایت ، و در عین حال حزن و اندوه زهرای مرضیه بود؛ جبرئیل امین- فرشته وحی- بر او فرود می آمد و با گزارش هایی که ازمنزلت پدر بزرگوارش در نزد خدا و نیز آینده تاریخ اسلام و تشیع الهام می کرد کتاب ارزشمندی به نام " مصحف فاطمه (س) " نگاشته شد که برای امامان معصوم (ع) به یادگار ماند.امام صادق (ع) در پاسخ به محدثانی که درباره مصحف فاطمه(س) سؤال کردند فرمود: فاطمه علیها سلام بر اثر رحلت پدر ، اندوه فراوان بر او وارد گشت. جبرئیل – فرشته وحی پیوسته بر او فرود می آمد و ناگواری ها و اندوه جدایی پدر را به خوبی ها جلوه می داد و به جانش آرامش می بخشید. به او از پدر و جایگاه بلندش در نزد پروردگار خبر می داد و از حوادث آینده که بعد از فاطمه (س) نسبت به فرزندانش واقع خواهد شد او را آگاه می کرد . علی (ع) تمام آن گزارش ها و اخبار را می نوشت که همین مصحف فاطمه (س) را شکل داد.(1)
با دقت در این حدیث شریف می توان گفت:
الف: مصحف فاطمه علیه السلام در فاصله زمانی پس از رحلت پیامبر اسلام( ص) تا شهادت صدیقه طاهره (س) به وجود آمده است.
ب : مصحف فاطمه (س) سخن وحی است که توسط جبرئیل امین (ع) به فاطمه زهرا (س) الهام شده است.
ج : مصحف فاطمه (س) به دست مبارک مولی علی (ع) نوشته شده است.
زمینه های مصحف در زمان پیامبر
گرچه پیدایش و اتمام مصحف فاطمه (س) پس از رحلت رسول خدا انجام گرفت و از جانب خداوند به اوالهام گشت و احادیث زیادی بر این مطلب دلالت دارد ، ولی در برخی از روایات زمینه های پیدایش آن را ، زمان حیات رسول الله می داند.مصحف نشانه امامت
مصحف فاطمه علیها السلام به عنوان اسرار رسالت و امامت، تنها در دست ائمه معصومین علیهم السلام به یادگار ماند و در بین حجت های خدا در روی زمین ، یکی پس از دیگری دست به دست گشت و در اختیار داشتن آن را یکی از نشانه های امامت دانسته اند.امام رضا علیه السلام وقتی علامت و نشانه های امام معصوم را شمارش کرد فرمود :
مصحف فاطمه (س) در نزد او از نشانه های امامت می باشد.(2)
ابوبصیرمی گوید : به حضور امام صادق علیه السلام رسیدم و عرض کردم : قربانت گردم ! از شما سؤالی دارم و گفتم : در اینجا کسی هست که سخن مرا بشنود؟ امام صادق (ع) پرده ای را که میان آنجا و حجره دیگر بود بالا زد و در آنجا سر کشید ، سپس فرمود : ای ابا محمد! هر چه می خواهی بپرس.
آنگاه فرمود: ای ابا محمد! همانا " جامعه " نزد ما است و مردم چه می دانند " جامعه " چیست؟ عرض کردم : قربانت شوم ! جامعه چیست ؟ فرمود: طوماری است به طول هفتاد ذراع با املاء رسول خدا و دستخط علی (ع) که تمام حلال و حرام و همه نیازهای مردم در آن موجود است حتی جریمه خراش.
...آنگاه فرمود : همانا " جفر" در نزد ما است و مردم چه می دانند " جفر" چیست؟
عرض کردم : جفر چیست؟ فرمود: مخزنی از چرم است که علم پیامبران و اوصیاء و دانشمندان گذشته بنی اسرائیل در آن وجود دارد.
آنگاه فرمود: همانا مصحف فاطمه (س) در نزد ما است و مردم چه می دانند که مصحف فاطمه (س) چیست؟(3)
مصحف ، قرآن نیست
ابوبصیر می گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم و پرسیدم :مصحف فاطمه چیست ؟ فرمود: مصحفی است سه برابر قرآن، ولی به خدا قسم حتی یک حرف از قرآن شما هم در آن نیست.
این حدیث ، آشکار می سازد که مصحف فاطمه (س) از نظر کمیت و حجم سه برابرقرآن است ولی از نظر محتوا و مطالب حتی یک حرف از ظاهر قرآن هم در آن وجود ندارد.
علامه مجلسی در توضیح این حدیث می نویسد: ممکن است کسی این شبهه برایش ایجاد شود که در احادیث بسیاری وارد شده قرآن همه احکام را در بردارد و مشتمل بر حوادث و گزارش های حال و آینده تاریخ است. پس مصحف فاطمه در پی چه چیزی است و این حدیث چگونه معنا می شود ؟
در پاسخ شبهه می گوید: آری قرآن چنین است ولی ممکن است منظور از مصحف معانی و تأویلاتی باشد که ما از قرآن نمی فهمیم ، نه معنای ظاهری که از الفاظ درک می کنیم و می فهمیم. لذا مقصود از قرآن شما ، همان الفاظ ظاهری قرآن است که در مصحف فاطمه (س) وجود ندارد .(4)
محمد بن مسلم از امام باقر یا از امام صادق علیه السلام ، چنین نقل کرده است :
فاطمه (س) مصحفی را به یادگار گذاشت که آن مصحف ، قرآن نیست ولی سخنی از سخنان خداست که بر فاطمه (س) نازل کرده است .(5)
حسین بن ابی العلاء می گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود :
مصحف فاطمه (س) نزد من است. البته تصور نکن که در آن آیات قرآن باشد. (6)
ابی حمزه می گوید: امام صادق(ع) فرمود : در مصحف فاطمه (س) چیزی از کتاب خدا – قرآن مجید- نیست و مصحف چیزی است که بر فاطمه (س) پس از رحلت پدرش الهام گشته است.(7)
مطالب مصحف فاطمه علیها سلام
ابو بصیرمی گوید : از امام محمد باقر (ع) درباره مصحف فاطمه (س) پرسیدم. فرمود: پس از رحلت پدرش بر فاطمه (س) نازل گشته است.عرض کردم: آیا در آن چیزی از آیات قرآن است؟
فرمود: چیزی از آیات قرآن در آن نیست.
عرض کردم : برایم آن را توضیح دهید.
فرمود: جلدها و اطراف آن از یاقوت زینت داده شده است و برگهای آن از در سفید است.
عرض کردم : قربانت گردم! در آن چه سخنانی است ؟
فرمود: خبرهای عصرحاضر و خبرهایی که تا روز قیامت اتفاق خواهد افتاد در آن موجود است. خبر آسمانها و شماره فرشتگان آسمانی ، تعداد و نامهای تمام کسانی که خداوند آنها را آفریده است . نام های رسولان، نام های تکذیب کنندگان و اسامی همه مؤمنان و کافران از آغاز آفرینش تا فرجام ، در آن موجود است.
اسامی و معرفی هر یک از شهرهایی که در شرق و غرب زمین است، تعداد مؤمنان و کافران هر شهر، اوصاف تکذیب کنندگان و اوصاف ملت های گذشته و تاریخ آنها، طغیانگرانی که حاکم اند تعداد آنها و زمان حکومتشان، نام های پیشوایان و اوصاف آنها و آنچه در زمین یکی پس از دیگری مالک می شوند، شرح حال بزرگان آنها و هر کس که در ادوار آینده بیاید ، در مصحف موجود است.
اوصاف بهشتیان و تعداد کسانی که وارد بهشت خواهند شد، اوصاف جهنمیان و نام های آنها در مصحف موجود است.
دانش قرآن آن طور که نازل شده، دانش تورات و انجیل آن طور که نازل گشته اند و دانش زبور و شماره درختهایی که در تمام بلاد است در مصحف موجود است.(8)
اخباری که جبرئیل بر فاطمه (س) وحی می کرد.
جبرئیل- فرشته وحی- که پس از رحلت پیامبر(ص) بر فاطمه نازل می شد دو قسم گزارش و اخبار به او وحی می کرد.الف: از پدرش و جایگاه و منزلتی که در نزد پروردگار داشت خبر می داد.
ب: از حوادث آینده تاریخ که پس از شهادت صدیقه طاهره (س) نسبت به فرزندانش از ناحیه دشمنان اهل بیت واقع خواهد شد گزارش می داد .
بنابراین مصحف فاطمه (س) ، این دو نوع گزارش و اخبار را هم در بردارد:
- دانش آینده
امام صادق (ع) می فرماید:آگاه باشید ! مصحف فاطمه (س) چیزی از حلال و حرام خدا را در برندارد ، بلکه در آن ، دانش آینده تاریخ است.
