آموزش محرم و نامحرم به کودکان و نوجوانان

این مسأله در مورد دختران اهمیت بیشتری دارد، زیرا آنها زودتر از پسران به بلوغ می رسند. در تعالیم اسلامی به این نکته توجه کامل و توصیه شده است که از حدود 6 سالگی با دختر و پسر به روشی جداگانه رفتار شود. در روایات اسلامی توصیه شده است که دختر بچه شش ساله را پسر بچه یا مرد نامحرم نبوسد و در بغل نگیرد. همچنین زنهای نامحرم از بوسیدن پسر بچه ای که سنش از هفت سال گذشته است،خودداری کنند.

همین طور توصیه کرده اند که بستر کودکان در شش سالگی از هم جدا شود.

رعایت این اصول سبب می شود که دختران و پسران از همان آغاز به تدریج نقش مردانه و زنانه ی مناسب را پیدا کنند و برای بلوغ آمادگی کافی داشته باشند. به هر حال باید از دوران کودکی زمینه برای رشد ویژگیهای فطری دختر و پسر در خانواده فراهم آید و هر یک از این دو در مسیری که آفرینش با تدبیری حکیمانه پیش پای آنها نهاده است، سوق داده شوند.(1)

در ارتباط با آموزش کودکان باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که آیا ما هستیم که او را متدین و مۆمن می سازیم و یا خود اوست که می باید ایمان بیاورد و متدین شود؟ پاسخ دقیق می تواند روشنگر شیوه ی برخورد ما با فرزندان در تمامی زمینه ها از جمله برخورد با جنس مخالف باشد.

کودک موقعی فعل تربیتی را درونی می کند که خود به طور فعال در آن نقش داشته باشد. اگر خواهان آن هستیم که کودکان مقررات، ارزشها، خصایل و فضایل اخلاقی را درونی کنند یعنی در سازمان ذهنی و عاطفی آنها ریشه بدواند و در عمق وجودشان جایگزین شود باید لوازم و شرایط تربیت را به گونه ای فراهم کنیم که کودک ،خود راغب و مایل به آن شود. مهمترین اصل در تربیت خود انگیخته مسأله ی رغبتها و علایق کودک است. پیام تربیتی باید با کانون رغبت تربیت کننده همسو گردد.(2) نوجوانان و جوانان باید خود را چنان با ارزش و با عزم و اراده تصور کنند که خویشتن را از درون کنترل کنند.

آنان چنین انتظاری را در خود پرورانند که حتما می باید دیگران آنها را کنترل کنند. آنان باید به گونه ای رشد یابند که حتی در شرایطی کاملا دور از چشم افراد که امکان بهره وری نیز برای آنان فراهم باشد به لحاظ تقوایی, خود را نگه دارند و دست از پا خطا نکنند. نوجوانان را باید به گونه ای تربیت کرد که خود کنترل  بار آیند و نیاز کمتری به انضباط و کنترل بیرونی داشته باشند, و به نحوی آنان را آماده و پرهیزگار نماییم که اگر به درون دریای گناه و لغزش هم وارد شدند, همانند مرغابی آب بر اندامش ننشیند و خشک بیرون آید, و در واقع عالم را محضر خدا بدانند و در همه جا از درون او را پیام آوری باشد.

از مسایلی که امام بیشتر به آنها توجه داشتند، محدود بودن ارتباط بین زن و مرد بود. یادم است که ده سال بیشتر نداشتم و با برادرهایم و پسرخاله ام قایم موشک بازی می کردم، حجاب هم داشتم. اما امام یک روز مرا صدا کردند و گفتند: شما هیچ تفاوتی با خواهرتان ندارید، مگر او با پسرها بازی می کند که شما با پسرها بازی می کنید. از آن روز به بعد با پسرها بازی نکردم.( 3)

شرع مقدس اسلام در رعایت رفتار و پوشش فرد مسلمان حدودی را تعیین کرده است، پوشیده بودن بدن زن و مجاز بودن برای عدم پوشش کفین و وجه و نیز مجاز نبودن مرد و زن در سخن گفتن با یکدیگر به گونه ای که گناه درآن وجود داشته باشد، به عنوان حداقل حدودی است که می باید رعایت شود.

