عبور از سختی ها
توكل و اطمینان و وا گذاشتن امور به قادر متعال از جمله صفات برجسته بندگان حق تعالی است. آنچه از تشویقها، دودلیها، تردیدها و نگرانیها نسبت به آینده جلوگیری میكند و به انسان قوّت دل، اراده و گرمی در كارها میبخشد، توكل بر خدا و اطمینان به اوست.
«الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ».«آنانكه به سوی او بازگشتهاند) كسانی هستند كه ایمان آوردهاند و دلهاشان با یاد خدا آرام است. » (رعد / 28)
توکل در برخی از آیات، از خصلتهای والایی مۆمنان شمرده شده و در موارد متعددی بدان امر شده و «متوكلین» از محبوبین خداوند متعال تلقی شدهاند.
روایات و سیره ائمه معصومین (س) نیز سرشار از توصیه به توکل و اعتماد به قدرت خدواندی است، در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: « اوحی الله عزوجل الی داود ـ علیه السلام ـ ما اعتصم بی عبد من عبادی دون احد من خلقی، عرفت ذلك من نیة، ثم تكیده السموات و الارض و من فیهن الا قطعت اسباب السموات و الارض من یدیه و اسخت الارض من تحته و لم ابان بأی و ادهلك.
خداوند به داود (ع) وحی فرستاد كه هیچیك از بندگانم، بدون توجه به احدی از مخلوقم، بمن پناهنده نشود كه من بدانم، نیت و قصد او همین است، سپس آسمانها و زمین هر كه در آنهاست با او نیرنگ بازند، مگر آنكه راه چاره از بین آنها را برایش بگشایم و هیچیك از بندگانم به یكی از مخلوقم پناه نبرد، كه بدانم قصدش همانست جز آنكه اسباب آسمانها و زمین را از دستش بگیرم و زمین زیر پایش را فرو برم و به هر وادی هلاكتی افتد باك ندارم.(1)
خواجه عبدالله انصاری میگوید:
به داود وحی آمد «ای داود، اگر من تو را پست كردم چه كسی تو را بلند میكند؟ و اگر تو را بلند كردم چه كسی تو را پست میكند؟ اگر تو را عزیز شمردم چه كسی تو را ذلیل میكند؟ و اگر تو را ذلیل كردم چه كسی تو را مخذول میكند؟ و اگر تو را مخذول كردم چه كسی تو را یاری میكند؟ داود گفت: امر و حكم همه با تو است و به اراده تو.(2)
برخورداری از صفت توکل لازمه زندگی هر فردی بوده و اساسا طی طریق در حیات طیبه بدون آن ممکن نمی باشد.
با این وصف یکی از صفاتی که تحقق آن می تواند طلاب را در مسیر زندگی فردی و اجتماعی و انجام وظایفی که برعهده دارند موفق نماید، همین وصف توکل و اطمینان به خدواند است، که می تواند یگانه مایه دلگرمی در برابر شدائد و سختی های مسیر طلبگی باشد.
شهید ثانی (ره) مینویسد آنچه بر معلم و شاگرد، پس از پاكسازی و تصفیه باطن از رذایل اخلاقی و بكار گرفتن علم، لازم و ضروری است، این است كه سراپای وجودش را از درون و برون، متوجّه خدا ساخته و در تمام شئون زندگی خویش، به او متكی باشد و فیض و بهرهها را از پیشگاه الهی درخواست و دریافت كند، زیرا دانش همانگونه كه از بیان امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل كردیم از رهگذر كثرت تعلیم و تعلم بدست نمیآید.
بلكه علم، عبارت از نوری است كه خداوند در دل و جان كسی میافكند كه خواهان هدایت اوست و او نیز متوكّل به خدا بوده و امور خویش را به وی واگذار نموده و بر علل و اسباب طبیعی تكیه نكند.