- پاسخگویی به نیازهای جامعه
امام صادق(ع) فرمود : ... در مصحف فاطمه (س) همه چیز موجود است ، حتی ارش خراش .(9)- پیشگویی
ائمه معصومین علیهم السلام به مصحف فاطمه علیها سلام مراجعه و حوادث آینده را پیش از وقوع آن یادآوری می کردند. حماد بن عثمان می گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: زنادقه در سال 128 قمری، قیام می کنند و این سخن را که می گویم به خاطر آن است که در مصحف فاطمه (س) نگاه کردم.- نامهای انبیاء و حاکمان
امام صادق (ع) می فرماید: اما مصحف فاطمه (س) هر نوآوری که به وجود بیاید و نام کسانی که تا روز قیامت می آیند و حکومت دارند، در آن موجود است.(10)فضیل سکره می گوید: به محضر امام صادق (ع) مشرف شدم ، خطاب به من فرمود: ای فضیل! آیا می دانی در چه چیزی پیش از این نگاه می کردم؟! عرض کردم : خیر! فرمود: من در کتاب فاطمه (س) نگاه می کردم، البته حاکمی نیست که حکومت کند مگر آنکه نام او و نام پدرش در کتاب فاطمه نوشته شده است.(11)
عبدالملک بن اعین می گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم که زیدیه و معتزله ، اطراف محمد بن عبدالله را گرفته اند، آیا او حاکم خواهد شد؟ در پاسخ فرمود: به خدا قسم نزد من دو کتاب است که در آن کتاب ها نام هر پیامبر و هر حاکمی که در زمین حکومت کند موجود است. خیر! نام محمد بن عبدالله در هیچ کدام از اینها نیست.(12)
- نام های امامان معصوم علیهم السلام
در صحیفه ای که قسمتی از مصحف فاطمه زهرا (س) است و توسط جابربن عبدالله انصاری در اختیار همگان قرار گرفته نام مبارک ائمه معصومین علیهم السلام یکی پس از دیگری ذکر شده است و این خود یکی از مطالب مصحف فاطمه (س) را تشکیل می دهد.مصحف کجاست؟
مصحف فاطمه (س) ، این خیر کثیر ِ الهام شده از سوی خداوند متعال، به عنوان میراث بس ارزشمندی در نزد امامان معصوم دست به دست گشته است و هم اکنون در اختیار مهدی فاطمه حجت خدا بر روی زمین است.روایات بسیاری از ائمه نقل شده که در آنها لفظ " عندنا" یا " عندی" است و این تعبیر می فهماند که مصحف فاطمه (س) به مثابه علامت و نشانه ای از امامت، تنها در اختیار آنان بوده و در مواردی نیز علیه کج اندیشان و منحرفان از مسیر امامت بدان احتجاج می کردند و به این وسیله حقانیت خویش و ادعای دروغین آنها را آشکار می ساختند.
ابوبصیر می گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: ابوجعفر- امام محمد باقر (ع) - از دنیا نرفت تا آنکه مصحف فاطمه (س) را تحویل داد.(14)
علی بن ابی حمزه می گوید: امام موسی کاظم علیه السلام فرمود :
مصحف فاطمه (س) نزد من است که البته چیزی از قرآن در آن نیست .(15)
ابوبصیر می گوید: به امام محمد باقر (ع) عرض کردم: جانم فدایت! پس از رحلت جانسوز فاطمه (س) آن مصحف به چه کسی انتقال گردید؟
فرمود: فاطمه (س) شخصا آن را به امیر المؤمنین (ع) تحویل داد و پس از شهادت علی (ع) به امام حسن(ع) منتقل گشت و پس از او به امام حسین (ع) و آنگاه در خاندان حسین (ع) دست به دست گشت تا اینکه به صاحب الامر (عج) تحویل داده می شود.(16)
پی نوشتها:
1- اصول کافی ، ج 1، ص 241 و 458 / مسند فاطمة الزهراء، عزیزالله عطاردی، چاپ اول، ص 281.2- بحار الانوار، ج 25، ص 117.
3- اصول کافی، ج 1، ص 239( با کمی تلخیص) .
4- بحار الانوار، ج 26، ص 40.
5- بصائر الدرجات، ص 156.
6- اصول کافی، ج 1، ص 240/ بصائر الدرجات، ص 150 و 154.
7- بصائر الدرجات، ص 159، مسند فاطمة الزهراء (س) ، ص 292.
8- مسند فاطمة الزهرا(س) ، صص 290 و 291.
9- بصائر الدرجات، ص 150؛ اصول کافی، ج 1، ص 240، بحار، ج 26، ص 37.
10- بحارالانوار، ج 26، ص 18.
11- اصول کافی، ج 1، ص 242.
12- اصول کافی، ج 1، ص 242.
13- اصول کافی، ج 1، ص 527.
14- بصائرالدرجات، ص 158/ بحار، ج 26، ص 47.
15- همان، ص 154، بحار، ج 26، ص 45.
16- مسند فاطمة الزهرا(س) ، ص 292.