در مورد رعایت حدود شرعی در روابط دختر و پسر می باید اولا ما حدود را به خوبی بشناسیم و از افراط و تفریط بیهوده اجتناب کنیم. ثانیا فرزندان را افرادی بار بیاوریم که با کنترل درونی رشد کنند نه فقط ما با کنترلهای بیرونی. در اینجاست که معنای کلام حضرت زهرا(سلام الله علیها) نیز مشخص می شود که رفتار مطلوب زن در رابطه با نامحرم را چنین توصیف می فرمایند: "زن  نامحرمی را نبیند و نامحرمی او را نبیند. " چنین الگویی برای کسی مطرح است که خود از لحاظ رشد انسانی به جایی رسیده باشد که این کلام حضرت زهرا(سلام الله علیها) را خود با تمام وجود حس کند وآن را دستورالعمل زندگی قرار دهد.

آموزش حدود شرعی و مراعات آنها نه تنها نشانه ی عقب ماندگی و یا محدود سازی فرزندان نیست، بلکه خود نشانگر دقت و توجه یک خانواده به حدود رفتار اجتماعی است. هر قدر فرهنگ یک خانواده بالاتر باشد به جزئیات و دقایق زندگی و از آن جمله دقایق در مورد روابط اجتماعی با دیگران توجه بیشتری می کند. دختری که در برخورد با افراد نامحرم، از آن جمله پسرعمو، پسرعمه، پسردایی و امثال آن پوشش خود را مراعات می کند و حجاب خود را نگاه می دارد و نیز رفتار متین و دینی در مقابل آنها دارد، با این اعمال، سطح فکر و فرهنگ خود را نشان می دهد. به این ترتیب خانوادها خود باید برنامه مشخصی در زمینه آموزش حدود رفتاری با افراد محرم و نامحرم، حلال و حرام به فرزندان خود داشته باشند.(4)

از نظر قرآن کریم، نه تنها تکلیف، سخت و دشوار نیست، بلکه با عمل به آن و چشیدن لذت عبادت و اوامر خداوند شیرینی و حلاوت خاصی را نیز انسان احساس می کند که با هیچ کدام از لذایذ زودگذر دنیوی قابل مقایسه نیست.

خداوند حکیم بدون در نظر گرفتن نیازها و مصالح انسان به او تکلیف نمی کند. چیزی بر او حلال یا حرام نمی نماید اگر چیزی را بر او حلال کرد, سود وی را در نظر داشته و اگر چیزی را برایش حرام کرد, مصلحت او را مورد توجه قرار داده است.

به طور کلی در اسلام حکمی بدون حکمت و تکلیفی بدون مصلحت وجود ندارد, مقررات الهی بدون استثناء بر مبنای نیازهای واقعی انسان وضع شده و زندگی خوب و توأم با سعادت و عاقبت نیک جز با انجام این مقررات میسر نیست, هر یک از این احکام, پاسخگو به نیازی از نیازهای انسان است.

پیام ها و نتایج

** آشنایی و آموزش تدریجی مسایل دینی به دختران و پسران را از همان دوران کودکی شروع کنیم.

** قبل از سن تکلیف نباید با تکالیف سخت و طاقت فرسا احساس تنفر و انزجار در کودک ایجاد نماییم.

**  آموزشهای دینی و اخلاقی باید دارای انعطاف و متناسب با توانایی کودکان در سن قبل از تکلیف باشد.

پی‏نوشت‏ها:

1ـ راهنمای پدران و مادران ج 1ص 77.

2ـ تربیت طبیعی درمقابل تربیت عاریه ای, ص 188 ـ 189.

3ـ عاطفه اشراقی پا به پای آفتاب ج1 ص212.

4ـ تحلیلی تربیتی بر روابط دختر و پسر در ایران ص74.

منبع :سایت  اخلاق امامیه