حوزه و سیاست از منظر مقام معظم رهبری (3)

فهم و درک سیاسی از دو جهت بر حوزه تأثیر دارد، هم از جهت روابط بیرونی و هم درونی.

حوزه با ورود به سیاست و فهم صحیح سیاسی می تواند با جامعه بیرون ارتباط داشته باشد و روابط خود را تقویت کرده و بر جامعه تأثیر بگذارد.

درک سیاسی بر روابط درونی حوزه نیز تأثیرگذار است و مسئولیت ای درونی حوزه را تقویت می کند. فقاهت یکی از برنامه های درون حوزه است که درک و اگاهی سیاسی می تواند روی آن تأثیر بگذارد.

فقاهت به معنای درک عمیق از دین، و دستیابی به احکام الهی جز با برقراری ارتباط با جامعه و برخورد با رویدادهای اجتماعی به دست نمی آید.

فقیه عزلت نشین نمی تواند موضوعات احکام را به خوبی دریابد و به بیراهه خواهد رفت. زیرا فقاهت در مسیر رونده جامعه معنای پویایی و انطباق با واقعیات را به حد تعالی می رسد.

مقام معظم رهبری در این باره می فرماید:

"آن كسی كه برود گوشه‌ی خانه‌اش بماند؛ نه بداند كه دشمن اسلام چه كار می‌خواهد بكند؛ نه بداند كه امروز مسلمین نیازمند چه هستند؛ نه بداند كه امروز ذهنیت و واقعیت زندگی مسلمانان را چه چیزهایی تهدید می‌كند؛ نه بداند كه جریان فساد و انحراف كدام است؛ نه بداند كه دشمن از چه راههایی وارد می‌شود كه جامعه‌ی اسلامی را از بین ببرد و نابود كند؛ نه بداند كه حیله‌های دشمن چیست و راههای مقابله‌ی با آن كدام است؛

از وجود خطرات عظیم استكبار جهانی اطلاع ندارد؛ نمی‌داند كه صهیونیسم و ارتجاع و امپریالیسم و استكبار جهانی و مكتبهای الحادی و التقاط چیست؛ حالا می‌رود «جواهر» را باز می‌كند و چهار جلد كتاب حدیث را جلویش می‌گذارد، تا برای مكلفان و اداره‌ی زندگی آنها، حكمی استنباط كند. این فرد، نمی‌تواند تفقه در دین پیدا كند ...

آن كسی كه « من كلّ فرقة طائفه » راه می‌افتد ... با مشكلات جامعه برخورد می‌كند؛ آن كسی كه دشمنان داخلی و در لباس دوست را می‌بیند، دشمنیها را می‌شناسد ... شیوه‌های دشمنی آنها را می‌فهمد، جنگ تحمیل شده بر ملت مسلمان ـ چه جنگ نظامی و چه جنگ فرهنگی ـ را درك می‌كند؛ می‌تواند آیات قرآنی را هم درست بفهمد و درك كند. البته، در صورتی كه درس خوانده  و زحمت كشیده باشد."[1]

بسیاری از موضوعات احکام مرتبط با درک سیاسی ست و نمی توان بدون آگاهی از مسائل روز جامعه که عجین با سیاست است، به کنه موضوع پی برد و برای آن حکمی صادر کرد. احکام عملیه در متن زندگی مردم قرار می گیرد، پس چگونه می تواند بدون ارتباط  و تأثیر پذیری از آنچه پیرامون آن ها می گذرد باشد؟!

اغلب اوقات، موضوعات مستحدثه فقهی ناشی از اتفاقات و جریانات سیاسی- اجتماعی  روز است. در نتیجه یک فقیه باید از مسائل جامعه آگاهی کامل داشته باشد تا در استنباط و بیان احکام شرعی دچار اشتباه نشود.

رهبر معظم با بیان ضرورت آگاهی سیاسی برای حوزه، به ارتباط درک سیاسی و فقاهت نیز اشاره می فرمایند:

"قم و همه‌ی حوزه‌های دیگر، نبایستی از تحولات عالم بركنار بمانند. كسانی كه تدبیر امور حوزه را به دست خواهند داشت، باید فكری بكنند و ترتیبی بدهند كه طلاب، در جریان مسایل عالم قرار بگیرند. این‌طور نباشد كه اینها، از پیشرفتها و حوادث عالم و از موضوعات علمی و اكتشافا‌ت جدید در زمینه‌های مختلف ـ چه در زمینه‌های علوم طبیعی، چه بخصوص در زمینه‌های علوم انسانی ـ بركنار و دور باشند.

چرا؟ به خاطر این كه یك ركن مهم برای فتوا، اطلاع از موضوع است. اگر فقیه موضوع را نشناسد، نخواهد توانست ـ كما هو حقّه ـ از دلیل شرعی، حكم الهی را استنباط كند.

شما فرض كنید، كسی می‌خواهد در باب «كـُر» حرف بزند؛ ولی نداند كه آب چیست و فقط در گوشه‌یی نشسته باشد و لیوان لیوان و قطره قطره، در حلق او آب ریخته باشند. فرض مستبعدی است؛ اما می‌شود آن را تصور كرد.

این فرد با این‌گونه درك، چگونه می‌تواند آب كـُر و یا آب جاری و میزان و تطهیر آنها را بفهمد و استنباط كند؟ آیا می‌تواند؟ ... اگر فقیه موضوع را نداند، بسیار مشكل است كه بتواند حكم را درست استنباط كند. آیا می‌تواند؟ ...

در بسیاری از جاها، وقتی انسان فتاوی را ملاحظه می‌كند و می‌بیند كه این فتوا، رسا و كامل نیست، هنگامی كه بر می‌گردد، متوجه می‌شود كه موضوع ، درست روشن نبوده است.

در بسیاری از مباحث فقهی، ما به این موارد برخورد می‌كنیم. وقتی كه می‌بینیم در مسأله‌یی، اغلب فقها به امری فتوا داده‌اند، انسان تعجب می‌كند؛ چون واقعیات زندگی را كه نگاه می‌كند، می‌بیند كه حكم شرعی در فلان قضیه، نمی‌تواند این باشد. بعد موقعی كه تأمل و سیر می‌كند، می‌بیند كه شقوق موضوع، روشن نبوده است؛ یا شقوقی بوده، ولی آن عالم، در حوزه‌ی فقها نبوده است؛ یا شقوقی بعداً به وجود آمده و آن زمانی كه راجع به این امر بحث می‌كردند، این شقوق موضوعی وجود نداشته است."[2]

ارتباط واقعیات زندگی و فتاوا بسیار مهم است که طبق فرمایش مقام معظم رهبری باید به آن توجه شود تا با فتاوایی روبرو نشویم که انسان به محض خواند یا شنیدن آن، می فهمد که مفتی آن شخصی خانه نشین و بدور از جریانات زندگی ست.

پس حوزه و به خصوص مسئولان حوزه باید همه طرقی که موجب افزایش درک سیاسی حوزه و آگاهی از مسائل روز می شود را طی کنند تا حوزه و روحانیت به این مهم دست یابد.

پی نوشت ها :

[1] سخنرانی در دیدار با طلاب مدرسه علمیه کرمانی ها، 6/2/65.

[2] سخنرانی در آغاز درس خارج، 29/6/71.

منابع:

بیانات مقام معظم رهبری

تهیه و فرآوری: احمد اولیایی، گروه حوزه علمیه تبیان