اگر این عالم و دانشمند در شئون مختلف زندگانی صرفاُ به علل و اسباب متكی باشد، و امور زندگانی خود را به همانها واگذارد، همین علل و اسباب بصورت بار گران و كمر شكن بر دوش او سنگینی میكند و موجب انحطاط شخصیت وی میگردد.(3)
مقام معظم رهبری (حفظه الله) در نقل خاطره ای از توکل امام خمینی (ره) می فرمایند :
« .........کاغذ را گرفتم، بردم خدمت امام، جماران؛ گفتم: آقا! این آقایان فرماندهان ما هستند و ما دار و ندار نظامیمان دست اینهاست. اینها اینجورى میگویند؛ میگویند ما هواپیماهاى جنگیمان تا حداکثر مثلاً پانزده شانزده روز دیگر دوام دارد و آخرین هواپیمایمان که هواپیماى سى 130 است و ترابرى است، تا سى روز و سى و سه روز دیگر بیشتر دوام ندارد. بعدش، دیگر ما مطلقاً هواپیما نداریم.
امام نگاهى کردند، گفتند : این حرفها چیست! شما بگوئید بروند بجنگند، خدا میرساند، درست میکند، هیچ طور نمیشود. منطقاً حرف امام براى من قانع کننده نبود؛ چون امام که متخصص هواپیما نبود؛ اما به حقانیت امام و روشنائى دل او و حمایت خدا از او اعتقاد داشتم، میدانستم که خداى متعال این مرد را براى یک کار بزرگ برانگیخته و او را وا نخواهد گذاشت.
این را عقیده داشتم. لذا دلم قرص شد، آمدم به اینها – حالا همان روز یا فردایش، یادم نیست – گفتم امام فرمودند که بروید همینها را هرچى میتوانید تعمیر کنید، درست کنید و اقدام کنید.
همان هواپیماهاى اف 5 و اف 4 و اف 14 و اینهائى که قرار بود بعد از پنج شش روز بکلى از کار بیفتد، هنوز دارد تو نیرو هوائى ما کار میکند! بیست و نُه سال از سال 59 میگذرد، هنوز دارند کار میکنند! .... این، توکل به خداست؛
این، صدق وعدهى خداست. وقتى خداى متعال با تأکید فراوان و چندجانبه میفرماید: «و لینصرنّ اللَّه من ینصره»؛ بىگمان، بىتردید، حتماً و یقیناً خداى متعال نصرت میکند، یارى میکند کسانى را که او را، یعنى دین او را یارى کنند – وقتى خدا این را میگوید – من و شما هم میدانیم که داریم از دین خدا حمایت میکنیم، یارىِ دین خدا میکنیم. بنابراین، خاطرجمع باشید که خدا نصرت خواهد کرد.»(4)
البته واضح است كه مفهوم توكل به خداوند، این نیست كه انسان همه كارها را به امید خدا رها كند و خود حتّی دنبال اسباب هم نرود، «گویند حدود 40 سال قبل در سامرا عقرب باران شد.
یعنی از در و دیوار خانهها عقرب پیدا شد، طلبهها مدرسه سامرا فرار كردند. یك نفر از طلاب بنا را بر استخاره میگذارد و اتفاقاً خوب میآید كه همانجا بماند و بالاخره میماند و میخوابد، عقرب هم او را میزند و جنازهاش را از مدرسه بیرون میبرند »(5)
امروزه به علت پیچیدگی زندگی اجتماعی، مشكلات و نابسامانیهای زیادی در مسیر طلبگی وجود داشته که تجربه نشان داده است كه تنها توكل به خداوند متعال است که می تواند، زمینه برون رفت از این گرفتاریها را فراهم آورد؛
توكلی که در رابطه با خدا مطرح شده و فرد در ضمن آن، می داند كه با اتکا به خداوند، به اهداف خود خواهد رسید .
پی نوشتها:
1. محمد بن یعقوب كلینی ، اصول كافی، ترجمه احمد بانپور، تهران؛ نشر استوار، ج 3 ، ص 103 - 104.
2. خواجه عبدالله انصاری ، تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید، تهران؛ نشر اقبال،1378، ص 168.
3. شهید ثانی زین العابدین بن على، منیة المرید، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 164 - 165
4. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اعضای دفتر رهبری و سپاه ولى امر 5/5/1388
5. مهدی نیک خو، مهدی نیک خو، قم؛ دارالثقلین،1379
منابع:
قرآن کریم
اصول کافی
تهیه و فرآوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان
